پس از دو روز بحران ارزی در ایران که قیمت هر دلار آمریکا را تا شش هزار تومان افزایش داد، دوشنبه شب، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری ایران از تک نرخی شدن دلار خبر داد و اعلام کرد نرخ دلار از روز سه‌شنبه ۴۲۰۰ تومان خواهد بود.
در همین زمینه در گفت وگویی بافریدون خاوند، تحلیلگر اقتصاد و استاد دانشگاه، به موضوع پیامد های تصمیم تازه دولت ایران و بانک مرکزی پرداخته ایم.
من فکر می کنم که دولت آقای روحانی و بانک مرکزی ریسک بزرگی را قبول کرده اند. چون تاثیرگذاری به این صورت بر بازار ارز با یک فرمان و بخشنامه، یا با اقدامات انتظامی و اضظراری به نظر من خیلی خیلی دشوار است اگر غیر ممکن نباشد. چون این پرسش مطرح می شود که اصولا نرخ ۴۲۰۰تومان از طرف بانک مرکزی چگونه برای دلار تایید شده؟ اگر این را عملی بکنند، چند پرسش مطرح می شود: آیا دلار ۴۲۰۰ تومانی با مجموعه شاخص های اقتصادی کشور از جمله نرخ تورم سازگار است یا نه؟ آیا عدم اعتماد به پول ملی ازبین می رود؟ چون باید این پرسش را مطرح کرد که آیا آن عواملی که نرخ دلار را به ۶۰۰۰ تومان رساندند، از بین رفته اند؟ آیا عواملی که فرار سرمایه را در ایران به وجود می آورد و روی بازار ارز فشار وارد می کند، یکباره ناپدید می شوند؟ آیا ترس از آینده برجام و احتمال بازگشت تحریم ها که نقش مهمی در تنش های اخیر بازار ارز داشته،این عوامل دیگر وجود ندارند؟ آیا بی اعتمادی مردم به نظام بانکی از جمله بانک مرکزی از بین می رود؟ خلاصه کنیم: آیا مجموعه عوامل اقتصادی و غیر اقتصادی که نرخ دلار را به ۶۰۰۰ تومان افزایش داد، -باز تکرار می کنم، آیا این عوامل با فرمان دولت و بخشنامه بانک مرکزی، دود می شوند و به هوا می روند؟ من فکر می کنم این تصمیم ممکن است با اقدامات خیلی حاد طی مدت بسیار کوتاهی بتواند تاثیر بگذارد، ولی نمی تواند در داده های بنیادی بازار، تغییر واقعی به وجود بیاورد.
آقای خاوند، نکته دیگری که وجود دارد این است که ولی الله سیف، رییس کل بانک مرکزی، در جلسه علنی که امروز صبح در مجلس، برای بررسی وضعیت بازار برگزار شد، گفت به رهبری پیشنهاد داده است یورو در مبادلات ارزی جایگزین دلار شود، چرا که به گفته ایشان، دلار نقشی را در مبادلات خارجی ندارند و ظاهرا رهبری هم از موضوع استقبال کرده اند، این طور که آقای سیف گفته اند. شما فکر می کنید این چاره کار است و اصلا این امکان وجود دارد که از اقتصاد ایران دلارزدایی بشود؟
در ایران، جمهوری اسلامی تلاش کرده که در چند سال گذشته تا جایی که ممکن است، یک مقداری دلار را کنار بگذارد و مثلا در مبادلاتش با چین، از یوان استفاده می کند، در مبادلاتش با هند از روپیه استفاده می کند، در واقع آن ها با دلار حساب می کنند، ولی پول ملی خودشان را، یعنی یوان برای چین و روپیه برای هند، آن را به ایران تحمیل می کنند و ایران را وادار می کند از بازارهای آن ها خریداری کند. در مجموع این کار بسیار بسیار سختی برای ایران است، چون از یک طرف نباید فراموش کنیم که دارایی اصلی ارزی ایران که از محل نفت حاصل می شود، با دلار است، چون معاملات نفتی عمدتا با دلار انجام می گیرد و از طرف دیگر، دلار سیال ترین پول بین المللی است. ۶۳% ذخایر ارزی بانک های مرکزی در دنیا به دلار است. ایران می تواند این کار [دلارزدایی] را بکند، ولی با قبول زیان های بسیار بسیار کلان، چون به هرحال مبادلاتش با دلار محاسبه می شود، ولی این بعدا به پول های این یا آن کشور بر می گردد، از جمله با همین یورو. و این در واقع امکان پذیر است اما به گونه ای که عرض کردم، دامنه مانور ایران را در بازرگانی بین المللی به مقدار زیادی کاهش می دهد.
