به تازگی یک «حمام ترکی» تاریخی با قدمت پانصد سال در استانبول بازگشایی شده و ساکنان استانبول و همچنین گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده است.
حمام‌ها در طول تاریخ یکی از مکان‌های مهم عمومی و عرصه‌ای برای معاشرت اجتماعی بوده‌اند.
«حمام‌های ترکی» چه پیشینه‌ای داشته‌اند؟
حمام‌های عمومی که قدمت آن‌ها به دوران باستان، چه ایران باستان و چه روم باستان بازمی‌گردد، در دوران جدید و به ویژه در غرب بیشتر به نام حمام‌های ترکی شناخته می‌شود.
این نوع از حمام‌ها که در فاصلهٔ سده‌های چهاردهم تا بیستم میلادی بر بسیاری از مناطق اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا سیطره داشت، در دوران امپراتوری عثمانی بسیار گسترش یافت.
اما پس از فروپاشی این امپراتوری و گسترش حمام‌های خانگی، به مرور این حمام‌ها هم از بین رفت؛ به‌طوری که اکنون از صدها حمامی که در قاهره، یکی از شهرهای تحت سلطه امپراتوری عثمانی وجود داشت، تنها معدودی حمام باقی مانده است.
در استانبول، پایتخت پیشین امپراطوری عثمانی، نیز حفظ این حمام‌ها اکنون به دغدغه‌ای بزرگ تبدیل شده است.
در همین راستا، به تازگی حمام قدیمی زیرک چینیلی در استانبول پس از بازسازی، بازگشایی شده و مردم بار دیگر می‌توانند به این حمام بروند.
رفتن به «حمام ترکی» در ترکیه به چه معناست؟
دوران عثمانی، دوران طلایی فرهنگ حمام کردن بود. رفتن به این حمام‌ها، هم به عنوان اقدامی برای پاکی جسم به شمار می‌رفت و هم آیینی برای پاکی روح در نظر گرفته می‌شد.
ظفر آکگول، یکی از اهالی استانبول که به حمام زیرک چینیلی رفته است، به خبرگزاری فرانسه گفت: «این حمام‌ها برای بهداشت مهم هستند. پوست ما را با آب داغ می‌مالند، سپس وارد سونا و اتاق بخار می‌شویم و به بدنمان استراحت می‌دهیم. پوست ما را خوب می‌مالند، ماساژ می‌دهند. برای بدن مفید است، باعث می‌شود رگ‌های ما تنفس کنند. همه کثیفی‌ها را از بین می‌برد.»
گاهی برای جشن‌های عروسی و تولد نیز از این حمام‌ها استفاده می‌شد.
آکگول نیز در این زمینه گفت: «قبل از روزهای خاص مانند تعطیلات، عروسی‌ها، یا روزی که احساس ویژه‌ای داریم مثل زمانی که یک قرار عاشقانه داریم، می آییم، حمام می‌کنیم، همه چیز را تمیز می‌کنیم، ماساژ می‌دهیم و آماده می‌آییم بیرون، مثل یک داماد.»
او تاکید کرد: «هدف ما این است که جوان ها از ما بیاموزند تا در آینده حمام‌های ما از بین نرود. این مکان‌ها ارزشمند است، ما آن‌ها را دوست داریم، به هر مناسبتی به این‌جا خواهیم آمد.»
حمام ترکی، یک معماری خاص
به دلیل همین اهمیت، معماران نیز به معماری این حمام‌ها توجه خاص داشتند.
بریل گور تانیلی مدیر موزه‌ای که در کنار حمام زیرک چینیلی راه‌اندازی شده به همین معماری اشاره می‌کند و می‌گوید که از این حمام حدود سه هزار قطعه کاشی کشف شد.
او گفت: «این مکان در سال ۲۰۱۰ توسط شرکت مرمره خریداری شد و در آن زمان بود که بازسازی‌ها به منظور بازگرداندن کارکرد اولیه این مکان به عنوان حمام آغاز شد.»
روند بازسازی این حمام سیزده سال طول کشید و به یک کاوش باستان‌شناسی تبدیل شد. در طول این کاوش، اکثر کاشی‌های گم شده، که نام این حمام به معنای «پوشیده با کاشی» از آن‌ها گرفته شده، پیدا شد.
خانم تانیلی گفت: «در ترکیه، حمام/موزه‌ها در استانبول و چند شهر دیگر مانند اسکی‌شهیر یا غازی آنتپ قرار دارند. بدیهی است که حمام‌ها به فعالیت خود ادامه می‌دهند اما این حمام دو کارکرد حمام و موزه را با هم دارد.»
بر اساس آمارهای تاریخی، در سال ۱۶۳۸، استانبول دارای ۱۴ هزار و ۵۳۶ حمام عمومی و خصوصی بود.
اما بیشتر حمام‌های ترکیه در آتش‌سوزی‌ها و زلزله‌های این کشور ویران شده است. همچنین وسایل بسیاری از آن‌ها در قرن نوزدهم به دلالان عتیقه اروپایی فروخته شد.
با این حال، برخی از آن‌ها هنوز فعالند.
ساخت خاطره جمعی و ارزش گردشگری
مانولیا گوکگُز، مدیر روابط عمومی یک حمام دیگر در استانبول، به نقشی که این حمام‌ها در ساختن خاطره جمعی مردم داشته اشاره می‌کند.
او می‌گوید: ««وقتی بچه بودم مهمانان زیادی به این حمام می‌آمدند، خانواده‌های بزرگ، مادربزرگ‌ها، بچه‌ها، نوه‌ها. دلمان برای این شلوغی‌ها تنگ شده. امروزه حمام‌ها از جذابیت کمتری برخوردارند چون مردم در خانه خود آبگرمکن گازی دارند یا در هتل‌ها سونا و اسپا وجود دارد. قبلا مردم در خانه آب گرم نداشتند و برای معاشرت به حمام می‌رفتند.»
قدمت حمام زیرک چینیلی حدود پانصد سال است و از این نظر نیز ارزش گردشگری دارد.
اساساً حمام‌های ترکی علاوه بر کارکردهایی که در گذشته داشتند، امروزه کارکرد گردشگری نیز به آن‌ها اضافه شده و حتی در کشورهای اروپایی نیز برای جذب گردشگر راه‌اندازی می‌شوند.
