رسانه‌های اوکراین ادعا کرده‌اند که یکان‌های این کشور یک ناو روسی به نام آدمیرال ماکاروفرا در دریای سیاه هدف قرار داده‌اند. این ناو از نوع فریگیت است، که از نظر کارایی و قدرت آتش کمتر از ناوشکن محسوب می‌شود. ماکاروفبا وزن جابه‌جایی حدود چهار هزار تن، یکی از جدیدترین و پیشرفته‌ترین ناوهای روسیه در ناوگان دریای سیاه به شمار می‌آید.
موقعیت فعلی این ناو، به گزارش سایت خبری دُ مسکایا اوکراین، در حوالی جزیره مار (۲۰ مایلی شرق مصب رودخانه دانوب و ۸۰ مایلی جنوب اودسا) است و کشتی‌هایی از شبه‌جزیره کریمه برای کمک به این ناو صدمه دیده اعزام شده‌اند و هواپیماهای روسی بر فراز آن گشت می‌زنند.
همین سایت می‌گوید، نیروهای اوکراینی ناو آدمیرال ماکاروفرا با موشک نپتون نشانه رفتند. این موشک بومی اوکراین که از موشک خا-۳۵ روسی الگوبرداری شده، یک موشک ضد کشتی است با بُرد تقریبی ۱۷۵ کیلومتر و از نوع همان موشکی است که پیشتر علیه ناو فرماندهی مسکووا به کار گرفته شد و در نهایت آن را غرق کرد.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین، به گزارش ریا نووستی، خبر اوکراین را رد کرده و پنتاگون نیز تاکنون واکنشی نشان نداده است. ولی از قرار معلوم، یک فروند پهپاد تجسسی «آر کیو-۴ بی» موسوم به گلوبال‌هوک نیروی هوایی آمریکا در زمان هدف قرار گرفتن این فریگیت در حال گشت بر فراز دریای سیاه بوده است. از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، از اینگونه پهپادها، با مداومت پروازی ۲۴ ساعت، در اغلب موارد برای گشت و شناسایی یکان‌های شناور در دریای سیاه استفاده شده است.
با توجه به آشفتگی و سراسیمگی زمان جنگ و همچنین تبلیغات طرفین نزاع، تحلیل قطعی این رویداد در حال حاضر مشکل است. ولی آنچه که بر سر ناو سرفرماندهی مسکووا آمد، نشان می‌دهد که نیروهای اوکراینی توان آن را دارند که ناوهای روسیه را غرق کنند و یا صدمات شدیدی به آنها وارد کنند.
در حالی که رزمناو مسکووا به وسیله دو موشک ساحل به دریای ضد کشتی نپتون اوکراینی غرق شد، روسیه کماکان علل غرق شدن این ناو را ناشی از انفجار انبار مهمات ناو می‌داند.
پرسش‌های مطرح
غرق شدن رزمناو مسکووا و همچنین هدف قرار گرفتن ناو آدمیرال ماکاروف که هنوز اطلاعات دقیقی از آن در دست نیست، پرسش‌هایی چند را درباره این حملات و واکنش منفعلانه این ناوها به ذهن متبادر می‌کند.
اول اینکه رزمناو مسکووا که گل سرسبد ناوگان روسیه در دریای سیاه بود، با داشتن سامانه‌های پیشرفته پدافند هوایی چرا نتوانست از خود دفاع کند و غافلگیر شد؟ چرا ناو ماکاروفنتوانست حمله اوکراینی‌ها را دفع کند؟
هیچ گزارشی یا اظهاراتی مبنی بر تلاش خدمه این ناوها برای ساقط کردن موشک‌های نزدیک‌شونده اوکراینی وجود ندارد و به نظر می‌رسد که خدمه ناو مسکووا تا لحظه برخورد موشک‌های نپتون به ناو هیچ اطلاعی از پرتاب و نزدیک شدن این موشک‌ها نداشتند.
سؤال دیگر اینکه آیا موشک‌های نپتون ویژگی‌های خاصی دارند که پرسنل اطاق عملیات این ناوها نتوانستند آنها را ردگیری کنند و به موقع پاسخ دهند؟
بالاخره، سؤال دیگر اینکه آیا آمریکا نقشی در حمله به این ناوها ایفا کرده است؟
ناوهای پیشرفته، لایه‌های دفاعی مدرن
ناوهای روسی عموماً به سامانه‌های هوایی پیشرفته توأم با رادارهای ممتاز و موشک‌های رهگیر گوناگون مجهزند. ناو مسکووا یک سامانه «اُزا-اِم آ» (در ناتو به نام «اِس آ-اِن-۴») داشت که سامانه بردکوتاه برای مقابله با موشک‌های ضدکشتی بود. سامانه دیگر این رزمناو «اِس-۳۰۰ اِف» بود، سامانه‌ای جدید با برد بلند برای دفاع هوایی و موشکی.
ناو آدمیرال ماکاروف نیز مجهز به سامانه پدافند هوایی «۳اِس۹۰ اِم بوک» با موشک‌های رهگیر «۹ اِم۳۱۷ اِم» است که برد آنها ۱۳۰کیلومتر است. سامانه بوک جز سامانه‌های کارآمد در زمینه پدافند هوایی محسوب می‌شود و زمان واکنش این سیستم بعد از کشف هدف، بین ۱۰ تا ۱۵ ثانیه است.
در مقابل موشک نپتون اوکراین که برای حمله به هر دو ناو استفاده شده، یک موشک سطح رو با سرعت مادون صوت است که حداکثر سرعت آن ۹۰۰ کیلومتر در ساعت است.
به عبارت دیگر این موشک برای رسیدن به یک ناو در ۹۰ کیلومتری ساحل به شش دقیقه وقت و همین طور برای اصابت به یک ناو در ۳۰ کیلومتری ساحل به دو دقیقه وقت نیاز دارد. گرچه موشک‌های سطح‌رو نپتون عموماً در ارتفاع حداکثر ۱۰ متر از سطح آب حرکت می‌کنند، کشف و رهگیری آنها باید برای ناوهای روسی کار دشواری نباشد.
از این رو، با توجه به موقعیت ناو ادمیرال ماکاروف، و آسیب‌پذیری بالقوه‌اش می‌توان حدس زد که این ناو به وسیله موشک نپتون یا یک پهپاد مانند بیرقدار ساخت ترکیه هدف قرار گرفته باشد.
این در حالی است که هر دو ناو روسیه لایه‌های دفاعی متعدد داشتند از جمله پدافند هوایی، توپ‌های با نواخت بسیار بالا و همچنین موشک‌های دوش پرتاب نسل چهارم زمین به هوای با هدایت فرو سرخ «وربا» (۹ کا ۳۳۳، اسم ناتو اِس آ ۲۵).
اینکه همه این سامانه‌ها و لایه‌های دفاعی تلفیق شده باشند، معلوم نیست ولی انتظار این است که در صورت کشف تهدید، همه لایه‌ها و به طور کلی ناوها در آماده‌باش کامل باشند.
بر پایه اطلاعاتی که تا نوشتن این سطور در دست است، هیچکدام از این دو ناو با داشتن همه این امکانات از جمله رادارهای خوب و دستگاهای جنگ الکترونیک، واکنشی در مقابل حملات انجام شده نشان نداده‌اند. ممکن است رادارهای این ناوها و دیگر حسگرهای آنها توانایی لازم را برای کشف موشک‌های سطح‌رو نداشتند و یا اینکه علل دیگری باعث این غافلگیری شده است.
نقش آمریکا؟
مقام‌های اوکراینی گفته‌اند که رزمناو مسکووا را با کمک آمریکا هدف قرار دادند. در روزهای اخیر یک مقام دفاعی آمریکا هم که نخواست نامش فاش شود، به رسانه‌ها گفت که اطلاعات داده شده از سوی آمریکا، به اوکراینی‌ها کمک کرد تا مسکووا را هدف قرار دهند.
اما جان کربی، سخنگوی پنتاگون روز پنجشنبه پنجم مه، موضوع کمک‌های اطلاعاتی آمریکا به اوکراین را به نحوی دیگر بیان کرد. او به خبرنگاران گفت، آمریکا در خلال جنگ همواره اطلاعات مفید میدانی به نیروهای اوکراینی داده است، ولی پنتاگون هیچ اطلاعاتی درباره مکان و موقعیت فرماندهان ارشد روسیه در جبهه‌ها، به کی‌یف نداده و در هیچ عملیاتی علیه این فرماندهان شرکت نداشته است. او در ادامه تصریح کرد که اوکراین با اطلاعات دریافتی از ما و آنچه که خود به دست می‌آورد، تصمیمات نهایی را در عملیات اتخاذ می‌کند.
با این همه، آنچه در ارتباط با حمله اوکراین به ناو مسکووا می‌توان گفت، این است که در زمان حمله یک فروند هواپیمای «پی-۸ آ» آمریکا موسوم به پسایدون در دریای سیاه در حوالی ناو مذکور حضور داشت. این هواپیمای نیروی دریایی آمریکا ویژه گشت و شناسایی در دریا و عملیات ضد زیردریایی است. این هواپیما که در اصل تغییر یافته و بهینه‌سازی شده هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ است، به جای هواپیمای «پی-۳» وارد میدان شده است؛ از نوع هواپیمایی که ایران قبل از انقلاب از آمریکا برای گشت و شناسایی در دریا دریافت کرد.
هواپیمای «پی-۸ آ» مانند گونه قدیمی‌اش که در سال ۲۰۱۳ در نیروی دریایی آمریکا به خدمت گرفته شد، می‌تواند با یدک سونار (دستگاه ردیابی زیردریایی که با امواج صوتی کار می‌کند)، در آب موقعیت زیردریایی‌ها را تعیین کند. این هواپیما همچنین می‌تواند موشک‌های ضد کشتی هارپون یا اژدر نیز پرتاب کند.
در ارتباط با رزمناو مسکووا، هیچ شواهدی وجود ندارد که این هواپیما چنین سلاح‌هایی را پرتاب کرده باشد. چنین کاری یعنی عبور از خط قرمز و وارد شدن آمریکا در جنگ اوکراین که نیاز به مجوز کنگره و رئیس‌جمهور آمریکا دارد.
به رغم این، هر اقدامی و هر چیزی امکان‌پذیر است. بی‌شک هواپیمای «پی-۸ آ» در منطقه حرکت ناوهای روسی را تحت نظر داشت و سامانه‌های خود و کارکرد آنها در مقابل ناوهای روسی تست می‌کرد. در ضمن این هواپیما یک سامانه پیشرفته و جامع ویژه جنگ‌های الکترونیک دارد.
این گونه هواپیماها با آنتن‌های ویژه‌ای که برای شنود دارند، می‌توانند موقعیت ناوهای دشمن را دقیقاً تعیین و مخابرات آنها را ضبط کنند. این هواپیماها همچنین می‌توانند با پارازیت، کار رادارهای دشمن را مختل کنند و و یا داده‌های غلط به آنها تغذیه کنند.
از این رو، این امکان وجود دارد که هواپیمای «پی-۸ آ» آمریکا، اقداماتی از این دست علیه ناو مسکووا انجام داده باشد، گو اینکه آمریکا دخالت خود را در هدف قرار دادن این ناو رد کرده است.
شکی نیست که هواپیمای مذکور با اوکراینی‌ها مستقیماً از طریق ماهواره یا از طریق ناتو در تماس بوده است. نظارت و دنبال کردن تحرکات ناوهای روسیه در آب‌های بین‌المللی نمی‌تواند دلیل دیگری داشته باشد. امکان جمینگ رادارهای ناو روسیه از سوی آمریکا نیز یکی از احتمالات است. دیگر احتمالات می‌تواند دستگاه‌های الکترونیکی ناکارآمد ناوهای روسی یا اپراتورهای نا وارد باشد.
اکنون که دو ناو روسیه مورد حمله قرار گرفته‌اند، جمینگ و تغذیه داده‌های غلط می‌توانند تهدیدهایی واقعی برای ناوهای روسیه باشند.
تکرار تاریخ؟
حملات اوکراینی‌ها، ناوهای روسیه را وادار خواهد کرد که از سواحل فاصله بگیرند و در صورت لزوم نتوانند یکان‌های زمینی را در عملیات آب‌خاکی یاری دهند و محاصره دریایی بنادر اوکراین را از نزدیک تحت نظر داشته باشند.
شاید حمله به ناو آدمیرال ماکارف، در پاسخ به شرکت این ناو در حملات موشکی علیه بندر اودسا و دپوهای سوخت این شهر بوده باشد.
به نوشته سایت «ایرو اسپیس اند دیفنس» تاریخ برای روسیه تکرار شده است. آدمیرال استپن ماکاروف که فریگیت هدف قرار گرفته نام او را دارد، خود در جنگ ۱۹۰۴-۱۹۰۵ میان روسیه و ژاپن، فرمانده ناوگان بود. ناو این ادمیرال به وسیله یک مین دریایی غرق شد و او جانش را از دست داد، و در نهایت کل ناوگان او به وسیله ژاپن تار و مار شد.
