هم‌اکنون اظهارات ضد نقیضی دربارهٔ قرارداد بوئینگ با ایران‌ایر شنیده می‌شود از یک سو مدیرعامل ایران ایر بر اجرای قرارداد تأکید دارد در حالی که بوئینگ سکوت کرده‌است و از طرف دیگر دولت آمریکا بدنبال افشای جزئیات قرارداد ایران‌ایر با بوئینگ است اما چه سناریوهایی را می‌توان برای این قرارداد متصور بود.
فرزانه شرفبافی، مدیرعامل ایران ایر گفته‌است: «اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز فروش هواپیماهای (بوئینگ) به ایران را صادر کرده‌است و اگر آمریکا از برجام خارج شود، این اقدام روی قرارداد بوئینگ با ایران اثری نخواهد گذاشت.»
در مقابل مقامات شرکت بوئینگ سکوت کرده‌اند. این شرکت تا کنون دربارهٔ ارائه جزئیات قرار داد هم مقاومت کرده‌است.
آنگونه که شبه خبری سی‌ان‌ان گزارش داده وزارت دادگستری دولت ترامپ از یک دادگاه فدرال در شهر شیکاگو خواسته مهلت تعیین شده برای ارزیابی و بررسی قرارداد بین بوئینگ و ایران را دو ماه دیگر تمدید کند. دادگاه فدرال شیکاگو از دولت ترامپ خواسته‌است تصمیم خود را نسبت به معامله جنجالی بوئینگ با ایران اعلام کند. این دادگاه پرسیده‌است آیا بوئینگ باید جزئیات این معامله را اعلام کند؟
این در حالی است که گزارش شده بوئینگ حتی استدلال‌هایش دربارهٔ مخفی نگاه داشتن مبادلاتش با ایران را به صورت مهر و موم‌شده تقدیم دادگاه می‌کند.
در زمان تبلیغات انتخاباتی درست زمانی که ایرباس با ایران‌ایر تفاهم‌نامه همکاری امضا کرده بود دونالد ترامپ انتقاد می‌کرد که چرا بوئینگ نباید به ایران هواپیما بفروشد. حالا اگر دولت وی بتواند جلوی قرارداد امضا شده بوئینگ با ایران‌ایر را بگیرد چه خواهد شد؟
به دلیل فاش نشدن جزئیات قرارداد خبری از چگونگی احتمالی گرفتن زیان از طرف ایران‌ایر و ارجاع به دادگاه‌های بین‌المللی در دست نیست اما آنگونه که شرکت بوئینگ اعلام کرده قرار داد با ایران برای ۱۰۰ هزار نفر در آمریکا کار مستقیم و غیر مستقیم ایجاد خواهد کرد و بیش از ۱۳ هزار شرکت قطعه‌ساز در ایالات متحده درگیر این قرار داد خواهند شد. پس لغو این قرارداد می‌تواند ضربه‌ای به شرکت بوئینگ باشد.
از طرف دیگر شرکت ایرباس شاید بتواند همچنان به ایران هواپیما تحویل دهد اگر این‌چنین شود آمریکا بازار را از یک شرکت آمریکایی به شرکت اروپایی تقدیم کرده‌است.
دربارهٔ این موضوع فعلاً شرکت ایرباس هم سکوت کرده اما شرکت ای‌تی‌آر زیرمجموعه ایرباس پاسخی داده که احتمالاً جواب ایرباس هم هست.
میلکو راپولی، مدیر فروش هواپیمای ای‌تی‌آر، در پاسخ به این پرسش که برنامه شما در صورت خروج آمریکا از برجام چیست، گفته‌است: «از ابتدای عقد قرارداد با چالش مجوز خزانه‌داری آمریکا مواجه بودیم اما پارامترهای شفافی وجود دارد که می‌دانیم چگونه حرکت کنیم. برجام برنامه شفافی درخصوص اداره خزانه‌داری آمریکا دارد و مخاطراتی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم همچون نخستین روزهای مذاکره است اما ما اطمینان داریم که تا حد ممکن می‌توانیم تحویل هواپیما را ادامه دهیم؛ با این آگاهی که با وجود تصمیمات مقامات آمریکایی مجبوریم از زوایای مختلف آن را نگاه کنیم.»
مدیر فروش هواپیمای ای‌تی‌آر یادآور شد که «ما تا سال ۲۰۱۸ از خزانه‌داری آمریکا مجوز فروش داریم بنابراین فرصت خوبی برای تمام هواپیماهای مورد معامله با ایران است و تمام تلاش خود را به کار می‌بندیم تا ۲۰ فروند هواپیما را تا زمان تعیین شده، تحویل دهیم.»
در ایران تاکنون آنگونه که اعلام شده ۸۰ فروند بوئینگ برای شرکت ایران‌ایر، ۳۰ فروند بوئینگ برای آسمان و ۱۰ فروند بوئینگ برای شرکت قشم‌ایر سفارش داده شده‌است. از این ۱۲۰ فروند هواپیما، ۹۰ فروند مدل بوئینگ ۷۳۷، ۵۰ فروند برای ایران ایر ،۳۰ فروند برای آسمان و ۱۰ فروند برای قشم‌ایر است. ۳۰ فروند دیگر هم هواپیما ۷۷۷ برای شرکت ایران‌ایر است.
اما آیا این مدل‌ها جایگزین‌هایی در ایرباس دارند؟
بوئینگ ۷۳۷ در رده خود در جهان بهترین است اما رقیب سرسختی هم دارد که ایرباس ۳۲۰ است. ایران‌ایر هم‌اکنون سفارش خرید ۴۶ فروند ایرباس ۳۲۰ را به ایرباس داده‌است شرکت‌های دیگر ایرانی هم چنین سفارشاتی را به ایرباس داده‌اند پس می‌تواند گفت درست است ایران اگر از خرید ۷۳۷ محروم شود گویی از خرید مرسدس بنز محروم شده اما همچنان شاید بتواند بی‌ام‌و (ایرباس ۳۲۰) بخرد.
اما دربارهٔ بوئینگ ۷۷۷ چه می‌توان گفت؟
بیشتر خطوط پروازی جهان هم برای دورترین پروازهای خود از بوئینگ ۷۷۷ استفاده می‌کنند. بوئینگ ۷۷۷ برد پروازی تا ۱۷ هزار کیلومتر دارد.
قطر موتور یک هواپیمای ۷۷۷ به اندازه قطر یک هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ است. موتور این هواپیما هم از قوی‌ترین موتورهای هواپیمای مسافربری در جهان به‌شمار می‌آید.
ایران‌ایر برای این مدل دو نوع سفارش‌گذاری کرده که شامل ۱۵ فروند ۷۷۷–۳۰۰ ای آر و ۱۵ فروند ۷۷۷ ایکس می‌شود. اولین تحویل هم قرار است در اوایل سال ۲۰۱۸ با مدل ۷۷۷ ای‌آر باشد. مدل ۷۷۷ ایکس پیشرفته‌ترین مدل بوئینگ است که هنوز مراحل ساخت آن تکمیل نشده‌است.
در این مورد شاید باز هم مسئله مانند مدل ۷۳۷ باشد درست است که مدل ۷۷۷ بهترین مدل در رده خود است اما یک رقیب جدی دارد و آن مدل ایرباس ۳۵۰ سری هزار است از این مدل هم ایران‌ایر ۱۶ فروند سفارش داده‌است. پس حتی اگر قرارداد ایران ایر با بوئینگ لغو شود باز هم ایران ایر مدل جایگزینی در ایرباس دارد.
ایرباس ۳۵۰ سری ۱۰۰۰ با برد ۱۵ هزار کیلومتری‌اش، امکان پرواز بدون توقف بین قاره‌ای را فراهم می‌کند.
اما اگر بدترین فرض را بگیریم چه می‌شود؟ اگر آمریکا در نهایت بتواند راهی پیدا کند تا مجوزهای داده شده را باطل کند چطور؟
به هر حال همچنان حداقل ۱۰ درصد تمامی هواپیماهای ساخت ایرباس هم از قطعات آمریکایی استفاده می‌کنند که فعلاً جایگزینی ندارند.
راهی که به ذهن می‌رسد خرید هواپیماهای روسی و چینی است اما یک مشکل بزرگ بر سر خرید این هواپیماها هم وجود دارد. مدل‌های مدرن این کشورها هم از قطعات آمریکایی استفاده می‌کنند. یکی از این هواپیماها سوخو سوپرجت ۱۰۰ است.
دنیس مانتوروف وزیر صنعت و بازرگانی روسیه گفته‌است: «در بین قطعات و تجهیزات هواپیمای سوپرجت ۱۰۰ قطعاتی وجود دارند که در آمریکا تولید می‌شوند و طبق تحریم‌های آمریکا ما باید از خزانه‌داری این کشور مجوز بگیریم. برای فروش این هواپیما به کشورهایی که با تحریم روبه‌رو هستند، از جمله ایران با مشکل روبه‌رو هستیم».
البته روس‌ها و چینی‌ها هم اکنون بدنبال ساخت قطعات جایگزین هستند.
یکی از اصلی‌ترین قطعاتی که نبض تولید آن در اختیار شرکت‌های آمریکایی است موتور است. اما روس‌ها در مدل ام‌سی-۲۱ که رقیب ایرباس ۳۲۰ و بویینگ ۷۳۷ است در کنار موتور آمریکایی توانسته‌اند یک موتور ساخت روسیه را هم قرار دهند این موتور توسعه‌یافته موتور ایلیوشین ۷۶ و ایلیوشین ۹۶ است. همین اتفاق برای مدل کوماک سی ۹۱۹ چینی هم رخ داده‌است حتی روس‌ها و چینی‌ها برنامه دارند تا سال ۲۰۲۲ اولین هواپیمای پهن‌پیکر خود را هم بصورت مشترک بسازند. شاید در آن زمان سلطه آمریکا بر بازار هواپیما دیگر مانند امروز نباشد. حتی شرکت‌های اروپایی هم برنامه‌های مشابهی را در حال اجرا دارند.
با این همه اگر فرض بگیریم دولت ترامپ بتواند جلوی قرار داد ایرباس و بوئینگ را بگیرد بزرگ‌ترین هدیه را به شرکت‌های چینی و روسی خواهد داد و بازاری با ظرفیت بیش از ۲۵ میلیارد دلار را تقدیم آنها خواهد کرد یا آنکه دوباره پول به جیب دلال‌های بین‌المللی برای دور زدن تحریم‌ها و خرید هواپیماهای دست دوم سرازیر خواهد شد.
