نیروهای مورد حمایت ایالات متحده در سال ۲۰۱۹ اعلام کردند که گروه داعش نابود شده است. اما این تنها به معنای پایان دولت خودخوانده‌ای بود که قلمروهایی در عراق و سوریه را کنترل می‌کرد، نه تهدیدی که همچنان ادامه دارد.
این گروه افراطی در حال نشان دادن انعطاف‌پذیری و احیا در سایر نقاط جهان است و قابلیت‌های عملیاتی آن در حال تحول است.
از ژانویه ۲۰۲۴، داعش مسئولیت مجموعه‌ای از حملات مشهور در سراسر جهان، از ایران و روسیه گرفته تا آلمان و ایالات متحده، را بر عهده گرفته است.
آدریان اشتونی، متخصص امنیتی و رئیس شرکت مشاوره‌ای اشتونی در واشینگتن، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «داعش همچنان یک تهدید امنیتی جهانی پایدار و مرگبارترین سازمان تروریستی در جهان است».
او افزود: «اکنون این سازمان عمدتاً به شبکه‌ای پویا از وابستگان منطقه‌ای متکی است که به طور مستقل عمل می‌کنند».
وضعیت فعلی داعش چگونه است؟
بینش و آرمان‌های داعش تغییر نکرده‌اند، اما از زمان شکست سرزمینی آن در سال ۲۰۱۹، این گروه افراطی دچار یک تحول ساختاری و عملیاتی شدید شده است.
طی سال‌های اخیر، مجموعه‌ای از شاخه‌های متنوع داعش در سراسر جهان ظهور کرده‌اند، به ویژه در مناطقی که توانایی مقابله با افراط‌گرایی اندک است.
کالین کلارک، مدیر سیاست و تحقیقات گروه مشاوره‌ای «سوفان» در نیویورک، گفت که داعش به گروهی تبدیل شده که مجموع اجزای آن از کل آن مهم‌تر است.
او به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «داعش ممکن است به عنوان یک سازمان غیر متمرکز حتی چالش‌برانگیزتر از زمانی باشد که به عنوان یک دولت شبه‌مستقل فعالیت می‌کرد. زمانی که دولت شبه‌مستقل خود را اداره می‌کرد، یک هدف بزرگ‌تر به شمار می‌رفت».
داعش و شاخه‌های آن در یک سال گذشته با حملات مرگبار در سراسر جهان حضور خود را نشان داده‌اند.
در ژانویه ۲۰۲۴، دو بمب‌گذاری انتحاری در شهر کرمان در جنوب ایران حدود ۱۰۰ نفر را کشتند.
دو ماه بعد، چهار مهاجم به سالن کنسرت کراکوس سیتی‌هال در نزدیکی مسکو حمله کردند و با تیراندازی، چاقوکشی و آتش‌سوزی ۱۴۵ نفر را کشتند.
گزارش تصویری؛ حملۀ مسلحانه به سالن کنسرت در حومۀ مسکو
حملات داعش در نقاط مختلف جهان:
- در ماه اوت، یک بمب‌گذار انتحاری در موگادیشو، پایتخت سومالی، حداقل ۲۰ نفر را کشت.
- چند روز بعد، یکی از اعضای داعش در یک جشنواره‌ای در زولینگن آلمان به چندین نفر حمله کرد و سه نفر را کشت.
- در ایالات متحده، در روز اول ژانویه، یک مهاجم الهام‌گرفته از داعش با کامیون به جمعیت حاضر در جشن سال نو در نیواورلئان حمله کرد و ۱۴ نفر را کشت و ده‌ها نفر را زخمی کرد. مهاجم که شمس‌الدین جبار، یک کهنه‌سرباز ارتش آمریکا بود، به دست پلیس کشته شد.
اشتونی می‌گوید این حملات نه تنها «جذابیت مستمر الگوی خشونت تروریستی داعش را نشان می‌دهد، بلکه به انعطاف‌پذیری، تطبیق‌پذیری و دامنه جهانی این سازمان نیز اشاره دارد».
داعش در کجا فعال است و چگونه نیرو جذب می‌کند؟
دعش از طریق شاخه‌های خود، حضور قوی و سطح بالایی از فعالیت را در نقاط بحران‌زده‌ای در آفریقا، آسیا و خاورمیانه حفظ کرده است.
یکی از فعال‌ترین شاخه‌های این گروه، داعش خراسان است که دامنهٔ عملیات خود را فراتر از افغانستان گسترش داده و جنگجویانی را از کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه تاجیکستان و ازبکستان، به کار گرفته است.
سومالی نیز به یکی از مراکز اصلی گسترش جهانی داعش در آفریقا تبدیل شده است. این گروه از بی‌ثباتی در سومالی برای ایجاد پایگاه‌ها و شبکه‌هایی استفاده می‌کند که جنگجویانی را از اتیوپی، سودان و تانزانیا جذب کرده و در عین حال، نفوذ ایدئولوژیک خود را به زبان‌های مختلفی مانند آمهری و سواحیلی گسترش می‌دهد.
داعش همچنین در منطقهٔ «ساحل» به سرعت در حال رشد است، جایی که داعش-غرب آفریقا همچنان یکی از سازمان‌های تروریستی مسلط در حوزهٔ دریاچه چاد باقی مانده است.
جذب نیرو نه‌تنها به‌صورت حضوری، بلکه به‌صورت آنلاین نیز انجام می‌شود.
آدریان اشتونی گفت: «در فضای دیجیتال، داعش همچنان از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای پیام‌رسانی رمزگذاری‌شده به‌طور بسیار مؤثری برای تبلیغ ایدئولوژی خود، افراطی‌گری، جذب نیرو، جمع‌آوری بودجه و طراحی حملات استفاده می‌کند».
او به مجموعه‌ای از حملات اخیر با الهام از داعش در اروپا اشاره کرد که به گفتهٔ او، سه روند نگران‌کننده را نشان می‌دهد: اول این‌که روند افراطی‌گری عمدتاً به‌صورت آنلاین رخ می‌دهد، دوم این‌که این روند با سرعتی بیشتر از قبل در حال انجام است، و سوم این‌که به طور فزاینده‌ای شامل کودکان و جوانان می‌شود».
لوکاس وبر، تحلیلگر ارشد در گروه «فناوری علیه تروریسم»، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «فضای آنلاین نیاز به توجه زیادی دارد، به‌ویژه با توجه به این‌که عملیات نظامی در مقایسه با جنگ جهانی علیه ترور، تا حدودی کاهش یافته است».
داعش چگونه عملیات خود را تأمین مالی می‌کند؟
داعش با روش‌های متنوع و تاکتیک‌های در حال تحول، پایداری مالی خود را حفظ کرده است.
با وجود از دست دادن رهبران، هستهٔ مرکزی آن در عراق و سوریه همچنان ۱۰ تا ۲۰ میلیون دلار پس‌انداز دارد و شاخه‌های منطقه‌ای آن از طریق گروگان‌گیری برای باج، اخاذی، مالیات و سرقت، منابع مالی خود را تأمین می‌کنند.
در دوران اوج خود، زمانی که این گروه خلافت خودخوانده خود را اداره می‌کرد، فروش نفت منبع اصلی درآمد آن بود. اما اکنون داعش بیشتر بر فعالیت‌های جنایی و بهره‌برداری محلی برای تأمین مالی متکی است.
تلاش‌های ضد تروریستی چگونه پیش می‌روند؟
دسترسی جهانی تروریسم مستلزم همکاری چندجانبه در مبارزه با این پدیده است و نیاز دارد که کشورها اطلاعات را به اشتراک بگذارند، استراتژی‌ها را هماهنگ کنند و توانایی‌های امنیتی را در مناطقی که در برابر افراط‌گرایی آسیب‌پذیرتر هستند، تقویت کنند.
کاهش هر یک از این اقدامات باعث می‌شود گروه‌های افراطی مانند داعش فرصت پیدا کنند، همان‌طور که در افغانستان پس از خروج آمریکا و در منطقهٔ ساحل آفریقا با خروج تدریجی فرانسه رخ داده است.
در منطقهٔ ساحل، خروج نیروهای فرانسوی همچنین باعث تغییر در اتحادهای منطقه‌ای شده است.
اشتونی گفت: «حکومت‌های نظامی که در پی کودتاهای اخیر در بورکینافاسو، نیجر و مالی قدرت را در دست گرفته‌اند، تلاش کرده‌اند خلأ ضد تروریستی را با تکیه بر روسیه پر کنند».
کلارک از گروه سوفان گفت که داعش «امروزه سازمانی بسیار متفاوت از آنچه هفت سال پیش بود، شده است و برای جلب توجه بیشتر بر عملیات خارجی و حملات پرمخاطب در غرب متمرکز شده است».
او هشدار داد: «آن‌ها استراتژی خود را عمداً تغییر داده‌اند تا بر انجام حملات پرمخاطب در اروپا یا ایالات متحده تمرکز کنند».
