ایران‌ایر از زمین‌گیر شدن ۱۰ فروند از ۱۳ فروند ای‌تی‌آر خریداری شده این شرکت پس از برجام خبر داده است. این در حالی است که این خرید یکی از پرحاشیه‌‌ترین خرید‌های هواپیما در تاریخ هما بوده است.
شمس‌الدین فرزادی‌پور سرپرست ایران‌ایر، هما، گفته است که از ۱۳ فروند هواپیمای ای.تی.ار که پس از توافق برجام خریده شده، ۱۰ فروند زمین‌گیر است.
او توضیح داده است: «اگر هواپیمایی در سال فقط یک پرواز داشته باشد فعال محسوب می‌شود، اما فعلاً ۱۰ فروند از ۱۳ فروند ای‌تی‌آر به دلیل نبود قطعه زمین‌گیر است».
خرید هواپیما ای‌تی‌آر یکی از بحث‌برانگیزترین خرید‌های هوایی شرکت ایران‌ایر است. با وجود اینکه برخی کارشناسان در این شرکت با این خرید مخالف بودند، ایران‌ایر اقدام به خرید این هواپیماها کرد، در حالی که با پول خرید این تعداد هواپیما، می‌توانست بیش از ۲۰ فروند ایرباس ۳۴۰ با کارکرد کم یا حدود ۳۰ فروند هواپیمای دست‌دوم کم‌کارکرد ایرباس ۳۲۰ را خریداری کند.
ایران‌ایر بودجه لازم برای خرید مدل‌های دست دوم ۳۴۰ را که ایرباس پیشنهاد داده بود، هم داشت. ایرباس به ایران‌ایر گفته بود حاضر است این هواپیماها که زیر ۱۰ سال عمر داشتند را به‌طور کامل نوسازی کند.
با بودجه خرید ۱۳ ای‌تی‌آر هم این شرکت می‌توانست بیش از ۲۰ فروند ایرباس ۳۴۰ بخرد که بسیار بیشتر برای این شرکت سودآور بود، اما ایران‌ایر ای‌تی‌آر را انتخاب کرد.
ایرباس ۳۴۰ با وجود مصرف بالا برای بسیاری از خطوط هوایی جهان صرفه اقتصادی ندارد، اما این مورد برای ایران‌ایر متفاوت است. ایران‌ایر با این هواپیما می‌توانست به‌جای خارج از کشور، در ایران سوخت‌گیری کند، که به مراتب ارزان‌تر است.
به عنوان مثال ایرباس ۳۴۰ با یک بار سوخت‌گیری در ایران، می‌تواند مسیر رفت و برگشت تهران لندن را طی کند. در حالی که ایرباس ۳۲۱ در این مسیر، باید یکبار هم در لندن سوخت‌گیری کند؛ سوختی که بهای آن از ایران بسیار گران‌تر است. به همین دلیل ایرباس ۳۴۰ که برای خطوط هوایی جهان صرفه اقتصادی ندارد، برای ایران‌ایر سودآور است.
ایران‌ایر همچنین با این هواپیما می‌توانست تمام مسیرهای دوربرد از دست رفته خود مانند چین، ژاپن و مالزی را احیا کند.
حتی ایرباس به ایران ایر پیشنهاد داده بود تا هواپیماهای دست دومی را بهینه‌سازی کند و به این شرکت واگذار کند. اما ایران به سمت خرید هواپیمای نو ایرباس و ای‌تی‌آر رفت.
شاید اگر ایران بودجه خرید این هواپیماهای را خرج خرید هواپیما دست‌دوم کم کارکرد (زیر ۱۰ سال کار) که توسط ایرباس بهینه‌سازی شده بود می‌کرد، هم‌اکنون ناوگان این شرکت تعدادی کافی از هواپیماهای باریک و پهن‌پیکر را برای پوشش مسیرهای مختلف پروازی داشت.
شمس‌الدین فرزادی‌پور سرپرست ایران‌ایر به تسنیم گفته است: «تعدادی از هواپیماهای ایران‌ایر کلاً زمین‌گیر شده‌اند و تعدادی دیگر نیز با اولویت وارد خط پروازی می‌شوند. به طور میانگین حدود ۲۰ فروند از هواپیماهای ایران‌ایر در تلرانس فعال است. در آینده نزدیک این تعداد را به ۳۲ فروند افزایش می‌دهیم. تمام هواپیماهای ایران‌ایر در مجموعه هما تعمیر و نگهداری می‌شوند».
ایران‌ایر پس از سال‌ها تجربه در زمینه تعمیر و نگهداری هواپیماهای ایرباس، مهارت کافی برای این هواپیماها را پیدا کرده، حال آنکه در زمینه تعمیر هواپیما ای‌تی‌آر هم با کمبود قطعه و هم تجربه استفاده و تعمیر روبه‌رو است. به همین دلیل است که هواپیماهای پنج ساله ای‌تی‌آر زمین‌گیر شده‌اند در حالی که هواپیماهای ۲۰ ساله ایرباس این شرکت عملیاتی هستند.
یکی از مشکلات ایران‌ایر، نیاز به تعداد زیادی هواپیما برای بازسازی ناوگانش است. تعدادی که حداقل حدود ۲۵۰ هواپیما ارزیابی می‌شود. کل ناوگان هوایی ایران هم حدود ۶۰۰ هواپیما نیاز دارد.
ایران‌ایر پس از برجام قرارداد خرید ۲۰ فروندای‌تی‌آر را امضا کرده بود. مدل ۷۲ این هواپیما دارای دو موتور توربوپراپ است، و توسط شرکت هواپیماسازی فرانسوی-ایتالیایی ای‌تی‌آر تولید می‌شود.
موتور این هواپیما توربوپراپ است، به این معنی که به جای فن بزرگ در موتورهای توربوفن، یک پروانه ملخی در آن قرار گرفته است.
توربوپراپ نوعی موتور توربینی گازی است که در آن از گردش محور توربین برای گرداندن ملخ و ایجاد پیش‌رانش استفاده می‌شود. این نوع موتور‌ها برای هواپیماهایی با برد کم و سرعت زیر ۷۰۰ کیلومتر در ساعت مناسب و به دلیل مصرف سوخت و تعمیرات ارزان‌ترشان نسبت به موتورهای توربوفن دارای صرفه اقتصادی هستند.
در زمان خرید این هواپیماها، عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی وقت به هفته‌نامه تجارت فردا گفته بود: «با خرید ۲۰ فروند هواپیمای کوتاه‌برد، فرودگاه‌هایی که به دلیل نبود ناوگان مناسب فعالیت بسیار کمی داشتند عملیاتی می‌شوند».
برخی کارشناسان صنعت حمل و نقل انتقاد می‌کنند که پس از چند سال سیاست اشتباه وزارت راه سبب شد که نه تنها فرودگاه‌های کوچک چندان متحول نشوند، بلکه ایران‌ایر با کمبود شدید هواپیما روبه‌رو شود. چرا که فرصتی که زمانی می‌توانست این شرکت را متحول کند به دلیل مدیریت اشتباه از دست رفت.
اگر ایران ایر در آن زمان به جای این تعداد هواپیما که هم‌اکنون زمین‌گیر شده، ترکیبی از ایرباس ۳۴۰ و ۳۲۰ را با کارکرد پایین دریافت می‌کرد هم اکنون حداقل ناوگان برای پوشش هوایی ایران را داشت.
