محمود و احمد خیامی برادرانی بودند که با کمک هم سبب شکلگیری ایرانخودرو، بزرگترین خودروساز خاورمیانه شدند. این رخداد تقریبا با آغاز فعالیت صنعت خودرو کره جنوبی، هم زمان است.
اما ایرانخودرو بر خلاف صنعت خودرو کره جنوبی به راه دیگری رفت. راهی که شاید اگر خیامیها در ایرانخودرو کار خود را ادامه میدادند فرجام دیگری مییافت.
برادران خیامی افرادی هستند که مانند بیشتر صنعتگران دوران طلایی اقتصاد ایران از سربازی به سرداری رسیده بودند.
این دو از ماشینشویی در مشهد فعالیت حرفهای خود را آغاز کردند. سپس از تعمیرات ساده کنار خیابان، کار در تعمیرگاه خودرو، قطعهفروشی و تاسیس بزرگترین فروشگاه قطعات یدکی در تهران به تاسیس کارگاه اتاقسازی برای اتوبوس در جاده کرج رسیدند. در این کارگاه احمد خیامی از نماینده مرسدس بنز در ایران شاسی اتوبوسهای مرسدس بنز را میگرفت و روی آنها اتاق میساخت.
رضا نیازمند، اولین رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، به سایت بیت ران گفته بود «منشی من روزی گفت که دو نفر درخواست ملاقات با من را دارند که من آنها را نمیشناختم. وارد که شدند خود را معرفی کردند؛ احمد و محمود خیامی.
گفتند آمدیم پروانه ساخت اتومبیل بگیریم. در پاسخ به پرسش من که آیا توانایی یا تجربه ساخت اتومبیل را دارید؟ گفتند ما یک گاراژ در مشهد داریم و هر نوع اتومبیل را تعمیر میکنیم. اتومبیل را داغان و دوباره سوار میکنیم و با آن آشنایی کامل داریم، فقط دنبال گرفتن پروانه هستیم تا اتومبیل تولید کنیم. برای این کار هم دو میلیون تومان سرمایه داریم. که البته سرمایه کمی بود».
خیامیها گفتند که برای شروع وام میگیرند: «وقتی علاقهمندی زیاد و واقعی آنها برای راهاندازی این کار را دیدم خواستم که سرمایه بیشتری جمع کنند و به آنها قول دادم که با بانک توسعه صنعت صحبت کنم تا به آنها وام بدهد و زمینه لازم برای کسب لیسانس از یک سازنده اروپایی را فراهم کنم که اتومبیل آن شرکت را بسازند».
اینگونه بود که با کمک وزارت اقتصاد ایران این دو برادر مشهدی پایه مهمترین شرکت خودروسازی ایران را گذاشتند.
خیامیها با درآمدی که از فروش اتوبوسهای بنز به دست آورده بودند و با با وامهایی که وزارت اقتصاد به آنها داده بود توانستند کارخانه ایران ناسیونال را در کیلومتر ۱۴ جاده کرج بسازند و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۶نخستین خودروی تولیدی را با نام پیکان روانه بازار کردند.
اما آنها آروزهای بیشتری داشتند و شروع به ساخت داخل خودرو کردند تا جایی که توانستند نزدیک ۴۰ درصد پیکان را داخلیسازی کنند.
داوود میرخانی رشتی، یکی از مدیران پس از انقلاب ایرانخودرو، درباره این دو برادر گفته «از آغاز تولید هیلمنهانتر -پیکان– تا سال ۵۶، تولید این خودرو به تیراژ ۱۰۰ هزار دستگاه در سال رسید. در این سالها هیلمنهانتر در مدلهای مختلف سواری، سواری جوانان، دولوکس، پیکان کار و وانت تولید میشد».
خیامهای در پی داخلیسازی خودرو در داخل ایران نیز سرمایهگذاری کردند: «آن زمان انجام ریخته گری و ماشین کاری برخی قطعات پیکان و مونتاژ موتور کار ارزنده ای از سوی ایرانخودرو بود. در حالیکه دیگر خودروسازان داخلی از جمله پارس خودرو ماشینهای آمریکایی را مونتاژ میکردند.»
از این برادران نقل شده که سعی داشتند تا یک خودروی ایرانی بسازند اما تا رسیدن به این مرحله نیاز به توسعه دانش ساخت خودرو بود آنها قصد داشتند این دانش را در همکاری با پژو بهدست بیاورند. آنها یک سال پیش از انقلاب قرار داد تولید محصولات پژو در ایران را نهایی کرده بودند… که انقلاب آمد و کارخانهها مصادره شدند.
مسیری که خیامیها سعی داشتند طی کنند دو خودروساز کره جنوبی طی کردند؛ هیوندایی و کیا. آنها هم ابتدا خودروهای خارجی را مونتاژ کردند پس از مدتی به ساخت داخل آن خودروها پرداختند و در ادامه با همکاری شرکتهای مشاور خارجی دانش طراحی خودرو را بهدست آوردند.
در این مسیر تقریبا ایرانخودرو نسبت به رقبای کرهای خود تا زمانی که این شرکت در دست برادران خیامی بود جلوتر گام بر میداشت و موفق شد تا در سالهای آخر فعالیت، به بازارهای صادراتی هم دست پیدا کند.
اما با مصادره کارخانه تمام نوار موفقیتهای ایرانخودرو و مسیر پیشرفت این شرکت تا دههها قطع شد.