در ارتفاع شش هزار و ۳۸۰ متری؛ روایت مهری جعفری از صعود به پاریناکوتا‎‎

یک صعود انفرادی دیگر و این بار قله پاریناکوتا (وولکانو) در رشته کوه‌های آند شیلی که ۶ هزار و ۳۸۰ متر ارتفاع دارد. مهری جعفری، کوهنورد و مدرس سابق کوهنوردی در گفت‌وگو با رادیو فردا از تجربه این صعود، جهان کوهستان و سلوک یک کوهنورد می‌گوید.

او یک دهه قبل از این به قله ۷ هزار و ۱۰ متری خانتانگیری در رشته کوه پامیر به صورت انفرادی صعود کرده بود تا اولین زن کوهنورد ایرانی باشد که به این مهم دست می‌یابد.

مهری جعفری شاعر نیز هست با تجربه انتشار دو مجموعه شعر که بُعد دیگری به نگاه او نسبت به زندگی می‌بخشد. او هم‌اکنون در انگلستان زندگی می‌کند.

​تصویر آن لاما را چگونه ثبت کردی؟

لاماها بسیاری اهلی بودند که همانند همان جاده‌های خاکی بی‌اتومبیل رهاشده به نظر می‌رسیدند. حتما روزی ارباب سر می‌رسید و برای آنها نقشه‌هایی داشت اما آنجا که من ایستاده بودم او گویا با انسان رابطه برابرتری داشت. نه ترسی جدی و نه تعجبی جدی؛ یک نگاه پر از مکث یک جاندار به جاندار دیگر با کنجکاوی و اندکی تردید و هراس. مدت‌ها همان جا ایستاد و به من زل زد و آن قدر طولانی که وقت کردم موبایل را روشن کنم و عکسی از او بگیرم که یادآور آن لحظه باشد.

چه چیزی تو را به حرکت وامی‌دارد؟ کدام نیرو و انگیزه باعث می‌شود که یک کوهنورد این‌قدر استقامت به خرج بدهد و بلکه زندگی خود را هم به مخاطره بیندازد؟

شاید هر کوهنوردی تعریف خودش را از این حادثه درونی داشته باشد که میل به صعود همراه با خطر و مخاطره را ایجاد می‌کند. اما برای من این اتفاق که با یک میل و خواسته غیرقابل کنترل همراه است از یک منشا سرچشمه می‌گیرد و آن هم کوچک بودن بیش از حد جهان عینی و در تقابل با جهان ذهنی من است.

گاهی جهان بیش از اندازه کوچک می‌شود به نحوی که حتی نمی‌توانی نفس بکشی؛ خفه‌کننده می‌شود چنان که اگر هر چه زودتر به سمت چالش جدی برای رهایی از آن چه که جسم و جهان سیمانیت را ساخته نروی، در وضعیتی خفت‌آور و زیر شکنجه و اسارت خواهی مرد.

وقتی به طور مستمر به فضای آزادتر می‌رسی این نیاز خیلی شدت عذاب‌آوری ندارد، اما وقتی درگیر روزمرگی و کار می‌شوی، می‌بینی قفس باز تنگ‌تر و تنگ‌تر شده، جهانت کوچک‌تر و محقرتر شده و وقت آن رسیده که از همه چیزی فرار کنی و از همه مهم‌تر از من کوچک خودت.

​نمی‌دانم این تشبیه چقدر درست باشد. می‌خواهم مقایسه‌ای بین آن زائرانی بکنم که سده‌های گذشته برای درک حقیقت راه سفر پیش می‌گرفتند و پای پیاده به صحرا و کوهستان می‌زدند. سیر آفاق بود و انفس. این تنهایی، یگانگی با طبیعت و تحمل دشواری‌های راه از زائر انسان دیگری می‌ساخت. کوهنورد چطور؟ کسی که روزها و شب‌ها گاه به تنهایی مرارت‌ها و مخاطرات راه را به جان می‌خرد، به چه تجربه‌ای باید برسد؟

راستش شما در صعودهای پرمخاطره فرصتی برای سلوک و شهود پیدا نمی کنی، در سلوک روحی می‌توان تن را در حالتی ساکن نگه داشت و ذهن را به فعالیت واداشت و تصویرهای ذهنی را به کنترل خود درآورد و به تفکر پرداخت. ولی ما در صعود، ذهن را از تصویرپردازی در هر شکلش باز می‌داریم و آن را معطوف به تن می‌کنیم.

اتفاقی که در صعود جدی می‌افتد همین است، تن با واقعیت جدی مرگ مواجه می‌شود و فعالیت ذهن معطوف به پیدا کردن راه‌های گریز از مرگ می‌شود. سلوکی در کار نیست حداقل برای من چنین سیر و شهود ذهنی در کشاکش مرگ و زندگی در لحظه‌های پرخطر و حادثه‌های کوهنوردی اتفاق نیافتاده است؛ اما گاهی همان لایه پوچ‌گرایی در لحظه مرگبار به سراغت می آید که بگویی که چی!

در هر حال شاید تنها بخشی از کوهنوردی جدی که بتوان با اهل سلوک به اشتراک داشت همان نزدیک شدن به طبیعت است و نزدیک شدن به جایی از هستی خودت که به ابدیت وصل می‌شود. اما ما شاید از دو راه متفاوت به چنین سیری می‌پردازیم.

​و خوف از مرگ و نیستی چطور؟ اندیشه مرگ هنگام صعود چقدر با توست؟

راستش همان طور که پیشتر اشاره کردم، من فاصله خیلی کمی بین مرگ و رهایی می‌بینم. گاهی این دو را با هم یکی می‌گیرم و آن زمانی است که جهان اطراف کوچک‌تر و خفه کننده‌تر می‌شود. برای من رهایی زمانی درونی می‌شود که حرکتی جدی کرده باشم و چنان ورزشی به روح بدهم که وقتی به خانه برمی‌گردم دیگر شرایط برای من یکسان نماند.

پس از صعودهای جدی، همه چیز تازگی پیدا می‌کند و حتی عادت روزمره مثل خوابیدن روی تخت تبدیل به لذتی وافر و باورنکردنی می‌شود. برای همین حس در قفس ماندن است که زمانی که بسیاری از عادت‌های روزمره برای بقیه بدون هیچ فکر کردنی پیش می‌رود، برای من تضاد ایجاد می‌کند و همین جاست که نیاز به رهایی وجه مشترکی را بین من شاعر و من کوهنورد آشکار می‌کند؛ ادبیات و کوهنوردی راه‌های رهایی از همان لحظه‌های خفه کننده و تحمل‌ناپذیر روزمره هستند.

​فکر می‌کنی تا کی می‌توانی به این شیوه زندگی کنی؟ سن کوهنوردی جدی حدودا چقدر است؟

کسانی که کار کوهنوردی جدی کرده‌اند می‌دانند که کوهنوردی یک ورزش نیست، بلکه یک روش زندگی است که وقتی انتخاب می‌کنی دیگر هیچ شیوه‌ای از زندگی ممکن است اقناع کننده نباشد. کوهنورد، حتی زمانی اگر به دلیل شرایط ناخواسته، شیوه زندگی جدیدی را اختیار می‌کند، باز هم همیشه در گوشه ذهن خود با این آرزو به سر می‌برد که روزی به مسیر دوست‌داشتنی زندگی خود برخواهد گشت.

بر این اساس کوهنوردی یک ورزش رقابتی هم محسوب نمی‌شود هرچند ممکن است کارهای شاخص کوهنوردی در دنیا با یکدیگر مقایسه شود و همیشه از اولین‌ها یا بهترین‌ها اسم برده شود. کوهنوردها با این که همیشه این آرزو را دارند که کارهای بی‌نظیر انجام دهند که مورد توجه جهانی یا حداقل ملی قرار بگیرد اما در واقع اولویت اصلی آنها ادامه روش زندگی آنهاست، یعنی ماندن در جامعه کوهنوردی و ادامه فعالیت‌های جدی و پرچالش. بنابراین برای کوهنوردی جدی هیچ سنی قابل تصور نیست. شما در هر سنی که باشید می‌توانید مرزهای توانمندی خود را به امتحان جدی بگذارید و از موفقیت‌های خود در این عرصه لذت ببرید.

مسئله مهم در فعالیت‌های کوهنوردی در هر سنی که باشد، آگاهی از همان مرز توانمندی فرد در زمان اجرای برنامه است و این که در کجا شما آگاهانه از خط زرد و قرمز خطر عبور کرده‌اید. اگر این آگاهی به توانمندی فنی، جسمی و روحی برای اجرای یک برنامه خاص در زمان اجرای آن وجود نداشته باشد، در اصل اقدام به اجرای آن برنامه، فارغ از سن و سال، نشان می‌دهد که کوهنورد بیشتر از یک کوهنورد، یک ماجراجوی کم تجربه است که با داشته‌های اندک خود، اشتیاق دستاوردهای بزرگ دارد.

​و آخر این که کدام قله‌ها را هنوز آرزو داری که صعود کنی؟

راستش صعود از یکی از هشت هزارمتری‌ها همیشه آرزوی من بوده که به دلیل مسائل مالی و کاری این آرزو تاکنون به واقعیت نپیوسته است. صعود انفرادی «خانتانگیری» یک گام به جلو بود اما بلافاصله مسئله مهاجرت پیش آمد و درگیری‌های تحصیلی و کاری پس از مهاجرت که یک دهه طول کشید. صعود از هشت هزاری متری‌ها نه تنها نیاز به تجربه و توان فنی، جسمی و روحی دارد، بلکه فرد باید توان مالی خوبی هم داشته باشد و بسیاری از کوهنوردها سال‌ها کار می‌کنند و با نادیده گرفتن اولویت‌های دیگر زندگی خود، این صعودها را اجرا می‌کنند.