یک ماه و نیم پس از سرنگونی هواپیمای اوکراینی با شلیک دو موشک سپاه پاسداران، هنوز چانه‌زنی درباره کارهای اولیه ادامه دارد؛ این‌که ایران رسماً عذرخواهی کند، جعبه سیاه بازخوانی شود، مقصر اصلی شلیک موشک معرفی شود و...
بحث و گفتوگو درباره این موارد فقط سوژه و دغدغه مردم ایران، شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان یا خانواده قربانیان در ایران و کانادا نیست؛ مقام‌های کشور اوکراین هم با چنین مشکلاتی درگیرند.
اکسانا زولوتاریوا (Oksana Zolotaryova)، رئیس بخش حقوق بین‌الملل در وزارت خارجهٔ اوکراین که مسئول پرونده سقوط هواپیمای مالزی بر فراز اوکراین بوده است، در گفتوگو با رادیو فردا می‌گوید ایران هنوز فرصت دارد که برای اجرای عدالت با کشورهای دیگر همکاری کند. مشروح این گفتوگو را بخوانید:
خانم زولوتاریوا، شما چند روز دیگر باید به لاهه بروید تا پرونده سقوط هواپیمای ام‌اچ۱۷ مالزی را بررسی کنید. همزمان کشور شما درگیر سرنگون شدن هواپیما توسط ایران هم هست. چقدر امیدوار هستید که بتوانید پرونده ایران را سریع‌تر پیش ببرید.
درباره پرونده ایران، تحقیقات فنی مطابق ضمیمهٔ ۱۳ کنوانسیون شیکاگو ادامه دارد. بر اساس این سند، ایران مسئول تحقیقات است و اوکراین به عنوان صاحب هواپیما در آن مشارکت می‌کند. این تحقیقات محدود به جعبهٔ سیاه نیست. در چارچوب آن باید ریزترین جزئیات که منجر به این سانحه شده مشخص شود و در پایان آن ایران موظف است گزارش کامل به علاوهٔ پیشنهادهای خود در ارتباط با بهبود امنیت پروازها و جلوگیری از تکرار سوانح مشابه را در اختیار ایکائو قرار دهد.
رئیس شورای امنیت ملی اوکراین که از طرف کشورمان ناظر بر این روند است، طی سفر اخیر به تهران مذاکرات مفصلی در این رابطه داشت و کارشناسان فنی دو طرف در تماس دائم هستند. البته این روند خیلی زمانبر است و مشخصاً طی یک ماه و نیم نمی‌توانیم نتایج آن را ببینیم. به عنوان نمونه، تحقیقات فنی پرواز ام‌اچ ۱۷ پس از یک سال به پایان رسید. می‌دانیم همه نتایج را سریع می‌خواهند اما متاسفانه این تحقیقات نمی‌تواند سریع باشد.
در زمینهٔ پرداخت غرامت چه پیشرفتی حاصل شده؟ اینجا عرصهٔ دیپلمات‌هاست و یا باز هم معطل پایان تحقیقات فنی هستیم؟
بله، مذاکره دربارهٔ غرامت برعهدهٔ دیپلمات‌هاست. در این مرحله، بستگان قربانیان در اوکراین از دولت کمک مالی گرفته‌اند. قرار است روند نسبتاً طولانی پرداخت بیمه توسط هواپیمایی اوکراینی طی شود. برای نمونه، پرداخت بیمه از سوی خطوط هوایی مالزی در رابطه با ام‌اچ ۱۷ دو سال به درازا کشید. مبلغی که این خانواده‌ها از ایران دریافت خواهند کرد، موضوع مذاکره است. اما برای دولت اوکراین مهم‌ترین هدف اجرای عدالت است و از ایران تقاضا می‌کنیم که اذعان کند اقدامی مغایر با حقوق بین‌الملل انجام داده و مسئولیت آن را بپذیرد.
مگر ایران مسئولیت این اقدام را نپذیرفته؟
خیر. از دید ما چنین اتفاقی نیفتاده. ما هیچ سندی کتبی دال بر این‌که ایران مسئولیت سرنگونی هواپیمای اوکراینی را برعهده گرفته باشد، در دست نداریم. بسیار مهم است هر گام روی کاغذ ثبت شود. عقب‌نشینی از گفته‌های شفاهی آسان است. انکار اسناد کتبی چندان آسان نیست.
در این صورت، ماه گذشته پیامی که محمد اسلامی، وزیر راه ایران، به عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور ایران به ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، داده بود، حاوی چه مطلبی بود؟
دربارهٔ این سند اطلاعی ندارم ولی وزارت خارجه اوکراین ۱۱ ژانویه/ ۲۱ دی‌ماه نامه‌ای رسمی به وزارت خارجهٔ ایران ارسال کرد و در آن از ایران خواسته‌ایم ارتکاب به اقدامی غیرقانونی را بپذیرد، عذرخواهی کند و ضمانت دهد چنین اتفاقی تکرار نخواهد شد، تحقیقات جامع فنی و جنایی انجام دهد و به بستگان قربانیان غرامت بپردازد. تا این لحظه پاسخ این نامه را دریافت نکرده‌ایم.
تا کی می‌خواهید منتظر این پاسخ باشید؟ آیا ضرب‌الاجلی برای به ثمر رساندن مذاکرات اوکراین با ایران یا مذاکرات پنج کشور مرتبط با این سانحه با ایران تعیین شده؟
خیر، ضرب‌الاجلی وجود ندارد. حقوق بین‌الملل همیشه روند کندی دارد. به طور معمول، پیگیری پرونده‌های حقوقی بین‌المللی سال‌ها به درازا می‌کشد. تجربهٔ ما نشان می‌دهد سپری شدن یک ماه و نیم برای دریافت پاسخ به نامهٔ رسمی بحرانی نیست. اندکی بیشتر صبر می‌کنیم.
اگر مدت انتظار بیشتر شود، آیا ابزاری دارید که حکومت ایران را تحت فشار بگذارد؟
با دیپلمات‌های چهار کشور دیگر که شهروندان‌شان را در این سانحه از دست داده‌اند در تماس دائم هستیم و با هم در اظهارات عمومی توجه‌ها را به موضع ایران جلب می‌کنیم. در مرحلهٔ بعدی می‌توانیم به نهادهای بین‌المللی مراجعه کنیم. مطمئنم ایران کاملاً واقف است اگر همکاری نکند، به دادگاه بین‌المللی شکایت خواهیم کرد.
در واقع ایران این مسیر را برای ما ریل‌گذری کرده است. ایران در سال ۱۹۸۸ به دادگاه بین‌المللی سازمان ملل متحد شکایت کرد و سرانجام با آمریکا به مصالحه رسید، هرچند آمریکا مسئولیت سرنگونی هواپیمای ایرانی را نپذیرفت. البته این مجادله هفت سال به درازا کشید.
اوکراین حاضر است همین مسیر را طی کند؟
بله، ما آماده‌ایم.
