در بخش سوم، حملات هوایی عراق علیه زیر ساختار‌های اقتصادی ایران، اوج‌گیری جنگ نفتکش‌ها، تغییر پرچم نفتکش‌ها، و بین‌المللی شدن جنگ در گستره خلیج فارس به بحث گذاشته شد. در این بخش وقفه و اوج‌گیری جنگ نفتکش‌ها، حمله آمریکا به سکو‌های نفتی ایران، در گیری ایران و آمریکا در خلیج فارس، عملیات توکلنا علی الله و بازپس گیری فاو از ایران را در میان می‌گذاریم.
فروکش کردن حملات، قطعنامه شورای امنیت
درسال ۱۹۸۷ میلادی (۱۱ دی ۱۳۶۵ تا ۱۰ دی ۱۳۶۶) متعاقب حمله مرگبار یک هواپیمای عراقی به ناو آمریکایی استارک در اواخر اردیبهشت ۱۳۶۶، حملات عراق به نفتکش‌ها به مدت یک ماه فروکش کرد. در ماه تیر نیز با از سرگیری تلاش سازمان ملل برای پایان دادن به جنگ میان ایران و عراق، چنین حالتی بر جبهه‌ها حکمفرما بود که شش هفته دوام داشت. این اقدام سازمان ملل بر پایه قطنامه ۵۹۸ صورت گرفت که ۲۹ تیر ۱۳۶۶ (۲۰ ژوئیه ۱۹۸۷) به اتفاق آرا تصویب شد.
صدام این قطعنامه را پذیرفت ولی پذیرش آن از سوی جمهوری اسلامی به دلیل اینکه فایده و امتیازی برای آن نداشت، به تعویق افتاد. دراین بازه زمانی، جمهوری اسلامی مشمول تحریم‌های آمریکا، بریتانیا و فرانسه بود. اتحاد جماهیر شوروی هم از صدام حمایت می‌کرد و چین با امضا قراردادی که بر پایه نفت در مقابل سلاح متکی بود، برخی از نیازمندی‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی را تامین می‌کرد ازجمله فروش موشک‌های ضدِ کشتی موسوم به کرم ابریشم.
سرآخر صدام با این برداشت که جمهوری اسلامی با سردوندان مقام‌های سازمان ملل و شانه خالی کردن از قبول قطع نامه یاد شده برای آتش‌بس، می‌خواهد موقعیت خود را در جبهه‌ها تقویت کند، بار دیگر حملات هوایی خود را از سر گرفت.
در خلال این مدت که وقفه‌ای در حملات هوایی عراق ایجاد شده بود، ایران توانست صادرات نفت خود را به بیش از ۲ میلیون در بشکه در روز افزایش دهد و در آمد روزنه اش را به ۲۵ میلیون دلار برساند.
از سر گیری حملات، اوج گیری تنش با آمریکا، حمله به سکو‌ها
از اوایل مرداد ۱۳۶۶ هواپیماهای عراقی با اجرای یک رشته حملات، شماری از تاسیسات نفتی فراساحلی، نفتکش‌ها، میدان‌های نفتی، کارخانجات و پایانه‌های نفتی در بندر گناوه و جزایر سرّی، خارک، فارسی و لاوان را هدف قرار دادند.
همزمان کشته شدن ۲۷۵ تن از حجاج ایرانی در مکه در طول مناسک «اعلان برائت از مشرکین» و شعارهای سیاسی در ۹ مرداد نیز روابط ایران و عربستان را بیش از پیش تیره کرد و بر شدت بحران در منطقه افزود.
متعاقب این رویداد و شدت گرفتن حملات عراق، جمهوری اسلامی قطعنامه ۵۹۸ و پذیرفتن آتش‌بس را رد کرد و با حمله به کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها واکنش نشان داد. در نتیجه، جنگ در خلیج فارس بار دیگر اوج گرفت.
همزمان تنش میان جمهوری اسلامی و آمریکا نیز فزونی گرفت. آمریکا که با اجرای عملیات ویژه ای به نام «فرصت برجسته» تلاش می‌کرد تا از مین گذاری جمهوری اسلامی در آب‌های خلیج فارس جلوگیری کند، در نهایت در ۳۱ شهریور۱۳۶۶ توانست کشتی ایران اَجر را که در حال مین گذاری بود، توقیف کند. در جریان حمله هلیکوپتر‌های آمریکایی به این کشتی ۲۶ نفر از خدمه آن که از سپاه پاسداران بودند به اسارت گرفته شدند و دستکم سه نفر نیز کشته شدند. آمریکا متعاقباً کشتی ایران اَجر را غرق کرد.
دو هفته بعد، ۱۶ مهر ماه، هلی کوپتر‌های آمریکایی سه قایق سپاه را در حوالی جزیره فارسی غرق کردند که به اسارت گرفتن شش نفر سپاهی و کشته شدن دو نفر منجر شد.
هشت روز پس از این رویداد، ۲۴ مهر، ایران از شبه جزیره فاو که پیشتر به تصرف نیروهای ایران در آمده بود، یک موشک کرم ابریشم را به سوی یک نفتکش کویتی با پرچم آمریکا که می‌رفت تا به یک کاروان تحت اسکورت ناوهای آمریکایی ملحق شود، شلیک کرد. در این حمله موشکی، نفتکش مزبور به شدت صدمه دید و ۱۹ خدمه آن مجروح شدند.
سه روز بعد، ۲۷ مهر ۱۳۶۶، ناوهای آمریکا در عملیاتی به نام «کمانگیر چابک» دو سکوی نفتی فراساحلی ایران به نام‌های رشادت (نام پیشین رخش) و رسالت (رستم) در جنوب جزیره لاوان را که از سوی پاسداران برای پشتیبانی عملیات نظامی استفاده می‌شد، از بین بردند.
با شدت گرفتن جنگ در خلیج فارس، نگرانی‌های بین المللی برای جریان آزاد نفت به بازار‌های بین‌المللی بالا گرفت. به رغم این، روزانه ۳۰ نفتکش و کشتی باری به خلیج فارس وارد می‌شدند و یا آن را ترک می‌کردند. صاحبان کشتی با توجه به مازاد عرضه کشتی در بازار جهانی و در نتیجه رقابت شدید برای کسب در آمد، کماکان شناورهای خود را به خلیج فارس می‌فرستادند.
به گزارش «لویدز» (شرکت خدمات مالی و کارگزار بیمه لندن) از آغاز جنگ نفتکش‌ها یعنی از فروردین ۱۳۶۲ تا شهریور ۱۳۶۶، شمار کشتی‌ها و نفتکش‌های هدف قرار گرفته و صدمه دیده ۳۵۳ فروند بود. این شمار در سال ۱۹۸۷ میلادی (۱۱ دی ۱۳۶۵ تا ۱۰ دی ۱۳۶۶) به حداکثر رسید. طی این دوازده ماه ایران ۸۳ کشتی تجاری و نفتکش و عراق ۷۸ شناور مشابه را هدف قرار دادند.
عراق به روال گذشته از نیروی هوایی خود برای حمله به کشتی‌ها بهره گرفت در حالیکه ایران از ناو، قایق‌های تندرو، و مین برای ادامه جنگ در دریا استفاده کرد.
در این مدت با وجود اوج گیری بی‌سابقه حملات، یک ششم نفت مورد نیاز کشور‌های غیر کمونیستی جهان از تنگه هرمز عبور می‌کرد و تولید نفت خام ایران در سال ۱۹۸۷ بالغ بر ۲.۳میلیون بشکه در روز بود.
حلبچه، جنگ پنجم شهرها
از نظر عملیات زمینی، ایران عملیات محدودی را در کردستان عراق در حوالی شهر حلبچه اجرا کرد و در زمستان ۱۳۶۶ نیروهای ایران خود را به ارتفاعات و زمین‌های غرب دریاچه دربندیخان موسوم به دشت زور رساند ولی این استراتژی ایران باعث نشد که صدام نیروهای خود را از جنوب به شمال انتقال دهد.
در ۲۵ اسفند ۱۳۶۶، ارتش عراق شهر حلبچه در کردستان عراق را، به تلافی همکاری شماری از کردها با نیروهای ایرانی بمباران شیمیایی کرد و دستکم ۵ هزار نفر را کشت و بیش از ۷۰۰۰ نفر را به درجات مختلف مصدوم کرد. هشت ماه پیش از این نیروی هوایی عراق با بکارگیری بمب‌های شیمیایی چهار نقطه شهر سردشت در استان آذربایجان غربی را بمباران کرده بود که به مرگ ۱۱۰ نفر و مصدومیت چند هزار نفر منجر شد. واکنش سازمان‌های بین‌المللی در قبال این حملات و دیگر حملات شیمیایی ازسوی عراق اغلب دیرهنگام، کمرنگ و یا ناموثر بود.
پیش از این حمله، پنجمین جنگ شهرها آغاز گردید که به مدت دو ماه از ۱۰ اسفند ۱۳۶۶ تا ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۷، با حدّت تمام دوام داشت. در این جنگ، پرتاب موشک از سوی عراق به مناطق مسکونی به مراتب بیشتر از شلیک موشک از سوی ایران بود.
این جنگ وقفه‌ای را در جنگ نفتکش‌ها ایجاد کرد که نزدیک به یک ماه دوام آورد ولی با فروکش کردن جنگ شهرها، رویارویی در خلیج فارس بار دیگر از سر گرفته شد.
عملیات آخوندک
همگام با عملیات و حملات زمینی، اجرای عملیات نظامی از سوی نیروی دریایی آمریکا در خلیج فارس وضعیت را در این گستره آبی پیچیده‌تر کرد.
روز ۲۵ فروردین ۱۳۶۷، یک ناو موشک انداز آمریکایی به نام «ساموئل بی رابرتس» که پس از اسکورت نفتکش‌ها در حال دریانوردی به سوی کویت بود، با یک مین دریایی برخورد کرد و به شدت صدمه دید. در واکنش به این رویداد، چهار روز بعد، نیروی دریایی آمریکا با اجرای عملیاتی موسوم به «آخوندک» سکوی نفتی سلمان ( نام قبلی ساسان در ۱۴۴ کیلومتری جزیره لاوان) و سکوی‌های نفتی جزیره سرّی را منهدم کرد.
در واکنش به انهدام این سکو‌ها، چند قایق تندروی سپاه با حمله به چند کشتی تجاری از جمله یک نفتکش بریتانیایی خساراتی به آنها وارد کردند. در پاسخ به این اقدام سپاه، یکان‌های آمریکایی یک قایق تند رو سپاه را غرق کردند و و چند فروند دیگر با تحمل صدماتی خود را به جزیره ابوموسی رساندند.
دراین میان، ناوچه موشک‌انداز جوشن ضمن به چالش کشیدن یک ناو آمریکایی یک موشک هارپون به سوی آن شلیک کرد که موثر نیافتاد. متعاقب این شلیک، ناوچه جوشن توسط ناوهای آمریکایی غرق شد.
با ادامه درگیری در دریا، ناو شکن سهند با خروج از بندرعباس در نزدیکی جزیره هنگام ضمن درگیری با ناو‌ها و یکان‌های پروازی آمریکا به شدت صدمه دید و غرق شد. در پی این رویداد، ناو ناوشکن سبلان نیز که پس از یک ماموریت گشت و مراقبت درغرب خلیج فارس به سوی پایگاه خود یعنی بندرعباس بازگشته بود و در حال گرفتن سوخت و آب در لنگرگاه بود، به سوی منطقه درگیری حرکت کرد. اما در بین راه با حمله یکان‌های آمریکا بشدت صدمه دید و از تحرّک بازماند.
عملیات «توکلنا علی الله»، بازپس گیری فاو
روز درگیری نیروی دریایی ایران و آمریکا در خلیج فارس، ۲۹ فروردین ۱۳۶۷، مصادف با باز پس گیری فاو و شکست سخت نیروهای ایران در این شبه جزیره بود. نبرد فاو بخشی از عملیات توکلنا علی الله بود که نزدیک به چهار ماه ادامه پیدا کرد و دیگر مولفه‌های آن عبارت بودند از نبرد دریاچه ماهی، نبرد جزایر مجنون، نبرد دهلران و نبرد قصر شیرین.
نیروهای ایران در فاو که اکثراً داوطلبان بسیجی بودند و شمارشان از ۱۵۰۰۰ نفر تجاوز نمی‌کرد از تحرکات قبل از نبردِ لشگر‌های عراقی و نقل و انتقال تانک‌ها و توپ‌های و تجهیزات آنها غافل ماندند. طی این نبرد ۳۶ ساعته، که با طراحی دقیق، رعایت اصل غافلگیری و با اجرای حجم انبوه آتش توپخانه با استفاده از گلوله‌های معمولی و شیمیایی همراه بود و شباهت زیادی به حملات تهاجمی جنگ جهانی اول داشت، مقاومت نیروی‌های ایران در هم شکسته شد. در این عملیات عراق از کمک‌های اطلاعاتی آمریکا از جمله عکس‌های ماهواره ای مربوط به استقرار نیروی‌های ایران در فاو بهره گرفت.
این نبرد از نظر سیاسی و عملیاتی اهمیت فوق‌العاده ای برای عراق داشت و روحیه نیروی‌های نظامی این کشور را تقویت کرد. دو سال پیش از این نبرد، تلاش‌های مکرر عراق برای بازپس گیری فاو بی نتیجه مانده بود.
نیروهای عراق در پی این پیروزی، در دریاچه ماهی (۴ خرداد ۱۳۷۶)، جزایر مجنون (۴ تیر ۱۳۶۷)، دهلران (۲۱ تیر ۱۳۶۷) به نبرد با نیروهای ایران پرداختند و در اکثر موارد از سلاح‌های شیمیایی استفاده کردند و توانستند دوباره قسمت‌هایی از خاک ایران را تصرف کنند از جمله تصرف مجدد دهلران که در ۳۰ کیلومتری از مرز قرار داشت.
اجرای عملیات آخوندک نیروی دریایی آمریکا و شکست‌های پیاپی ایران در جریان عملیات چهارماهه توکلنا علی الله، فرماندهان و مقام‌های جمهوری اسلامی را به این نتیجه رهنمون کرد که پیروزی ایران در این جنگ ناممکن است. هدف قرار گرفتن پرواز شماره ۶۵۵ شرکت ایران ایر نیز مزید برعلت شد. در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷، این هواپیما که از بندرعباس عازم دبی بود با شلیک موشک از ناو آمریکایی «وینسنس» سرنگون شد و تمام ۲۹۰ نفر سرنشین آن جان باختند.
سرانجام جمهوری اسلامی قطعنامه ۵۹۸ را پذیرفت و خمینی سرکشیدن «جامِ زهرِ قبول قطعنامه» را به اطلاع مردم رساند و در ۲۹ مرداد۱۳۶۷ آتش‌بس برقرار شد.
