هفتادمین جشنواره فیلم برلین به روزهای میانه رسیده است. بحران کرونا و ترس از گسترش حملات نژادپرستانه در شهرهای مختلف آلمان، این دوره برلین را تحت تأثیر قرار داده است.
با این همه روند نمایش و حضور مهمانان بین‌المللی ادامه دارد هرچند تعداد این مهمانان به شکل محسوسی کمتر از دوره‌های گذشته است.
همچنین نشانه‌هایی از استقبال به نسبت کمتر مخاطبان دیده می‌شود.
«شیطان وجود ندارد»
تازه‌ترین فیلم محمد رسول‌اف، فیلمساز معترض با نام «شیطان وجود ندارد»، نماینده امسال سینمای ایران در بخش مسابقه است. فیلمی که در چهار اپیزود روایتی از زندگی افرادی که درگیر اجرای حکم اعدام بودند، ارائه می‌دهد. فیلمی با مضمونی کم‌سابقه در فیلم‌های ایرانی که نشان از ادامه مسیر آقای رسول‌اف در ساخت فیلم‌هایی کم‌نظیر در سینمای ایران دارد.
«شیطان وجود ندارد» را می‌توان از مهم‌ترین فیلم‌های بعد از انقلاب ایران دانست. فیلمی در ستایش و اهمیت «مقاومت» و «نافرمانی». داستان آنها که همراهی در یک ساختار سرکوبگر را می‌پذیرند و آنها که با پذیرش هزینه‌هایی سنگین سرباز می‌زنند.
محمد رسول‌اف در اوجی از نمایش توانایی‌هایش در روایت چند داستان مختلف از افرادی درگیر در اجرای حکم اعدام، اثری تأثیرگذار از نقش افراد مختلف یک جامعه در فرآیند سرکوب ارائه می‌دهد. داستان مأموران اعدامی که هرکدام متأثر از اقدامشان هستند.
«شیطان وجود ندارد» را می‌توان به دلیل بیان مفهومی اهمیت «مقاومت» در جامعه‌ای سرکوب شده، صریح‌ترین و مهم‌ترین فیلم کارنامه محمد رسول‌اف دانست. او پیشتر یگانه‌ترین تصویر از حقیقت وجودی مأموران امنیتی جمهوری اسلامی را در «دست نوشته‌ها نمی‌سوزند» ارائه داده بود و حالا اینجا از ترسناکی آلودگی می‌گوید. آلودگی ناشی از درگیری خواسته یا ناخواسته در ساختار نظامی سرکوبگر. او البته ابایی از نمایش هزینه‌های سنگینی که سرکشی در این ساختار متوجه نافرمانان می‌کند، ندارد.
مخاطب «شیطان وجود ندارد» با این پرسش در طول تماشای فیلم و پس از آن مواجه می‌شود که تا کجا باید پذیرفت؟ و در دورانی که ظاهراً دیگران این پرسش را از زندگی‌شان حذف کرده‌اند، آنها که مرزی در این پذیرش دارند، حاضر به پرداخت هزینه‌های آن هستند؟
در دورانی که سینمای ایران بیش از هر زمان دیگری به عرصه‌ای برای تولید و عرضه محصولات نمایشی نهادهای امنیتی و نظامی تبدیل شده است، سینمایی که محمد رسول‌اف با فیلم‌هایی چون «شیطان وجود ندارد» ارائه می‌دهد، فریادی رسا در عمل به مفهوم «مقاومت» است و این پرسش را بیش از گذشته مقابل همکاران سینماگرش قرار می‌دهد که باوجود امکان ساخت چنین فیلم‌هایی، مرز شما در همکاری با ساختار سرکوب تا کجاست؟
فیلم «شیطان وجود ندارد» قرار است روز جمعه برای نمایندگان رسانه‌های گروهی در جشنواره برلین به نمایش درآید اما نخستین بار روز یکشنبه در بازار فیلم برلین نمایش داده شد. گروهی از عوامل این فیلم قرار است در برلین حاضر شوند اما مقام‌های قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران باوجود درخواست‌های مسئولان جشنواره برلین و خانه سینما و گروهی از همکاران آقای رسول‌اف، اجازه خروج او از کشور را ندادند.
«یلدا» و «نامو»
از سینمای ایران دو فیلم بلند دیگر در بخش‌های فرعی جشنواره برلین حاضر هستند. یکی از آنها «نامو» ساخته نادر ساعی‌ور است که در بخش فوروم اکران شد. کارگردان این فیلم همکار جعفر پناهی در نوشتن فیلمنامه «سه رخ» بود. فیلمی که از جشنواره فیلم کن جایزه بهترین فیلمنامه را گرفت.
آقای ساعی‌ور در نخستین فیلم بلندش «نامو» با بردن دوربین به خارج از تهران، اثر خلاف جریان و می‌توان گفت سیاسی از شرایط خاص حاکم بر ایران ساخته است. روایت آموزگار کردی که به شهری در آدربایجان منتقل شده و می‌کوشد همراه خانواده خود زندگی تازه‌ای شروع کند اما به دلیل \یشینه اعتقادات سیاسی پدرش هرلحظه در مظان اتهام است. در فیلم حضور مأموران امنیتی که گویی مراقب لحظه به لحظه زندگی افراد هستند دیده می‌شود.
«یلدا» ساخته مسعود بخشی دیگر فیلم ایرانی نمایش داده شده در جشنواره برلین در بخش فرعی نسل بود. سازنده این فیلم پیشتر فیلم انتقادی «یک خانواده محترم» را ارائه کرده بود که در ایران توقیف شد. فیلم یلدا سال گذشته به عنوان نخستین فیلم بلند سازنده‌اش در بخش مربوط به فیلم‌های اول در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد.
فیلم یلدا با بهره‌گیری از برنامه تلویزیونی «ماه عسل» تلویزیون حکومتی ایران تلاش می‌کند موضوع قصاص را مطرح کند اما نگاه انتقادی‌اش در این فیلم بیشتر متوجه شهروندان و مردم در اجرای این قانون است تا حکومت. گویی مردم هستند که نباید زمینه اجرای خشونت در جامعه را فراهم کنند بدون آنکه مسئولیتی متوجه حکومت باشد.
جشنواره فیلم برلین تا روز یکشنبه ۱۱ اسفند ادامه پیدا خواهد کرد اما برندگانش شنبه شب ۱۰ اسفند معرفی خواهد شد.
