در سینمای ایران در کنار تعداد قابل توجهی فیلم که چه برای مدتی کوتاه و یا برای همیشه توقیف شده‌اند، تعدادی اثر هم بوده‌اند که پس از اکران عمومی، جلوی نمایش آنها گرفته شده است؛ فیلم‌هایی که بعضاً پس از رایزنی‌های فراوان و با جرح و تعدیل، فرصت نمایش عمومی پیدا کردند، اما وزارت ارشاد بعد از اعتراضات و فشارهای بیرونی، دستور توقف اکران آنها را صادر کرده است.
در این میان آثاری وجود دارند که چند هفته روی پرده بوده‌اند و سپس پایین کشیده شدند و هم فیلمی وجود دارد که تنها چند ساعت فرصت نمایش عمومی را پیدا کرده.
آخرین نمونه توقف اکران یک فیلم به دستور وزارت ارشاد، مربوط به فروردین ۹۸ و جلوگیری از ادامه نمایش فیلم «رحمان ۱۴۰۰» است. به این بهانه مروری خواهیم داشت بر ۱۰ فیلمی که به اکران عمومی درآمدند اما از پرده‌ها پایین کشیده شدند.
۱. برزخی‌ها (ایرج قادری)/ سال نمایش: ۱۳۶۱/ مدت اکران: ۲هفته
شدیدترین اعتراض به نمایش «برزخی‌ها»ی ایرج قادری در دومین جمعه اکران آن و در جریان نماز جمعه در خرداد سال ۶۱ صورت گرفت؛ جایی که مخالفان با در دست داشتن یک طومار ۱۸ متری خطاب به عبدالمجید معادیخواه، وزیر ارشاد وقت، خواستار توقف اکران «برزخی‌ها» می‌شوند.
در این طومار نوشته شده است: «امت همیشه در صحنه ما، اینچنین دهن‌کجی و بی‌اعتنایی آشکار به خون مقدس شهدا را نمی‌تواند تحمل کند.»
نتیجه این اعتراضات، توقف اکران فیلم ایرج قادری پس از دو هفته نمایش است. مخالفان نمایش «برزخی‌ها» حتی به پایین کشیده آن از پرده سینماها قانع نمی‌شوند و دامنه اعتراض آنها تا جایی پیش می‌رود که نتیجه‌اش استعفای وزیر ارشاد، عبدالمجید معادیخواه است.
«برزخی‌ها» حتی در همان مدت نمایش کوتاهش، با توجه به ترکیب بازیگران، با استقبال بسیار زیاد تماشاگران روبرو می‌شود و با ۸ میلیون تومان فروش، عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال را هم از آن خود می‌کند.
یکی از مهم‌ترین مخالفت‌ها با نمایش «برزخی‌ها»، حضور همزمان بازیگران مطرح سینمای پیش از انقلاب در یک فیلم است؛ جایی که فردین، ناصر ملک‌مطیعی، سعید راد و ایرج قادری برای اولین و آخرین بار در یک قاب، کنار یکدیگر دیده می‌شوند.
۲. تحفه هند (محمدرضا زهتابی)/ سال نمایش: ۱۳۷۴/ مدت اکران: حدود ۳ هفته
در مقایسه با کمدی‌های این روزهای سینمای ایران، «تحفه هند» و شوخی‌های آن به هیچ وجه مجادله برانگیز نیست. اما در سال‌های ابتدایی دهه هفتاد، رقصیدن اکبر عبدی با لباس زنانه، به مذاق‌ها خوش نیامد و اعتراض شدید گروه «انصار حزب‌الله» را به همراه داشت.
برخی اعضای این گروه در مقابل سینما قدس تهران که فیلم «تحفه هند» را نمایش می‌داد، تجمعی اعتراضی کردند که به شکستن شیشه‌های این سینما نیز انجامید. حتی روزنامه‌های آن زمان از آسیب به زنی باردار در جریان این اعتراض نوشتند که گفته شد به سقط جنین آن زن نیز منجر شده است.
فیلم پس از این ماجراها از پرده‌ها پایین آمد، اما بعدها بارها و بارها از تلویزیون ایران -البته با جرح و تعدیل- پخش شد.
مسعود ده‌نمکی، از اعضای سابق انصار حزب‌الله سال‌ها بعد در گفت‌وگو با روزنامه همشهری درباره تجمع اعتراضی اردیبهشت سال ۷۴ مقابل سینما قدس گفت: «آن یک حکایت سیاسی بود. برای این بود که آن‌موقع، بچه‌های انصار حزب‌الله می‌رفتند جلوی شهرداری تظاهرات می‌کردند و جلوی بانک مرکزی؛ به‌دلیل سیاست‌های اقتصادی و الگوی توسعه ... این بنده‌های خدا تصمیم گرفتند بروند جلوی وزارت ارشاد که سیاست‌های ارشاد باید اینطوری باشد، بعد آمدند مصداق‌یابی کنند، رفتند جلوی سینما قدس، در اعتراض به اکران یک فیلمی.»
۳. مارمولک (کمال تبریزی)/ سال نمایش: ۱۳۸۳/ مدت اکران: ۴ هفته
«توهین به روحانیت» اصلی‌ترین دلیل جلوگیری از ادامه نمایش فیلم «مارمولک» بود. فیلمی که در جشنواره بیست و دوم فجر نمایش داده شد و سر و صدای زیادی به پا کرد. منوچهر محمدی، تهیه‌کننده فیلم، پیشتر با تولید «زیر نور ماه» باب شوخی با روحانیت را باز کرده بود. اما حال و هوای «مارمولک» و جنس شوخی‌های آن فراتر از تحمل بسیاری از گروه‌ها بود. فیلم پس از جشنواره و برای اکران عمومی دچار ممیزی شد تا در نوروز سال ۸۳ اکران شود ولی از نمایش آن جلوگیری شد. سرانجام در اردیبهشت آن سال اکران شد ولی فشارها تا حدی بود که با وجود فروش بسیار بالا، پس از ۴ هفته از پرده‌ها پایین کشیده شود.
کمال تبریزی در مصاحبه‌ای درباره مخالفت‌ها گفته بود: «مخالفان ما را تکفیری می‌دانستند و تا حد حکم زندان و اعدام ما هم پیش رفته بودند و می‌گفتند اینها لباس پیامبر را مسخره کرده‌اند.»
مسائل پیرامون اکران «مارمولک» حتی به شورای عالی امنیت ملی هم کشیده شد. جایی که حسن روحانی، دبیر آن بود و به گفته کمال تبریزی، یکی از مخالفان جدی این فیلم: «من و آقای روحانی با هم مارمولک را در شورای عالی امنیت ملی دیدیم. آقای روحانی با فیلم مخالف بود و علناً در روی من گفت که فیلم باید توقیف و با شماها هم برخورد شود.»
فیلم «مارمولک» در سال ۹۵ در جشنواره «روحانی و سینما»، نامزد دریافت جایزه شد.
۴. نقاب (کاظم راست‌گفتار)/ سال نمایش: ۱۳۸۶/ مدت اکران: حدود یک‌ماه
فیلم «نقاب» ازهمان زمان ساخته شدنش با حاشیه همراه بود. ابتدا قرار بود سامان مقدم این فیلم را کارگردانی کند، اما کاظم راست‌گفتار جای او را گرفت. فیلم که در ابتدا «پوکر» نام داشت، ماجرای تلاش دو جوان برای اغفال زنان و دختران به روش‌های مختلف بود.
«نقاب» با اصلاحاتی در سال ۸۶ روی پرده رفت که مهم‌ترین آن، تغییر پایان‌بندی و رقم خوردن سرانجامی بد برای بدمن یا شخصیت منفی فیلم بود.
نکته حاشیه‌ای که باعث شد تا اعتراضات نسبت به فیلم بالا گیرد و از اکران پایین کشیده شود، پخش نسخه کامل «نقاب» در بازار قاچاق بود؛ نسخه کامل فیلم بدون حذفیات و با پایان‌بندی اصلی.
اعتراضات نسبت به اکران فیلم کاظم راست‌گفتار تا جایی پیش رفت که پس از توقف اکران آن، وزارت ارشاد در بیانیه‌ای از نمایش عمومی فیلم «نقاب» عذرخواهی کرد.
۵. گشت ارشاد (سعید سهیلی)/ سال نمایش: ۱۳۹۱ / مدت اکران: یک‌ماه
اظهارات احمد خاتمی در نمازجمعه روز ۴ فروردین سال ۹۱، سرآغاز اعتراضات به اکران دو فیلم «گشت ارشاد» و «زندگی خصوصی» بود. «گشت ارشاد» فیلمی با مایه‌های طنز بود که بنای شوخی را با گشت موسوم به «امنیت اخلاقی» گذاشته بود.
احمد خاتمی در نماز جمعه نوروز ۹۱ گفته بود: «اجازه اکران برخی از فیلم‌های ضداخلاقی در ایام نوروز و در برخی سینماهای مراکز استان‌ها صادر شده ... مسئولان باید بدانند که ما در مورد دین و اخلاقِ مردم، با هیچ‌کس رودربایستی نداریم.»
فیلم در همان نوروز از سینماهای برخی شهرها پایین کشیده شد، اما اکران آن در تهران و به صورت محدود تا یک‌ماه ادامه پیدا کرد.
نکته جالب در مورد «گشت ارشاد» این است که چند ماه پس از توقف اکرانش، نسخه دی‌وی‌دی آن بدون هیچ جرح و تعدیلی سر از شبکه نمایش خانگی درآورد که البته این مسئله هم حواشی متعددی به همراه داشت.
سعید سهیلی چند سال بعد، قسمت دوم «گشت ارشاد» را با نام «گشت ۲» و با حذف کلمه «ارشاد»، تولید و اکران کرد.
۶. زندگی خصوصی (محمدحسین فرح‌بخش)/ سال نمایش: ۱۳۹۱/ مدت اکران: ۲۴ روز
دیگر فیلم اکران پرحاشیه نوروز ۹۱، فیلم «زندگی خصوصی» ساخته تهیه‌کننده پرکار سینمای ایران، حسین فرح‌بخش بود.
کلید مخالفت با این فیلم هم از نماز جمعه زده شد و با تجمع و تظاهرات ادامه پیدا کرد. اکران «زندگی خصوصی» پس از اعتراضات بسیار محدود شد و سرانجام، مخالفت‌ها تا جایی پیش رفت که وزارت ارشاد مجبور شود نمایش فیلم را در روز بیست و چهارم به طور کامل متوقف کند.
کارگردان این فیلم پس از اعتراض احمد خاتمی در نماز جمعه، نامه‌ای سرگشاده نوشت و اعلام کرد که «دستور به توقف نمایش، حرف و عملی نه در شان یک امام جمعه و نه جزو شرح وظایف قانونی اوست.»
به تصویر کشیدن یک شخصیت تندرو و انقلابی در اوائل انقلاب که چند دهه بعد دچار استحاله شده و به دنبال صیغه و ازدواج مجدد است، در کنار کنایه‌های سیاسی و اجتماعی، اصلی‌ترین دلائل مخالفت با نمایش فیلم «زندگی خصوصی» بود.
۷. خانه پدری (کیانوش عیاری)/ سال نمایش: ۱۳۹۳/ مدت اکران: ۲ روز
فیلم کیانوش عیاری در سال ۸۹ ساخته شد اما اجازه شرکت در جشنواره یا نمایش عمومی را پیدا نکرد. در سال ۹۲ فرصت نمایش محدودی به این فیلم در جشنواره فجر سی و دوم داده شد. یکسال بعدتر، اعلام شد که فیلم کیانوش عیاری اجازه اکران در گروه سینمایی «هنر و تجربه»، که به اکران محدود فیلم‌هایی با مخاطب خاص اختصاص دارد، داده می‌شود.
سرانجام تنها پس از دو روز نمایش در سانس هایی محدود، به خاطر فشارهای وارد شده بر سازمان سینمایی، این فیلم از پرده پایین کشیده شد. اصلی‌ترین مخالف اکران این فیلم، کمیسیون فرهنگی مجلس آن زمان بود.
داستان «خانه پدری» در پنج اپیزود می‌گذرد. فیلم از سال ۱۳۰۸ آغاز می‌شود و عمده ایرادات وارد شده به فیلم، مربوط به اپیزود اول است؛ جایی که پدری به همراه پسر پانزده ساله‌اش، دختر خانواده را به خاطر مسائل ناموسی به قتل می‌رسانند و در زیرزمین خانه دفن می‌کنند. اپیزود بسیار تکان‌دهنده و هولناکی که به گفته مسئولان ممیزی در ایران، باید از فیلم حذف می‌شد ولی کیانوش عیاری زیر بار آن نرفت.
۸. پنجاه کیلو آلبالو (مانی حقیقی)/ سال نمایش: ۱۳۹۵/ مدت اکران: بیش از دو ماه
ماجرای اعتراضات به فیلم مانی حقیقی با اهدای نمادین «یک کاسه آلبالوی فاسد» از سوی بسیج دانشجویی امام صادق، به رئیس سازمان سینمایی آغاز شد. فیلم «پنجاه کیلو آلبالو» اما با وجود اعتراضات بیش از دو ماه روی پرده سینماها دوام آورد و ۱۳ میلیارد تومان فروخت. این فیلم که در نوروز ۹۵ اکران شده بود، در خرداد آن سال با دستور رئیس سازمان سینمایی جلوی ادامه نمایشش در سینماهای ایران گرفته شد.
دامنه اعتراضات به نمایش فیلم مانی حقیقی تا حدی بود که علی جنتی، وزیر ارشاد وقت، در دیدار با آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، اعلام کرد که «اگر از چگونگی این فیلم اطلاع داشت، اجازه ساخت و اکران به آن نمی‌داد.»
علی جنتی، «۵۰ کیلو آلبالو» را مروج «فروپاشی و سقوط خانواده» دانست و «آرایش بازیگران» آن را «الگوی نامناسبی» عنوان کرد.
یکی از اصلی‌ترین دلائل مخالفت با ساخته مانی حقیقی، ماجرای ازدواج شخصیت زن فیلم با دو مرد در قصه فیلم عنوان شده بود. این فیلم پس از مدتی با حذف حدود ۸ دقیقه، راهی شبکه نمایش خانگی شد.
۹. رستاخیز (احمدرضا درویش)/ سال نمایش: ۱۳۹۴/ مدت اکران: چند ساعت
قرار بود یکی از بزرگ‌ترین سنت‌شکنی‌های شیعی در فیلم احمدرضا درویش اتفاق بیفتد. شیعیان بر نمایش چهره پیامبر اسلام، امامان و برخی از شخصیت‌های مذهبی، حساسیت بسیاری دارند. درویش در فیلم «رستاخیز» برای اولین بار و با توجه به فتوای برخی مراجع، اقدام به نمایش چهره عباس‌بن‌علی، برادر امام سوم شیعیان و یکی تأثیرگذارترین شخصیت‌های واقعه عاشورا کرد.
این فیلم که در زمان خودش پرهزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران -با بیش از ۱۰ میلیارد تومان هزینه- محسوب می‌شد، پس از کش و قوس‌های فراوان در جشنواره سی و دوم فجر نمایش داده شد. «رستاخیز» در ۱۱ بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد و در نهایت ۸ جایزه را هم از آن خود کرد.
اما برای نمایش عمومی فیلم، عده‌ای خواستار محو چهره عباس‌بن‌علی، برادر امام سوم شیعیان و نشان ندادن صورت او شدند.
حسین وحید خراسانی و ناصر مکارم شیرازی، از مراجع مهم تقلید در قم که از مخالفان اصلی نمایش این فیلم بودند، آن را توهین به مقدسات دانستند و حتی به صراحت دست به تهدید زدند.
سرانجام احمدرضا درویش با توجه به فتاوی برخی دیگر از مراجع تقلید شیعی، کارش را به پیش برد و مقدمات اکران فیلم «رستاخیز» را در چهارم تیر سال ۹۴ فراهم کرد.
اما این فیلم تنها چند سانس روی پرده دوام آورد و به سرعت پایین کشیده شد. دلیل آن هم تظاهرات و تجمع در تهران و مشهد، و درخواست برای آتش زدن نسخه‌های فیلم «رستاخیز» بود.
بعد از این ماجراها و چند ماه بعدتر اعلام شد که وزارت ارشاد ۱۳ میلیارد تومان به عنوان خسارت به صاحبان این فیلم پرداخت کرده است؛ مسئله‌‌ای که پرونده اکران فیلم احمدرضا درویش را مختومه کرد تا رکورد کوتاه‌ترین زمان نمایش عمومی در سینمای ایران -با تنها چند ساعت- به نام «رستاخیز» ثبت شود.
۱۰. رحمان ۱۴۰۰ (منوچهر هادی)/ سال نمایش: ۱۳۹۸/ مدت اکران: یک‌ماه
آخرین نمونه توقف اکران یک فیلم در سینمای ایران. فیلمی که از اواخر اسفند سال ۹۷ روی پرده رفت و پس از یک‌ماه نمایش، در ۲۵ فروردین ماه جلوی نمایش آن گرفته شد. فیلمی که در مدت همین یک‌ماه، بیش از ۲۲ میلیارد تومان فروش کرد و بیش از یک میلیون نفر را به سینماها کشاند.
سازمان سینمایی وزارت ارشاد، دلیل توقف اکران «رحمان ۱۴۰۰» را «عدم حذف کامل برخی از صحنه‌های اعلامی از سوی شورای پروانه نمایش، در برخی از سینماها» اعلام کرد.
منوچهر هادی، اما اعتقاد دارد که فیلمش را «تعدیل» کرده ولی شاید «به اندازه تعدیل مدنظر» نبوده است.
مخالفان این فیلم، که حتی مخالفت‌شان به برنامه‌های زنده تلویزیونی هم کشیده شد، وجود شوخی‌های متعدد جنسی را دلیل مخالفت عنوان کردند.
این فیلم حتی در زمان اکران در سینماهای متعدد متعلق به حوزه هنری هم با یک نوع تازه از سانسور مواجه بود؛ گذاشتن «سوت یا صدای بوق» در حین ادای برخی دیالوگ‌ها توسط بازیگران فیلم.
