تا چندین ماه پیش هم مسئولان نظامی ایران، به‌ویژه قاسم سلیمانی، فرمانده وقت نیروی قدس و معمار تشکیلات نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه، بدون دریافت روادید، مستقیم به منطقه سبز بغداد پرواز کرده و وارد اتاق جلسه امنیتی با مقام‌های عراقی می‌شدند.
اما اکنون، اسماعیل قاآنی، جانشین سلیمانی، زمانی که روز چهارده خرداد می‌خواست راهی بغداد شود شنید که برای این سفر باید از وزارت خارجه عراق درخواست روادید کند.
مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر جدید عراق، زمانی که شنید اسماعیل قاآنی و هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی قصد ورود به عراق را دارند از پذیرش آنها بدون دریافت روادید خودداری کرد.
مصطفی الکاظمی که پیش از رسیدن به سمت نخست‌وزیری عراق، رئیس سازمان اطلاعات ملی عراق بود، روابط نزدیکی با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی دارد، اما در عین حال بر حفظ روابط میان بغداد با تهران و واشینگتن نیز تأکید کرده است.
از سال گذشته که تظاهرات مردم در بغداد و شهرهای شیعه‌نشین جنوب عراق سرانجام به استعفای عادل عبدالمهدی از سمت نخست‌وزیری انجامید، این کشور در بلاتکلیفی به‌سر می‌بُرد تا اینکه سیاسیون عراقی، حتی سیاسیون مورد حمایت ایران، برای رویارویی با بحران همه‌گیری کرونا و بحران اقتصادی ناچار شدند برای پایان بخشیدن به آشوب در عراق مصطفی الکاظمی را به عنوان نخست‌وزیر بپذیرند.
حتی سیاسیون مورد حمایت ایران، برای رویارویی با بحران همه‌گیری کرونا و بحران اقتصادی ناچار شدند مصطفی الکاظمی را به عنوان نخست‌وزیر بپذیرند
البته دولت الکاظمی تا حدی ناچار خواهد بود در چارچوب و مرزبندی‌هایی که طبقه سیاسیون کشور برایش ترسیم کرده عمل کند چرا که او در گزینش اعضای دولت تنها سهمی ۱۰ درصدی دارد و طبقه ویژگان سیاسی با سهمی ۹۰ درصدی حرف آخر را می‌زنند.
اما از سویی دیگر، مصطفی الکاظمی در سیاست‌های خود از پشتیبانی طیف گسترده‌ای از سیاسیون دیگر عراقی برخوردار است.
احزاب کردی و سنی‌ها کاملاً موافق اقدامات او در مهار کردن نفوذ شبه‌نظامیان شیعه مورد حمایت ایران در کشور خود هستند. افزون بر این گروه‌های شیعه بیرون از حلقه حشد الشعبی (بسیج مردمی) یعنی احزاب شیعه مستقلی چون «جریان حکمت ملی» عمار الحکیم و ائتلاف نصر، از آنِ نخست‌وزیر پیشین، حیدر العبادی، نیز خواستار آنند که برای بازگشت ثبات به عراق این شبه‌نظامیان کاملاً زیر کنترل دولت درآیند.
رویارویی نخست‌وزیر جدید با حشد الشعبی
مهرماه پارسال، یکی از موارد مهمی که باری دیگر جرقه اعتراضات در خیابان‌های عراق علیه نفوذ ایران را زد، برکناری غیرمنتظره سپهبد عبدالوهاب الساعدی از منصبش به عنوان فرمانده نیروهای ضدتروریسم عراق بود.
عبدالوهاب الساعدی خود شیعه است اما با مداخله جمهوری اسلامی در امورات کشورش مخالفت دارد.
الساعدی به عنوان قهرمان پیروزی بر داعش شناخته می‌شود و بسیاری از معترضان می‌گویند که برکناری او توطئه‌ای بوده است از سوی سیاستمداران عراقی مورد حمایت ایران.
ژنرال عبدالوهاب الساعدی و نیروهای او از سوی آمریکا آموزش داده شده‌اند و او و نیروهایش در عملیات‌های مهم، ازجمله بازپس‌گیری موصل از داعش، اهمیت اساسی داشته‌اند.
بسیاری در عراق بر این باورند که سیاستمدارهای عراقی مورد حمایت ایران از محبوبیت روزافزون الساعدی به هراس افتاده و او را کنار زده بودند.
اما الکاظمی، نخست‌وزیر جدید، در یکی از اولین اقدام‌های خود، این سپهبد پرطرفدار را به منصب فرماندهی نیروهای ضدتروریسم بازگرداند و او نیز در یکی از تازه‌ترین اقدامات، با حمله به مقر تیپ ۴۵ حشد الشعبی (وابسته به گروه معروف به کتائب حزب‌الله) در جنوب بغداد، ۱۴ عضو این گروه مورد حمایت ایران را بازداشت کرد.
دولت عراق اعلام کرد که این بازداشت‌ها در ارتباط با راکت‌پراکنی‌ها علیه اهداف دولتی و اماکن و پایگا‌ه‌های میزبان نیروهای آمریکایی انجام شده است.
در واکنش به این اقدام، قیس خزعلی، رئیس گروه عصائب اهل حق، از گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در عراق، به نخست‌وزیر جدید هشدار داد که از هرگونه اقدام جدید علیه نیروهای هوادار ایران دست بکشد.
او خطاب به مصطفی الکاظمی گفت که «دولت تو، دولت موقت است و تنها دو هدف مشخص دارد: اینکه انتخابات زودرس برگزار کنی و دیگر اینکه به چالش‌های اقتصادی و درمانی بپردازی»؛ اظهار نظری که می‌تواند دریچه‌ای باشد برای رؤیت نوع دیدگاه اصلی حکومت ایران به مصطفی الکاظمی و دولت او.
رئیس گروه عصائب در ادامه به نخست‌وزیر کشور هشدار داد که «هیچ مسئله دیگری ایجاد نکن و هر مسئله دیگری رخ داد خودت را داخل موضوع نکن ... وگرنه همه چیز را از دست خواهی داد.»
خزعلی اضافه کرد که «تو می‌خواهی جلوی عملیات نیروی مقاومت علیه نیروهای آمریکایی را بگیری، اما هیچ وقت موفق نخواهی شد. هیچ‌کدام از دولت‌های قبلی نتوانستند جلوی این کار را بگیرند و از کنار آن می‌گذشتندچون می‌دانستند قادر به جلوگیری از آن نیستند.»
این یکی از کم‌سابقه‌ترین اظهارات از سوی یک مقام شبه‌نظامی هوادار ایران در اذعان به هدف قرار دادن نیروهای آمریکایی در عراق است.
پس از دستگیری افراد کتائب، از زیرمجموعه‌های حشد الشعبی که روز پنجم تیر در جنوب بغداد صورت گرفت، شبه‌نظامیان هوادار ایران چندین «مانور اقتدار» در خیابان‌های بغداد انجام داده و برای به رخ کشیدن قدرت خود وارد منطقه سبز بغداد نیز شدند.
مصطفی الکاظمی که از این نمایش و از ناتوانی مأموران در برخورد با آنها به خشم آمده است با صدور چندین حکم دستور تغییرات گسترده در چینش مقامات امنیتی را داد که شامل رئیس امنیت منطقه سبز نیز می‌شود.
سستی در صفوف حشد الشعبی؟
اهرم‌های نفوذ ایران در عراق عبارتند از شبه‌نظامیان شیعه تحت پرچم نهادی به نام حشد الشعبی (بسیج مردمی) و سیاسیونی از احزاب مختلف شیعه که به تشویق ایران تاکنون نخست وزیران چند دوره اخیر این کشور را به کار گمارده‌اند.
هردوی این اهرم‌ها اکنون با مانع و فشار مواجه شده‌اند. حشد الشعبی اکنون با انشعاب روبه‌رو شده و برخی از شبه‌نظامیان آن با فاصله گرفتن از ایران وفاداری خود را به آیت‌الله علی سیستانی که رقیب مذهبی روحانیون قم به‌شمار می‌آید اعلام کرده‌اند.
اکنون ارزیابی کارشناسان این است که با تشکیل دولتی باثبات در عراق، شش ماه پس از فروریختن دولت پیشین، و همچنین با از میان برداشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، موقعیت نیابتی‌های ایران در عراق تضعیف شده است.
منابع مختلف خبر می‌دهند که حملات شبه‌نظامیان مورد حمایت جمهوری اسلامی به نیروهای آمریکایی مستقر در عراق طی هفته‌های اخیر کاهش یافته و این شبه‌نظامیان در تلاش برای ادغام نیروهای خود در ارتش عراق هستند، چراکه اسماعیل قاآنی، جانشین سلیمانی، نتوانسته وجهه‌ای مانند فرمانده پیشین را در میان این نیروها به دست آورد.
از سویی دیگر، پس از کشته شدن ابومهدی المهندس، معاون نیروهای حشدالشعبی که سیزدهم دی پارسال در حمله پهپادهای آمریکایی در فرودگاه بغداد در کنار قاسم سلیمانی کشته شد، کشاکش فرسایشی بین دو گروه نزدیک به آیت‌الله سیستانی و دیگری نزدیک به ایران بر سر تعیین جانشین برای او پیش آمد.
گفت‌وگوی راهبردی عراق و آمریکا و تلاش‌های ایران در این رابطه
به تازگی، روز ۲۲ خرداد، طرفین عراقی و آمریکایی «گفت‌وگوی راهبردی» دو ساعته‌ای را به صورت آنلاین انجام دادند که طی آن به آمریکا این امکان داده شد تا بتواند بر نقش امنیتی خود در آینده عراق و تنوع‌بخشی به مناسبات سیاسی و اقتصادی‌اش با بغداد تأکید داشته باشد.
در جریان این گفت‌وگوها ایالات متحده حساسیت‌ها نسبت به میزان حضور نظامی خود در عراق را به‌رسمیت شناخت و تعهد کرد که ضمن کاهش نیرو به دنبال پایگاه دائمی در این کشور نباشد و از خاک عراق نیز برای حمله به دیگر کشورهای همسایه استفاده نکند.
واشینگتن همچنین در زمینه ایفای نقشی فعال‌تر برای توسعه بخش انرژی عراق و ایجاد اصلاحات اقتصادی توافق کرد و این گفت‌وگوها قرار است همچنان ادامه داشته باشد.
البته محمدباقر قالیباف، فرمانده پیشین سپاه پاسداران و رئیس جدید مجلس شورای اسلامی، اخیراً به گفت‌وگوهای راهبردی آمریکا و عراق اشاره کرده و آن را «بیهوده» نامیده است.
با این وجود، از گزارش‌ها چنین برمی‌آید که ایران کوشیده تا به نوعی در پیوند با این گفت‌وگوهای راهبردی اهرم‌های فشاری در دست خود بگیرد.
دو هفته پیش از این گفت‌وگوها، ایران وزیر انرژی خود را به بغداد فرستاد و او توانست توافقی دوساله برای صادرات برق به عراق را به امضا برساند.
ایران به نیروهای سیاسی نزدیک به خود در عراق گفته است که در ازای امضای قراردادهای برق و گاز با ایران، از چوب گذاشتن در لای چرخ الکاظمی در جریان گفت‌وگوهایش با آمریکا خودداری کنند
گزارش‌هایی در رسانه‌ها نشت کرده که نشان می‌دهد رابطه‌ای بین موضوع صدور برق ایران و این گفت‌وگوها وجود دارد.
این گزارش‌ها می‌گویند که ایران به نیروهای سیاسی نزدیک به خود در عراق گفته است که در ازای امضای قراردادهای برق و گاز با ایران و ضمانت اینکه عراق بدهی‌های خود را به ایران پرداخت خواهد کرد، از چوب گذاشتن در لای چرخ مصطفی الکاظمی در جریان گفت‌وگوهای راهبردی‌اش با آمریکا خودداری کنند.
در سفر رضا اردکانیان، وزیر انرژی ایران به عراق، که با موضوع ادامه صدور برق و گاز ایران به آن کشور انجام شد، اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس هم همراه او شد؛ همان سفری که برای آن قاآنی با مسئله ویزا گرفتن روبه‌رو شد.
مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، در ادامه بندبازی‌های خود بین کشورهای مختلف، قرار است در آینده نزدیک به آمریکا، عربستان و همچنین ایران سفر کند و مسئله اقتصاد یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوهای او خواهد بود.
عراق که تا ۹۰ درصد به درآمد نفتی وابسته است، با کاهش شدید بهای نفت اکنون نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر خارجی است و این موضوع در سفرهای پیش روی آقای الکاظمی برجسته است.
اما او همچنین تأکید دارد که برای محقق ساختن این سرمایه‌گذاری‌ها، جلوگیری از ادامه حملات شبه‌نظامیان به دیپلمات‌ها، نمایندگی‌های خارجی و شرکت‌ها یک امر بایسته است.
باید دید که او تا چه حد در مهار شبه‌نظامیان شیعه مورد حمایت ایران و بندبازی‌های خود موفق خواهد بود.
اکنون تنها نفوذ نیابتی جمهوری اسلامی در عراق نیست که وارد جاده‌های سنگلاخ شده بلکه فقر روزافزون رژیم بشار اسد در سوریه که با تحریم‌های فزاینده آمریکا برخورد کرده نیز در روزهای اخیر باری دیگر شعله اعتراض در آن کشور را روشن کرده است.
از سویی دیگر، فقری که قطع کمک شیخ‌نشین‌های خلیج فارس به لبنان به خاطر نفوذ بیشتر حزب‌الله در سیاست آن کشور به همراه آورده این گروه نیابتی را هم با چالش‌های پرشمار جدیدی مواجه کرده است.
