احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد، دیروز جمعه، ۳۰ فروردین ۱۳۹۸ در خطبه دوم نماز جمعه این شهر گفته است تا ظهور امام دوازدهم شیعیان «دو مرحله» باقی مانده است. او این دو مرحله را تشکیل «دولت اسلامی» و «جامعه اسلامی» دانسته است. او همچنین گفته پس از این دو مرحله، زمان تشکیل «تمدن اسلامی» فرا می‌رسد و «که اگر به آن برسیم، هدایتش با وجود مقدس حضرت مهدی است که آن زمان ظاهر می‌شوند.» او گفته در ۴۰ سال گذشته، دو مرحله «انقلاب اسلامی» و تشکیل «حکومت اسلامی» سپری شده است.
این پنج مرحله، ابداع احمد علم‌الهدی نیست. رویای ساخت «جامعه نمونه» که الگوی «همگی مردم جهان باشد» و «تشکیل امت واحد جهانی» و تشکیل «حکومت جهانی مستضعفین» در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی هم ذکر شده و همواره در ادبیات رهبران جمهوری اسلامی، متجلی بوده است.
در ۳۰ سال گذشته اما آیت‌الله خامنه‌ای به طور منظم و هدفمند‌تری به ترسیم مرحله پنج‌گانه «انقلاب اسلامی، حکومت اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی» پرداخته است. خامنه‌ای در ابتدا می‌گفت از «کشور اسلامی» می‌توان «دنیای اسلامی» درست کرد ولی بعد این عبارت را «تمدن اسلامی» یا «تمدن نوین اسلامی» تغییر داد.
علاوه بر سخنرانی‌های متعدد رهبر، کتاب‌های هی در توضیح این مراحل پنج گانه نوشته شده و در نهادهای وابسته به سپاه و بسیج به ویژه جلسات «حلقه‌های صالحین» که گروه‌های آموزشی و یارگیری پایین دستی بسیج محسوب می‌شوند، بازخوانی می‌شوند. تشکیل «مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» در سال ۱۳۹۰ نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود. در سند نهایی این مرکز که مهرماه ۱۳۹۷ منتشر شد، هدف از ارائه الگوی پیشرفت، حرکت به سوی «تمدن نوین اسلامی ایرانی در نیم‌قرن آینده» اعلام شد.
دولت خاتمی و دولت اسلامی
علی خامنه‌ای ۱۴ بهمن ۱۳۷۰ اشاره‌ای گذار به حرکت به سمت «دولت اسلامی و جامعه اسلامی و دنیای اسلامی» داشت ولی ۱۲ آذر ۱۳۷۹، در دیدار با مسئولان نظام، نخستین بار به طور مفصل به تشریح این پنج مرحله پرداخت. او که وقوع انقلاب ۱۳۵۷ را «مرحله اول» می‌داند، تشکیل جمهوری اسلامی را «مرحله دوم» توصیف کرد و گفت «ما در مرحله سوم» یعنی تشکیل دولت اسلامی هستیم و «هنوز به کشور اسلامی نرسیده‌ام» و در حال حاضر هم «نمی‌توانیم ادعا کنیم که ما یک دولت اسلامی هستیم.»
به طور طبیعی او انتظار نداشت که با دولت محمد خاتمی، دنبال تشکیل «دولت اسلامی» برود. ۶آذر ۱۳۸۳، یعنی چند ماه قبل از پایان دولت خاتمی هم دوباره تاکید کرد که « ما امروز در مرحله دولت اسلامى و کشور اسلامى قرار داریم» تا بر عدم موفقیت دولت خاتمی در این زمینه تصریح کرده باشد.
دولت اسلامی احمدی‌نژاد و رویای رهبر
یکی از مشهورترین سخنرانی‌ها او در این زمینه، ۲۸ مرداد ۱۳۸۴ بود که احمدی‌نژاد تازه به قدرت رسیده بود. او در این سخنرانی، دوباره تاکید کرد «مرحله بعد از نظام اسلامى، دولت اسلامى است». تاکید ویژه رهبر جمهوری اسلامی در آن مقطع از یک منظر معنادار بود. سال ۱۳۸۴، در انتخابات ریاست‌جمهوری، محمود احمدی‌نژاد، محوری‌ترین شعارش را تشکیل «دولت اسلامی» اعلام کرده بود و می‌گفت: « تشکیل دولت اسلامی آنقدر اهمیت دارد که هزاران احمدی‌نژاد فدای آن شوند.»
در آن دوران، تعاریفی که احمدی‌نژاد از مصادیق رفتاری و برنامه دولت اسلامی ارائه می‌داد، همخوانی کلی با نکات مدنظر علی خامنه‌ای داشت. این همخوانی مورد توجه رهبر هم قرار گرفت و ۸ شهریور ۱۳۸۴ در دیدار با هیات دولت گفت: « یکی از شعارهای خوبی که آقای رئیس‌جمهور، هم در دوره انتخابات، هم بعد از آن تکرار کردند، مسأله دولت اسلامی است.» خامنه‌ای در همان سخنرانی تصریح کرد که «دولت اسلامی کامل» در زمان «انسان کامل» یعنی امام دوازدهم شیعیان تشکیل می‌شود ولی مشخص بود که توجه دوباره و بیشتر او از این زاویه بود که حس می‌کرد فرد مناسب برای تشکیل «دولت اسلامی» را یافته است.
البته محمود احمدی‌نژاد به طور طبیعی خودش را «دولت اسلامی» می‌دانست و می‌گفت: « ملت ما قصد دارد با ایجاد جامعه نمونه اسلامی، پرچم اسلام را برفراز دنیا به اهتزاز درآورد.» تاکید احمدی‌نژاد بر دولت اسلامی تا سال ۱۳۸۸ به طور محسوسی ادامه داشت. برخی اصولگرایان هم در این دوران اشاره داشتند که به تشکیل دولت اسلامی نزدیک شده‌ایم.
به موازات احساس نزدیک شدن به تشکیل دولت اسلامی، تلاش‌هایی برای تشکیل «جامعه اسلامی» هم در جریان بود. یکی از رگه‌های این تلاش، تلاش برای «تحول در آموزش و پرورش» بود که در قالب سند «مشهد مقدس» در آذرماه ۱۳۸۵ خودش را نشان داد.
هدف این سند، تلاش برای ساخت جامعه اسلامی تحت عنوان حیات طیبه بود تا بتوان از این مسیر به تشکیل «جامعه جهانی مهدوی» نزدیک شد. هدف‌گذاری اولیه هم تغییر محتوای کتاب‌های درسی بود که به گفته رهبر جمهوری اسلامی باید « معارف الهی، معارف اسلامی، معارف مدنی، معارف تمدن‌ساز، معارف انسان‌ساز» به آن اضافه شوند و « در كتاب های درسی دختران ... چیزهایی در زمینه‌های خانه‌داری، تربیت فرزند » وارد متون درسی شوند.
به موازات این تلاش‌ها، علی خامنه‌ای سخن گفتن درباره «سبک زندگی» را هم شروع کرده بود. سپاه پاسداران هم سال ۱۳۹۱ در تهران، در پی اجرای آزمایشی طرح «حیات طیبه» در چند محله تهران برآمد و دوره‌های متعدد آموزشی با همین عنوان برای نیروهای خودش راه‌اندازی کرد.
با وجود تلاش‌های سپاه، خراب شدن رابطه دولت احمدی‌نژاد و خامنه‌ای و سپاه و غلبه یافتن ادبیات «مکتب ایرانی» در نزد حلقه اول احمدی‌نژاد، باعث شد رویاهای رهبری چندان جدی گرفته نشود و اغلب طرح‌های مربوط به «حیات طیبه» نیز به بایگانی فرستاده شوند.
آذرماه سال ۱۳۹۰ در انتخابات مجلس شورای اسلامی، جمعی از حامیان محمود احمدی‌نژاد دوباره تشکلی با عنوان «حامیان دولت اسلامی» راه انداختند که قصد احیای نمایش سال ۱۳۸۴ و تنظیم مناسبات خود با خامنه‌ای را داشتند ولی کسی آنها را جدی نگرفت.
دولت اسلامی روحانی
با شکست رویاهای رهبر در دوران احمدی‌نژاد، ایده تشکیل «دولت اسلامی» دوباره به نقطه صفر بازگشت. این شکست را روزنامه اصولگرای رسالت در سرمقاله ۱۳ تیرماه ۱۳۹۱ به صراحت توضیح داد: « تصور بسیاری از نیروهای معتقد به انقلاب این بود که احمدی نژاد اولین کسی است که در مسیر احیای دولت اسلامی گام بر می دارد ... به تدریج مشخص شد که دولت احمدی نژاد نیز با آرمان‌ها و اهداف اسلام عزیز فاصله دارد و ما را به نقطه صفر بازگرداند.»
این روزنامه اصولگرا، تشکیل دولت اسلامی را «مطالبه بر زمین مانده مردم و رهبری» دانست و نوشت در انتخابات سال۱۳۹۲ هر کاندیدایی که بخواهد شانس پیروزی داشته باشد، باید به این مفهوم توجه کند. با این حال، مفهوم دولت اسلامی، غریب‌ترین شعار انتخابات کاندیداها در سال ۱۳۹۲ بود و خامنه‌ای هم در این دوران، کمتر در این زمینه سخن گفت و دولت حسن روحانی را در زمینه تشکیل «دولت اسلامی» یا «جامعه اسلامی» مخاطب قرار نمی‌داد.
رویاهای شکست‌خورده
علی خامنه‌ای در آخرین اشارات به این موضوع، ۶ شهریور ۱۳۹۶ در دیدار با طلبه‌ها با ناراحتی گفت: «ما جامعه اسلامی نداریم، ما دولت اسلامی هم نداریم» و«هنوز در دولت اسلامی‌اش مانده‌ایم» و تا «ایجاد تشکیلات مدیریّتیِ اسلامی برای کشور»، خیلی فاصله داریم» و «باید مبارزه کرد.»
در حاشیه همان سخنرانی، حیدر عباسی، یکی از طلابی که قرار بود در حضور خامنه‌ای سخنرانی کند ولی با دخالت دفتر خامنه‌ای موفق نشد، متن سخنرانی‌اش را منتشر کرد. در بخشی از این متن به این طرح پنج‌مرحله‌ای رهبر اشاره شده بود: «فرایندی پنج‌گانه برای روند پیشرفت انقلاب اسلامی و تحقق آرمان مهدویت بیان داشته‌اید»، «بسیار حکومتی و از بالا به پایین» و «بر خلاف آرمان انقلاب اسلامی» است. این انتقادات صریح نشان می‌داد تلاش‌های ۳۰ ساله رهبر در این زمینه، مخالفان تازه در بدنه نظام پیدا کرده است.
با وجود انتقادات و ناکامی‌ها، خامنه‌ای در بیانیه «گام دوم» که ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ به مناسبت چهل‌ساله شدن جمهوری اسلامی منتشر کرد، بدون اشاره به تشکیل «دولت اسلامی» و «جامعه اسلامی»، از «ایجاد تمدن نوین اسلامی» به عنوان یک آرمان و «آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی» نام برد. در واقع، مرتبط کردن این پنج مرحله به ظهور «امام زمان» نیز ابداع علم‌الهدی نیست. خامنه‌ای در سخنرانی‌ها و بیانه‌های متعددش، ایجاد تمدن اسلامی را «ماموریت اصلی» منتظران امام غایب و «زمینه‌ساز ظهور» می‌داند.
از این منظر، طرح پنج مرحله‌ای خامنه‌ای اگرچه فرم سیاسی به خود گرفته یا تحت تاثیر برخی حوادث سیاسی، دچار فراز و نشیب شده ولی در عمل، ایده محوری او برای تبدیل جمهوری اسلامی به سکوی ظهور «امام زمان» است.
احمد علم‌الهدی در خطبه‌های نماز جمعه دیروز گفته است در ۴۰ سال آینده باید «دولت اسلامی» و «جامعه اسلامی» تشکیل شود. طبق این محاسبه، مقدمات اولیه تشکیل تمدن اسلامی، حداقل تا سال ۱۴۳۸ طول می‌کشد؛ رویاهای آخرالزمان.
