با خروج آمریکا از برجام تقریبا مشخص شده امکان خرید هواپیمای نو به غیر از خرید آنها از سازندگان چینی یا روسی باقی نمانده است. در این نوشتار این پرسش مطرح شده که در شرایط فعلی آیا خرید هواپیمای دست دوم می‌تواند به صنعت هوانوردی ایران کمک کند؟
در حال حاضر به نظر می‌رسد خرید از بوئینگ کاملا منتفی شده باشد. برای خرید هواپیمای نو از ایرباس هم امید کمی باقی مانده است. شرکت‌های دیگر مانند بمباردیه، امبرائر و میتسوبیشی هم با توجه به رابطه تنگاتنگ با شرکت‌های آمریکایی بعید بنظر می‌رسد به ایران هواپیما بفروشند. می‌ماند شرکت‌های چینی یا روسی مانند سوخو که این شرکت‌ها هم باید تعداد زیادی از قطعات آمریکایی را در هواپیماهای خود با مدل‌های ساخت چین یا روسیه جایگزین کنند. این عامل می‌تواند بسیار پر ریسک باشد.
در این شرایط برخی کارشناسان معتقد هستند خرید هواپیمای دست دوم با کارکرد پايین و زیر ده سال ممکن است به صنعت فرسوده هوانوردی ایران کمک کند. برخی می‌گویند با هزینه سه ایرباس نو، ایران‌ایر می‌تواند تا دوازده فروند ایرباس دست دوم با سن پايين بخرد و شرکت‌های هوایی ایران نیز در بازه زمانی کوتاهی می‌توانند قطعات ضروری خود را تامین کنند.
علی‌اصغر منظری، نماینده سابق ایران در ایکائو، به ایسنا گفته است « به نظر می‌رسد ایرلاین‌های ایرانی در طول ماه‌های گذشته تنها نسبت به نهایی کردن قرارداد خرید هواپیماهای نو اقدام کرده‌اند. با پیش‌بینی و آینده‌نگری می‌توانستیم در کنار خرید این هواپیماها نسبت به تامین هواپیما با عمر کمتر و خرید مقدار قابل توجهی قطعات و وسائل مورد نیاز هواپیماهای موجود لااقل برای مدتی نیازهای کشور در این حوزه را برطرف کنیم».
نماینده پیشین ایران در ایکائو افزوده است «به نظر می‌رسد برای هیچ یک از مسائل امروز برنامه‌ریزی مشخصی وجود نداشته است».
به نظر می‌رسد فقدان برنامه‌ریزی، آن‌طور که در سخنان آقای منظری مطرح شده، حتی دامن هواپیمایی ملی ایران را نیز گرفته‌است. برخی خبرها حاکی است ایران ایر برای هواپیماهای خریداری شده خود از شرکت ای تی آر قطعات لازم را نخریده و پس از قطع همکاری ای تی آر، دچار کمبود قطعه شده است. برای همین سه فروند از هشت فروند هواپیماهای ای تی آر برای قطعه‌های احتمالی انبار شده‌اند.
یکی از بزرگترین مشکلات شرکت ایران ایر در دو سال گذشته تامین منابع مالی لازم بوده است. طبق برنامه اگر منابع مالی تامین می‌شد، ایران‌ایر شش فروند ایرباس و چهار فروند ای تی آر بیشتری دریافت می‌کرد.
شرکت‌های ایرانی در حال حاضر دو مسیر متفاوت پیش‌روی خود دارند؛ یکی از آنها تامین هواپیماهای جدید با عمر کمتر که در بازار موجود هستند خواهد بود و دیگر مراجعه به تولیدکنندگان هواپیما در کشورهایی که مشمول تحریم نمی‌شوند یا تولیدات‌شان قادر است از سد تحریم‌های آمریکا بگذرد.
علی‌اصغر منظری معتقد است «به نظر می‌رسد در حال حاضر در دسترس‌ترین و همچنین ارزان‌ترین گزینه پیش‌روی ما ورود هواپیماهای با عمر کمتر است».
کارشناسان در ایران معتقدند خرید هواپیمایی مانند ایرباس ۳۴۰ یا ۳۳۰، که با یک بار سوخت‌گیری در داخل امکان پرواز رفت و برگشت به شهرهایی تا شعاع شش هزار و پانصد کیلومتری مانند پاریس را دارند، می‌تواند کمک دیگری به صنعت هوایی فرسوده ایران باشد. زیرا در صورت بازگشت تحریم‌ها این احتمال وجود دارد که خطوط هوایی ایران برای سوخت‌گیری هم دچار مشکل شوند. در سال‌های پیش، زمانی که تحریم‌های بین‌المللی و یکجانبه علیه ایران برقرار بود، برخی فرودگاه‌ها و شرکت‌های سوخت‌رسانی، از تحویل سوخت به هواپیماهای ایرانی خودداری می‌کردند. برای نمونه در سال‌های پیش از توافق اتمی، به دنبال انتشار گزارش‌هایی درباره خودداری چند کشور از تحویل سوخت به هواپیماهای مسافربری ایرانی، برخی از مقام‌های ایرانی «تحریم فروش سوخت هواپیما به ایران» را در راستای «تحریم‌های یکجانبه آمریکا» ارزیابی کرده بودند. آمریکا، تهران را متهم کرده است که با استفاده از برخی هواپیماها یا شرکت‌های هواپیمایی تجاری، به انتقال سلاح، نیروهای نظامی و پول به کشورهای دیگر اقدام می‌کند. ایران همواره این اتهام را رد می‌کند.
با وجود همه این‌ها به نظر می‌رسد همچنان برخی افراد به خرید ایرباس نو امیدوار هستند.
روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی آورده است ایرباس به ایران پیغام داده که به‌دنبال حفظ قرارداد فروش ۱۰۰ فروند هواپیما است. اما پرسش این است که چه عاملی باعث شده غول هواپیماساز اروپایی چنین پیغامی را به مقامات ایرانی بدهد؟
این روزنامه گزارش داده است «منابع خبری مطلع» از لابی اتحادیه اروپا به نفع ایران خبر داده‌اند و گفته می‌شود که اتحادیه اروپا از شرکت ایرباس خواسته تا تعداد هواپیماهایی را که می‌تواند به ایران تحویل دهد، اعلام کند تا آنها بتوانند از طریق مذاکرات سیاسی مجوزهای لازم را اخذ کنند.
یک مقام آگاه نیز به «دنیای‌اقتصاد» گفته است: دو شرکت ایرباس و ای تی آر در تلاش هستند که قراردادهای خود را با ایران حفظ کنند و این مسئله را به ایران‌ایر نیز اعلام کرده‌اند.
با این وجود گوئیلام فائوری، مدیر بخش هواپیماهای غیرنظامی شرکت ایرباس در مصاحبه با روزنامه آلمانی هامبورگر آبندبلات گفته است: «هرچند هنوز منتظر جزئیات تحریم‌های جدید آمریکا هستیم، اما بعید است بتوانیم ۹۷ هواپیمای باقی‌مانده از سفارش (ایران) را تحویل بدهیم».
اظهارات ضد و نقیض دیگری هم مطرح شده؛ اخیرا مدیرعامل شرکت هواپیمایی ای تی آر از مذاکره با آمریکا برای تحویل چهار فروند هواپیما به ایران که در خط مونتاژ است، خبر داده است. این صحبت او درحالی مطرح شد که پیش از این گفته بود تحویل هواپیماهای این شرکت به ایران، تحت‌تاثیر تحریم‌های آمریکا قرار گرفته و ای تی آر حاضر به ریسک‌کردن در این زمینه نیست. در این میان، اصغر فخریه‌کاشان، مشاور وزیر راه و شهرسازی ایران در امور بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر درخصوص آخرین وضعیت هواپیمای ای تی آر پس از خروج آمریکا از برجام، گفته «نمایندگان شرکت هواپیماسازی ای تی آر به ما اعلام کرده‌اند که از آمریکا صدور مجوز موردی برای تحویل تعدادی از هواپیماهای باقی‌مانده از قرارداد فروش هواپیما به ایران را درخواست کرده‌اند.» با این وجود برخی منابع خبری از احتمال فروش چهار فروند هواپیمای ای تی آر که برای ایران ایر رنگ آمیزی شده است به برخی خطوط هوایی در هند و مالزی خبر داده‌اند.
