سازمان بنادر و دریانوردی ایران به خبر پس گرفتن پرچم پاناما از ۱۳۶ کشتی مرتبط با ایران واکنش نشان داده و گفته تمامی کشتی‌های شرکت‌های کشتیرانی ایرانی تحت پرچم جمهوری اسلامی ایران هستند. البته در انتهای این بیانیه از پاناما خواسته که طبق مواد ۱ و ۲ کنوانسیون سازمان بین‌المللی دریانوردی، از هرگونه محدودیت برای کشتیرانی و رفتار تبعیض‌آمیز پرهیز کند.
کشور کوچک پاناما با کمی بیش از چهار میلیون جمعیت و مساحتی کمی بیش از استان یزد در آمریکایی مرکزی، ایران را از استفاده پرچم کشورش برای کشتیرانی محروم کرد؛ خبری که دستمایه طنز و استهزاء بعضی از مطبوعات داخلی ایران هم شد. اما این اتفاق می‌تواند بقدری تأثیرگذار باشد که اگر آگاهی عمومی از زوایای مختلف موضوع وجود داشت، بازار ارز و طلای ایران بر اثر آن بسیار بیشتر از تأثیر قعطنامه پارلمان اتحادیه اروپا علیه سپاه پاسداران دستخوش تغییر می‌شد.
برای روشن شدن اهمیت این موضوع باید نگاهی به شرایط صادارت نفت ایران کرد. با وجود تحریم‌های آمریکا، شرکت ردیاب نفتکش‌ها می‌گوید صادرات نفت ایران در دوماهه انتهایی سال میلادی ۲۰۲۲، به بالاترین میزان در سه سال گذشته رسید. ایران با افزایش صادرات نفت خام به ونزوئلا و چین در ماه جاری میلادی، میزان صادرات نفت را از دو ماه پیش هم بیشتر خواهد کرد.
ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران در فروردین امسال گفت شرایط فروش نفت خام ایران به پیش از تحریم‌ها رسیده است. شاید آن روز این گفته آقای رئیسی بلوف سیاسی به نظر می‌رسید اما حالا آمار، حرفش را تا حدودی تأیید می‌کند. چرا که شرکت مشاور انرژی اس‌وی‌بی گفته است که میزان صادرات نفت ایران در ماه دسامبر به‌طور متوسط دو میلیون و دویست هزار بشکه در روز بوده است.
جب بوش، فرماندار سابق ایالت فلوریدا و از اعضای «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» این میزان از صادرات نفت ایران، با وجود تحریم‌ها را مدیون پاناما می‌داند. کشوری که خدمات پرچم مصلحتی به شرکت‌های کشتیرانی جهان ارائه می‌دهد.
پرچم مصلحتی
شرکت‌های کشتیرانی جهان برای فرار مالیاتی و بهره‌مند شدن از قوانین کار و ایمنی‌های اولیه، کشتی‌های تجاری خود را در کشورهایی ثبت می‌کنند که این امکانات را برای آنها فراهم کنند و با پرچم آن کشور در آب‌های جهان تردد می‌کنند. یکی از این کشورها پاناما است که حدود ۸۶۰۰ کشتی جهان با «پرچم مصلحتی» این کشور دریانوردی می‌کنند. از جمله حدود ۳۴۰۰ کشتی ایالات متحده آمریکا که با پرچم پاناما تردد می‌کنند. کشوری که خدمات پرچم مصلحتی داده است مسئولیت‌های حقوق بین‌الملل کشتی را هم تقبل می‌کند.
سال‌ها است که جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریم‌ها با تغییر نام ایرانی کشتی‌ها از پرچم مصلحتی کشورهای مختلف استفاده کرده است. از جمله طبق گزارش روزنامه وال‌استریت جورنال در سال ۲۰۱۲ میلادی، نفتکش‌های ایرانی برای دور زدن تحریم‌ها از پرچم کشور جزیره‌ای تووالو- جزیره کوچکی در سه هزار و پانصد کیلومتری شمال شرق استرالیا- استفاده می‌کردند. هربار با ردیابی کشتی‌های ایران این پرچم مصلحتی تغییر کرده است. حدود چهار سال پیش با فشار دولت وقت آمریکا، پاناما قبول کرد ثبت پرچم مصلحتی برای ۶۰ کشتی مربوط به ایران را ملغی کند، درست زمانی که فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ شکل می‌گرفت.
۱۳ تیرماه ۱۳۹۸، نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا نفتکشی را در نزدیکی تنگه جبل‌الطارق – انتهای اسپانیا- به اتهام حمل نفت برای سوریه توقیف کرد. نفتکش گریس۱ با پرچم پاناما که متعلق به ایران بود. بعد از دو ماه توقیف این نفتکش با نام جدید اما این بار به‌جای پرچم پاناما با پرچم ایران به مسیرش ادامه داد. حمید بعیدی‌نژاد سفیر وقت جمهوری اسلامی در بریتانیا در توئیتر نوشت: «تغییر نام نفتکش حامل نفت ایران در جبل‌الطارق این برداشت نادرست را برای برخی ایجاد کرد که این اقدام برای دور زدن تحریم‌ها صورت گرفته است. در حالی که ضرورت این اقدام از مخالفت پاناما با ادامه مسیر این نفتکش تحت پرچم آن کشور آغاز شد. با تصمیم به قرار گرفتن نفتکش تحت پرچم جمهوری اسلامی ایران، لازم بود که ثبت نفتکش نیز در ایران انجام گیرد. طبعاً با ثبت کشتی در ایران، نام جدید ایرانی برای آن انتخاب شد.»
این نمونه نشان می‌دهد ناوگان کشتیرانی جمهوری اسلامی بارها با پرچم مصلحتی پاناما تردد کرده است. اما این بار با فشار دولت آمریکا، آن کشور از پاناما خواسته پرچم مصلحتی کشتی‌های مربوط به ایران را پس بگیرد. دولت پاناما هم پرچم‌اش را از ۱۳۶ کشتی مربوط به ایران پس گرفته است. با توجه به اینکه ایران مالک حدود ۴۰ نفتکش است می‌توان نتیجه گرفت تقریباً تمام کشتی‌های تجاری شرکت‌های ایرانی و حتی شرکت‌های همکار با ایران از خدمات پرچم مصلحتی و امکان دور زدن تحریم‌ها فعلاً محروم شده‌اند. هرچند مقام‌های جمهوری اسلامی از جمله آقای بعیدی‌نژاد استفاده از پرچم مصلحتی برای دور زدن تحریم‌ها را انکار کرده‌اند.
با اینکه سازمان بنادر و دریانوردی گفته است که تمام کشتی‌های ایرانی با پرچم ایران دریانوردی می‌کنند اما احتمالاً جمهوری اسلامی در پی جایگزین کردن کشور دیگری برای ثبت ناوگان کشتیرانی‌اش و دریافت پرچم مصلحتی خواهد بود.
هنگ کنگ منطقه خودمختاری است که پرچم مصلحتی به کشتی‌ها واگذار می‌کند و می‌تواند گزینه احتمالی بعدی ایران باشد. اما احتمالاً پاناما شرایط بسیار مناسبی را فراهم ساخته بود که مسئولان جمهوری اسلامی ترجیج داده بودند تمام تخم مرغ‌هایشان را در یک سبد بگذارند و به جای ثبت ناوگان کشتیرانی‌شان در کشورهای مختلف، پاناما را به عنوان کشور اصلی پرچم مصلحتی انتخاب کنند.
ثبت ۱۳۶ کشتی محروم‌شده از پرچم پاناما در کشور یا کشورهای دیگر به‌راحتی قابل ردیابی است و از چشم دولت آمریکا و نهادهای ناظر تحریم‌های ایران پنهان نخواهد ماند و کار را لااقل مدتی برای جمهوری اسلامی دشوار خواهد کرد. بدین ترتیب می‌توان انتظار داشت در ماه‌های پیش‌رو نه فقط صادرات نفت ایران کاهش یابد بلکه آمار واردات به ایران هم تغییر چشمگیری پیدا کند.
