در سال‌های اخیر رقابت استراتژیک هند و چین که ماهیت اقتصادی و نظامی دارد، تعمیق یافته است. دورنمای استراتژیک چین که درگذشته زمین‌محور بود تغییر یافته و اکنون این کشور توجه بیشتری به حوزه دریا دارد و بر آن است که دسترسی و نفوذ خود را دراقیانوس هند و جنوب آسیا افزایش دهد. هند، نگران از قدرت یابی و نفوذ چین، ضمن فاصله گرفتن از سیاست سنتی خود، تلاش دارد با اتخاذ یک سیاست خارجی مقتضی، جای پای خود را در این پهنه گسترده محکم کند.
در این راستا، چین در بندر گوادر حضور دارد و پاکستان، دشمن تاریخی هند، یکی از شرکای منطقه‌ای چین محسوب می‌شود. هند نیز با شرکت درپروژه توسعه چابهار، می‌خواهد با دور زدن پاکستان به افغانستان و آسیای میانه دسترسی داشته باشد. پاکستان از نفوذ روز افزون هند درافغانستان نگران است.
با نگرش به درهم‌تنیدگی اهداف و مواضع بازیگران یاد شده، آیا چابهار می‌تواند عاملی برای بالا بردن تنش میان هند و چین باشد؟
پروژه توسعه چابهار، بندر گوادر
ایران برآن است که بندر چابهار را به بهره‌برداری کامل برساند ولی دعوتش از چین و پاکستان می‌تواند یک زیان استراتژیک برای هند باشد، کشوری که با بسط حضور چین در اقیانوس هند مخالفت می‌ورزد و نگران تبدیل شدن بندر گوادر به یک پایگاه نظامی چین است.
به گزارش پایگاه خبری بلومبرگ، پانزده سال پیش دولت هند متعهد شد که ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه بندر استراتژیک چابهار سرمایه‌گذاری کند. اما دست دست کردن و تاخیر‌های پی‌درپی این دولت در پایبندی به قولش باعث شد که ایران برای سرعت بخشیدن به توسعه بندر مذکور به چین و پاکستان روی آورد.
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در سفر اخیرش به پاکستان در اواخر اسفند سال گذشته از دولت این کشور و چین دعوت کرد که به پروژه توسعه بندر چابهار بپیوندند. او توسعه بندر گوادر در پاکستان را به وسیله چین، نمادی از ابتکار جاده ابریشم زمینی و دریایی نوین موسوم به «یک کمربند، یک راه» دانست.
بندر گوادر پاکستان که در ۷۲ کیلومتری شرق چابهار قرار دارد، منتهی الیه جنوبی «کریدور اقصادی چین و پاکستان» است که در شمال به شهر کاشغر درمنطقه خودگردان سین‌کیانگ (یا شین‌جیانگ) در شمال غربی چین متصل می‌شود. این کریدور به طول ۲۴۴۲ کیلومتر با هزینه ای برا بر با ۵۲ میلیارد دلار ایجاد شده است.
چین و «رشته مروارید»
دعوت ظریف از چین و پاکستان از طرف برخی محافل «شگفت انگیز» توصیف شده است زیرا مشارکت هند در پروژه چابهار با هدف دور زدن پاکستان و ایجاد روابط اقتصادی با افغانستان و کشور های آسیای مرکزی صورت گرفته است.
ایران برآن است که بندر چابهار را به بهره‌برداری کامل برساند ولی دعوتش از چین و پاکستان می‌تواند یک زیان استراتژیک برای هند باشد، کشوری که با بسط حضور چین در اقیانوس هند مخالفت می‌ورزد و نگران تبدیل شدن بندر گوادر به یک پایگاه نظامی چین است.
چین همین حالا هم با پی گیری استراتژی «رشته مروارید» هند را دور زده است. در واقع «رشته مروارید» زنجیره‌ای از تاسیسات تجاری و پایگاه‌های نظامی چین در امتداد خطوط مواصلات دریایی این کشور است که از هنگ‌کنگ شروع می‌شود و تا بندر سودان در دریای سرخ ادامه پیدا می‌کند. این زنجیره طولانی از تنگه‌‌های لومبوک و مالاگا و همچنین باب المندب عبور می‌کند و بنادر هَمبان توتا (سری لانکا)، چیتاگُنگ (بنگلادش) و سیت وِی (میانمار) و جیبوتی (جمهوری جیبوتی ) را نیز در بر می‌گیرد.
از این رو مشارکت چین در پروژه چابهار به هر میزانی که باشد، مزیتِ استراتژیک هند را برای سرمایه‌گذاری در این بندر تضعیف خواهد کرد. هر گونه حضور چین در چابهار، حتی اگر در اداره این بندر هم سهیم نباشند، می‌تواند زیر پای هند و موقعیتش را در این بندر سست کند.
سرمایه‌گذاری چین در چابهار؟
چین هنوز به پیشنهاد مشارکت و سرمایه‌گذاری درچابهار پاسخی نداده است ولی پذیرفتن این پیشنهاد از سوی کشوری که بنیه مالی فوق العاده‌ای دارد، بی‌شک توسعه چابهار را تسریع خواهد کرد. چین از طریق راه‌آهن به ایران متصل است و میزان سرمایه‌گذاریش در ایران به مراتب بیشتر از هند است.
چین هنوز به پیشنهاد مشارکت و سرمایه‌گذاری درچابهار پاسخی نداده است ولی پذیرفتن این پیشنهاد از سوی کشوری که بنیه مالی فوق العاده‌ای دارد، بی‌شک توسعه چابهار را تسریع خواهد کرد. چین از طریق راه‌آهن به ایران متصل است و میزان سرمایه‌گذاریش در ایران به مراتب بیشتر از هند است.
پاکستان از دعوت ایران از چین برای سرمایه‌گذاری درچابهار استقبال کرده است. در این ارتباط، دوستین خان جمال الدینی، رییس اداره بندر گوادر، به بلومبرگ گفت: این یک پیشنهاد مثبتی است که برای اولین بار از طرف آ نها [ مقام‌های ایرانی] مطرح شده است. او در ادامه گفت: ایران و پاکستان برقراری سرویس های ویژه ترابری مسافر و بار (کشتی های گذاره، فِری) را که گوادر، کراچی، چابهار و بندرعباس را به‌هم متصل کند، در دست بررسی دارند.
توسعه بندر چابهار برای ایران بسیار مهم است. ابراهیم جمیلی، رئیس اتاق بازرگانی ایران و هند در تهران می‌گوید، این بندر می‌رود که به یک مرکز حیاتی تجارت در دریای عمان تبدیل شود: «اولویت با هندی‌ها است. آنها وارد این [پروژه] شدند و زودتر از دیگران پا جلو گذاشتند. اما اگر سرمایه‌گذاران دیگری بیایند و به سرمایه‌گذاری در چابهار علاقه نشان دهند، قطعا برای آنها هم فضا و فرصت برای سرمایه‌گذاری وجود خواهد داشت.»
او درادامه گفت، با اینکه سرمایه‌گذاری در چابهار به پاکستان و چین پیشنهاد شده ولی پاکستان یک طرف جدی محسوب نمی‌شود.
در این باره، راویش کومار، سخنگوی وزارت خارجه هند، تصریح کرد که پروژه توسعه چابهار به خوبی پیش می‌رود و دیدار های منظم مقام‌های دو طرف ادامه دارد. او بی‌آنکه تاریخی را برای اتمام پروژه مذکور تعیین کند، گفت این حق ایران است که شرکایش را انتخاب کند ولی «پیشرفت‌های مهمی» در چابهار حاصل شده است.
رقابت استراتژیک
اظهارات مشابه از سوی دیگر مقام‌های هندی نشان می‌دهد که هند دسترسی زمینی به افغانستان از طریق چابهار را برای ایفای نقش بزرگ‌تر در تجارت و امنیت آسیای مرکزی حیاتی می‌داند. دریک سطح وسیع‌تر، هند در مقابل استراتژی چین در اقیانوس هند موسوم به «رشته مروارید»، رشته ویژه خود را تدارک دیده است که بندر چابهار، بندر دُقُم (عمان) ، جزیره اَسامپشن (کشورجزیره ای سیشل)، جزیره آگا لِگا ( کشور جزیره ای موریس)، و جزایر اندامان و نیکوبار (بخشی از هند در خلیج بنگال، غرب سواحل میانمار) را شامل می‌شود.
هند و چین در چهارچوب رقابت استراتژیک خود بر آنند که نیرو‌های دریایی خود را به نیرو های راهبردی (نیرو های دریایی آب‌های آبی) تبدیل کنند، گو اینکه برخی از کارشناسان نظامی این امر را تحقق یافته می‌دانند. به هر صورت، پهنه گسترده اقیانوس هند به میدانی برای رقابت های استراتژیک دو کشور هند و چین تبدیل شده است.
چین وارد کننده نفت است و بیشتر آن را از کشور های خلیج فارس تامین می‌کند و از این رو منافع حیاتی در اقیانوس هند دارد و هدف از ایجاد «رشته مروارید» را گسترش روابط تجاری و حفاظت از منافع خارجیش می‌داند.
هند نزدیک به ۸۰ در صد نفت خود را از کشور های خاورمیانه تامین می‌کند و به عنوان یک قدرت منطقه‌ای، تقویت حضور و توان نیروی در یایی چین در اقیانوس هند را برای برتری و تسلط بر منطقه تلقی می‌کند.
در حال حاضر دو کشور چین و هند در اقیانوس هند در رقابتی تنگاتنگ تحرکات، تاسیسات و پایگاه های یکدیگر در امتداد خطوط مواصلات دریایی را تحت نظر دارند و بر آنند که حضور و نفوذ خود را بیش از پیش تقویت کنند. باید صبر کرد و دید که چین در مورد پیشنهاد سرمایه‌گذاری در چابهار چه خواهد کرد.
-------------------------------------------
یادداشت‌ها و مقالات بیانگر نظرات و آرای نویسندگان خود هستند و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.
