یک روز مانده به همه‌پرسی استقلال در «اقلیم کردستان» عراق، رسانه‌های ترکیه با لحن هیجان انگیزی خبر می‌دادند که ارتش ترکیه واحدهای نظامی و تانک‌های خود را از بسیاری مناطق جنوب و شرق ترکیه به ایالت مرزی «سیلوپی» میان مرزهای ترکیه، عراق و سوریه اعزام داشت. هدف رسمی این حرکات یک مانور نظامی است و نه عملیات نظامی واقعی بر علیه کردستان عراق. اما آنکارا با این «حرکت اشاره به تهدید» می خواهد نشان دهد که اگر کردستان عراق با همه‌پرسی روز دوشنبه خود اعلام آستقلال کند، آماده هرگونه واکنش از جمله عملیات نظامی است.
کردهای عراق تهدید‌های ترکیه را چقدر باید جدی بگیرند؟
این تهدید‌ها را اولین بار رئیس‌جمهوی ترکیه رجب طیب اردوغان نیز پیش از سفر کوتاه خود به نیویورک و ایراد سخنرانی سالانه در مجمع عمومی سازمان ملل متحد هم اعلام کرده و گفته بود که دولت او همه «گزینه‌های پاسخی» را در جلسه «شورای امنیت ملی» و هیئت وزیران خود بررسی خواهد کرد. حتی این جلسه که قرار بود پیش‌تر برگزار شود، بخاطر همه‌پرسی در کردستان عراق به تاخیر انداخته شد تا اگر دولت مسعود بارزانی طبق بعضی اشاره‌ها همه‌پرسی را در آخرین لحظه به تاخیر نیاندازد، «تصمیم‌های لازمه» در این شورا گرفته شوند.
هم آنکارا و هم تهران اعلام کرده‌اند که موضوع همه‌پرسی در کردستان عراق تنها نظرخواهی قومی در داخل یک کشور همسایه نیست و به اوضاع داخلی عراق محدود نمی‌شود، بلکه این اقدام، پیامدهای جدی و خطرناک منطقه‌ای برای همه کشورهای خاورمیانه دارد. رهبران ترکیه و ایران پنهان نمی‌کنند که به طور جدی نگران گسترش موج جدایی‌خواهی کـردها به کشورهای خود هستند.
ساعاتی پیش از آغاز همه‌پرسی کردستان عراق، در آنکارا گفته شد که در جلسه شورای امنیت ملی و هیئت وزیران ترکیه «خطوط کلی» سیاست دولت آنکارا در زمینه «شمال عراق» در چهار زمینه سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی معین شده و «بزودی، گام به گام و در هماهنگی با کشورهای همسایه» به اجرا درخواهد آمد. گفته می‌شود در سفر قریب‌الوقوع اردوغان به تهران و همچنین مذاکرات بعدی او با رئیس‌جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین، نیز همین موضوع و واکنش‌های لازم به اعلان استقلال کردستان عراق بررسی خواهند شد.
اگرچه حکومت ترکیه جزئیاتی در باره این «اقدامات پاسخی» نداده، اما رسانه‌های نزدیک به حکومت آنکارا از این احتمال‌ها سخن می‌گویند:
• «به صفر کشاندن» روابط سیاسی بین آنکارا و حکومت اقلیم کردستان عراق که از سال ۲۰۱۳ همزمان با سردی در روابط آنکارا و بغداد به وجود آمده، به‌تدریج توسعه یافته بود. بستن سرکنسولگری ترکیه در اربیل و قطع همه روابط آغازین سیاسی که تاکنون با حکومت اربیل ایجاد شده است. در مقابل، بازگشت به روابط سیاسی تنها و تنها با بغداد، همزمان با هماهنگی سیاسی با بغداد و تهران.
• احتمال طرح دوباره موضوعات مورد مباحثه مرزی ناشی ازعهد نامه صلح لوزان (۱۹۲۳) بین جمهوری نوپای ترکیه و کشورهای پیروزمند جنگ نخست جهانی که از آن جمله به مرز ترکیه و عراق و استاتوس شهرها و ولایاتی مانند کرکوک مربوط می‌شود.
• بستن و یا محدود کردن فعالیت نقطه مرزی «هابور» که نقش مهمی در تجارت بین ترکیه و اقلیم کردستان بازی می‌کند. قطع و یا محدود کردن انتقال نفت کردستان عراق از طریق خط لوله جیحان.
• احتمال از سر گیری عملیات نظامی ترکیه بر ضد شورشیان «حزب کارگران کردستان ترکیه» (پ ک ک) در منطقه «سینجار» (شنگال) در غرب موصل، کم و بیش مشابه با عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه (عملیات «سپر فرات» در ولایت «منبیج» سوریه) که ترکیه می‌گوید برای قطع امتداد حضور شبه‌نظامیان کرد «پ ک ک» بین عراق و سوریه انجام داده است. روزنامه‌های طرفدار حکومت (از جمله «صباح») حتی به نقل از منابع رسمی ترکیه نام این عملیات را نیز گفته است «سپر دجله.»
طبیعتا ترکیه می تواند مرز خود با کردستان عراق و تجارت با کردهای «اقلیم» را قطع کند. بیشک اینگونه اقدامات می توانند در هماهنگی با اقداماتی مشابه از سوی بغداد و تهران به دولت نواستقلالی مانند کردستان عراق که هیچکدام از همسایگان بلاواسطه اش با اعلام استقلال آن موافق نیستند، ضربه‌هایی بسیار خطرناک و شاید مهلک بزند. اما درعمل بعید به نظر می‌رسد که ترکیه در شمال عراق به عملیات مشابهی مانند شمال سوریه اقدام کند که به جز بمباران‌های هوایی و زمینی-مرزی، مداخله نیروهای زمینی همراه با تانک‌ها و زره‌پوش‌های ترکیه را نیز شامل بود که در ضمن با شرکت بخشی از گروه‌های مخالف حکومت سوریه و حمایت ضمنی روسیه اجرا گردید. در شمال عراق این شرایط موجود نیستند. بر عکس سوریه، در عراق عنصر روسیه نقش مهمی بازی نمی‌کند و ترکیه متحدان محلی چندانی ندارد.
روز یکشنبه خبر داده شد که ایران مرز هوایی خود را با اقلیم کردستان عراق مسدود کرده است. همزمان اعلام شد که پروازهای ایران به مقصد سلیمانیه و اربیل و همچنین تمامی پروازهای عبوری از فضای ایران از مبدا اقلیم کردستان متوقف شده است. همان روز یکشنبه منابع «اتحادیه میهنی کردستان» خبر از گلوله باران روستاهای مرکزی عراق از سوی ایران دادند. در گذشته نیز نیروهای ایرانی نقاط مرزی کردستان عراق را گلوله‌باران کرده بودند که طرف ایران می گفت تبدیل به مراکز فعالیت «گروه‌های تروریستی» بر ضد ایران شده‌اند.
یک مثل ترکی می گوید «آب تا گل آلود نشود، صاف نخواهد شد»؛ ظاهرا برای صاف شدن آب‌های خاورمیانه که از گل‌آلود شدنش ده بیست سالی می‌گذرد، باید توان انتظاری طولانی‌تر داشت.
-----------------------------------------
گفتارها و یادداشت‌ها، بازتاب‌دهنده آرا و نظرات نویسندگان خود هستند.
