«آیتِر» یا همان راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی یک پروژه تحقیقاتی بین‌المللی در زمینه انرژی هسته‌ای است که مرکز آن فرانسه است. از زمان به اجرا در آمدن برجام، مقام‌های ایرانی وعده پیوستن به این پروژه را داده‌اند اما حال، نشریه سایِنس به نقل از مقام‌های ایرانی و اروپایی می‌نویسد که عضویت ایران در این پروژه با مخالفت یکی از اعضای آن، آمریکا، روبه‌رو شده‌است.
این نشریه به نقل از علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران نوشته که روند عضویت ایران تا زمان انتخاب دونالد ترامپ به ریاست جمهوری در آمریکا، به خوبی پیش می‌رفت.
آقای صالحی درباره همکاری‌های بین المللی ایران در حوزه هسته‌ای افزوده است که اولویت اول ایران، «حفظ تمامیت برجام است».
به نوشته ساینس برخی همکاری های جزیی ایران با اروپا در زمینه هسته ی در جریان است اما با عضویت در آیتِر ایران می‌خواهد دانشجویان و دانشمندانش در این زمینه دانش بیشتری کسب کنند. یکی از این افراد محمود قرآن‌نویس، رییس مرکز فیزیک پلاسما در ایران، به ساینس گفته است اگر عضویت اولیه، طی چند سال به عضویت کامل تبدیل شود می‌تواند سرمایه زیادی را روانه این تحقیقات کند. آقای قرآن‌نویس افزوده است که در «گداخت هسته‌ای رمز و رازی وجود ندارد اما در مورد ما (ایران) علم و سیاست با هم مخلوط شده‌است».
درباره همکاری های هسته ای ایران و اهمیت عضویت در آیتِر با مارک فیتزپاتریک، مدیر اجرایی انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک، در واشینگتن گفتگو کرده‌ایم.
چرا پیوستن به پروژه ای مانند ایتر مهم است و ایران در پی این عضویت است که حال بنا بر برخی گزارش‌ها که به صورت رسمی تایید نشده، آمریکا مخالف این عضویت است؟
یکی از اهداف اصلی توافق اتمی که در سال ۲۰۱۵ به دست آمد، از نقطه نظر ایران، این بود که برنامه هسته‌ای را عادی کند و آن را در دید جهان مشروع کند و بتواند به صورت عادی در عرصه تجارت و همکاری هسته ای فعالیت کند. سابقه طولانی ایران در فریبکاری و نقض پادمان های آژانس، ایران را از خط اصلی منحرف کرده بود. و ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده بود که این جایگاه خود را بهبود بخشد. در نتیجه تلاش ایران برای پیوستن به کنسرسیوم آیتِر، یک جنبه نمادین دارد. برجام مشخصا اشاره دارد که بقیه کشورها با ایران در زمینه فناوری هسته ای همکاری می‌کنند. و نپذیرفتن درخواست عضویت در آیتِر بر خلاف چنین بندی است.
فکر می کنید چطور ایران تا الان، در این زمینه اعتراض نکرده یا اینکه حتی این را یکی از موارد نقض تعهد طرف مقابل مطرح نکرده است؟
ایران درباره نقض تعهد در برخی دیگر از زمینه‌های این توافق، ادعاهایی را مطرح کرده است. از جمله مثلا اقدامات ایران در زمینه ترغیب نکردن تجارت و بازرگانی با ایران. مقام‌های آمریکایی از جمله برخی از مقام های ارشد، متاسفانه در راستای محروم کردن ایران از برخی مزایای برجام قدم برداشته‌اند. در نتیجه کمبودی در ایران برای ادعای نقض تعهد از سوی آمریکا وجود ندارد. حتی ادعاهای آنها بزرگنمایی شده است. این موضوع خاص در زمینه همکاری هسته‌ای، به نظرم هنوز آنچنان مدنظر مقام های ایران قرار نگرفته که آن را تبدیل به موضوعی سیاسی کنند و این شاید برای افراد فنی در ایران مساله خوبی باشد. آنها احتمالا می‌خواهند بدون توجه سیاسی جلب کردن، این مساله برطرف شود و شاید فکر می‌کنند که می توانند پیش از سیاسی شدن به عضویب آیتِر در آیند.
درست است که آژانس بر برنامه ایران نظارت دارد، اما از جنبه شفاف‌سازی، آیا بازشدن راه این همکاری‌ها، و ورود سازمان‌ها و گروه‌های مختلف خصوصا در زمینه فناوری و همچنین امنیت هسته‌ای ، و عادی شدن آن به شفاف سازی بیشتر از برنامه ایران کمک نمی‌کند؟
به نظرم به نکته مهمی اشاره کردید. شفاف‌سازی هدف جامعه بین‌الملل در زمینه برنامه هسته‌ای ایران است و همکاری در زمینه امنیت هسته‌ای و سایر همکاری‌ها که ارتباطی با فناوری‌های نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای ندارند، به ترغیب شفاف‌سازی کمک می‌کند. البته یک روی دیگر سکه هم این است که برای سال‌ها و تحت تحریم‌هایی که بر ایران به خاطر نقض پادمان‌ها اعمال شده بود، کشورهای پیشرفته برای بستن راه دستیابی دانشجویان ایرانی به تخصص‌های هسته‌ای تلاش کردند. دلیلشان هم این بود که هر علمی در این زمینه می‌تواند استفاده ای در تولید سلاح داشته باشد و به نوعی یک استفاده غیرمستقیم باشد. چون آموختن انرژی هسته‌ای الزاما به تولید سلاح کمک نمی‌کند اما افزایش دانش در زمینه فیزیک پلاسما و فناوری‌های پیشرفته‌ای که از جمله از طریق آیتِر ،به دست آید، ممکن است علم و تخصصی کمک کند که آن‌وقت می تواند در یک سناریوی احتمالی به تولید سلاح منجر شود.
