در شرایطی که چند سالی است روند مذاکرات میان ترکیه و اتحادیه اروپا بر سر کسب حق عضویت این کشور در جامعه اروپا به نقطه سکون خود رسیده، اما از ماه سپتامبر چانه زنی جدی میان آنکارا و بروکسل مشاهده می‌شود.
آنکارا پیش از انتخابات اول نوامبر (۱۰ آبان ماه) سعی دارد به هر نحوی که شده، حمایت اروپا را در کنار خود داشته باشد. موضوع مهاجران و پناهجویان سوری مغتنم‌ترین فرصتی است که در پیش روی آنکارا نهاده است. زیرا با باز گذاشتن مسیر حرکتی پناهجویان به اروپا در منطقه اژه باعث شده است که جامعه اروپا و به ویژه آلمان با معضل عدم ساماندهی و جذب پناهجویان احساس نگرانی کنند. زیرا از سویی مخالفت جناحهای محافظه کار در پارلمان آلمان و از سوی دیگر، درخواست های پی در پی و طرح شروط متفاوت از سوی آنکارا موجب نگرانی مسئولین آلمانی و به ویژه آنگلا مرکل شده است.
روز یکشنبه ۱۸ اکتبر آنگلا مرکل برای یک روز کاری وارد استانبول می‌شود. اما دلیل ورود وی را بیش از اینکه از دیدگاه سیاسیون آلمانی مورد توجه و ارزیابی قرار دهیم، از دیدگاه آنکارا باید مورد توجه و تعمق قرار داد.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه از سالهای گذشته تا به امروز و با وقوع حادثه پارک «گزی» استانبول تا حادثه جانخراش بمب گذاری در مرکز شهر آنکارا، دیگر شخصیت بی‌همتایی خود را نه تنها در داخل ترکیه که در خارج نیز از دست داده است.
دلیل متقن بر همین ادعا را می‌توان در نتیجه نظر سنجی نهایی مرکز تحقیقات آماری pew که در تاریخ ۱۵ اکتبر منتشر شده است، مشاهده کرد. اردوغان در سالهای گذشته در نظرسنجی های انجام گرفته بیش از ۶۲% رأی مثبت در داشتن صفات یک رهبر سیاسی جا خوش کرده بود، حال آنکه در نظرسنجی نهایی این محبوبیت به زیر ۳۸% رسیده است. چنین فقدان هواداری نه تنها در سطح جامعه که در میان هم حزبی های خود اردوغان نیز مشهود است. کاهش ۲۰ درصدی تعداد ورودی نمایندگان از حزب اردوغان در انتخابات پیشین نمونه بارزی بر این ادعا است.
البته ادامه روش اوتوریتری اردوغان در سطح کلان مسایل کشوری، عدم توافق در تشکیل دولت ائتلافی، بروز شرایط متشنج کنونی کشور و افزایش حوادث ترور و ناامنی در سطح کشور دلایلی هستند که موجب کاهش محبوبیت وی شده است.
انتخابات ۱ نوامبر برای حزب اردوغان به منزله حیات و ممات است. از این رو اردوغان تلاش دارد به هر نحوی به بازسازی نقش خود و ارتقای محبوبیت حزبش بپردازد. بدیهی است که حضور آنگلا مرکل در آستانه انتخابات بر همین راستا بوده است.
آنگلا مرکل به عنوان بانوی آهنین اروپا و به عنوان قدرتمند‌ترین شخصیت سیاسی قاره اروپا وارد ترکیه خواهد شد. حضور وی حتی برای یک روز برای اردوغان به همان میزان که می‌تواند در بردارنده امتیازات خاص و تبلیغی باشد، برای شخص آنگلا مرکل توأم با ریسک است. زیرا رؤسای کشورهایی مانند آلمان، بریتانیا، فرانسه که به عنوان شخصیتهای برجسته و قدرتمند جهان سیاست به شمار می‌آیند، به هیچوجه تمایلی به سفر به کشورهایی که در آستانه انتخابات هستند، از خود نشان نمی‌دهند و آن را به عنوان جنبه تبلیغی کشور مدعو بر می‌شمارند. گرچه این تصمیم حالت مکتوبی ندارد ولی در عرف سیاسی آنان تا به امروز رعایت شده است.
حال سئوال این است که چرا آنگلا مرکل اقدام به سفر به ترکیه کرده است و هدفش از این سفر چیست؟
آنگلا مرکل با وقوف به اینکه حضورش در استانبول بستر تبلیغ سیاسی را برای اردوغان و حزبش فراهم خواهد آورد، لیکن تمایل دارد که ترکیه را در چانه زنیهای پیوسته خود بعد از شروع جریان پناهجویان سوری مهار سازد. ترکیه از بدو شروع ماجرای پیشروی نیروهای کرد سوری در مواضع خط شمالی سوریه بعد از ماجرای کوبانی احساس نگرانی شدیدی نسبت به شکل گیری منطقه کردنشین از رود فرات تا مدیترانه کرده است. از این رو پیوسته در مذاکراتش با سیاسیون آمریکایی و غربی بر محور تشکیل منطقه حائل تا عمق ۱۵۰ کیلومتری تأکید ورزیده است.
ترکیه بروز هر تحرک نظامی در نزدیکی مرزهای خود را دلیلی بر عزیمت غیر قابل کنترل پناهجویان سوری به ترکیه دانسته و از همه مهم‌تر از شکل گیری منطقه‌ای کردنشین که می‌تواند مناطق جنوب و جنوب شرقی ترکیه را از لحاظ امنیتی و مرزی به مخاطره اندازد، احساس بیم کرده است.
به همین جهت سیل عظیم پناهجویان به اروپا مناسب‌ترین فرصتی بوده است که آنکارا آن را به عنوان وسیله معامله و چانه زنی با اروپا قرار داده است. آنگلا مرکل در نظر دارد ضمن رهایی از سیل پناهجویان سوری و حتی سایر مهاجران قاچاقی، ترکیه را به صورت کمپ رو باز پناهجویان قرار دهد. برای نیل به این هدف نیاز است که اردوغان تدابیر لازم را برای ممانعت از خروج سوری‌ها از ترکیه به عمل آورد.
چنانچه ترکیه تمایلی به اقامت پناهجویان سوری داشته باشد، جامعه اروپا نیز آنجا را منطقه‌ای امن برای اقامت و زندگی پاهجویان معرفی خواهد کرد. به عبارتی نام بردن از ترکیه به عنوان منطقه امن، به معنی آن است که ترکیه نسبت به حقوق انسانی پایبند بوده و کشوری دمکراتیک می‌باشد. صد البته اگر ترکیه به صورت حقوقی به منطقه‌ای امن معرفی شود، بسیاری از پناهجویان سوری که اکنون در دروازه‌های اروپا هستند، به سهولت امکان بازگشت به ترکیه را خواهند یافت که این امر برای جامعه اروپا مهم جلوه می‌کند.
از سوی دیگر حزب عدالت و توسعه در آستانه انتخابات از این قضیه نهایت بهره برداری لازم را خواهد کرد و جلوی انتقادات علیه ترکیه نیز گرفته خواهد شد. چنین ابتکاری خواهد توانست مهر تأییدی بر تبلیغ در دور اندیشی مسئولین حزب اردوغان خواهد زد و مدعی تجلی روح دمکراسی در ارکان حزب خواهند شد. از سوی دیگر ترکیه بر اساس توافق احتمالی اقدام به تقویت یگانهای دریایی خود در دریای اژه کرده و مسیر حرکت پناهجویان را از ترکیه به یونان خواهد گرفت و بار مالی ناشی از مهاجرت که یونان را درگیر ساخته و به تبع آنجامعه اروپا را از نظر مالی و سیاسی تحت فشار قرار داده است، رو به کاهش خواهد گذاشت.
چانه زنی اردوغان در برابر این چه خواهد بود؟
ترکیه برای کنترل پناهجویان در ترکیه درخواست ۵ میلیارد یورو کرده است. اردوغان در سخنرانیهای خود پیوسته از ناکافی بودن ۵۰۰ میلیون یوروی بسته مالی حمایتی اروپا انتقاد می‌نماید و حتی در سخنرانی خود در هفته پیش با اشاره به این قضیه و همت و تلاشی را که برای صلح انجام داده ولی جایزه صلح نوبل را دریافت نکرده، جامعه غربی را به باد انتقاد گرفته بود.
اردوغان در دیدارش با پوتین در مورد سوریه با شکست مواجه شده و از اوباما نیز در حل مسایل سوریه موفق به کسب وقت ملاقات نشده بود؛ اکنون کارت برنده پناهجویان در بازی سیاسی برای امتیاز گرفتن از آلمان در آستانه انتخابات بهترین فرصت پیش آمده تلقی می‌شود.
به طوری که اتحادیه اروپا در برابر درخواستهای ناتمام آنکارا نخستین واکنش خود را نشان داده و بررسی موجود طرح عضویت ترکیه در جامعه اروپا را به بعد از انتخابات ۱ نوامبر موکول کرد. با توجه به اینکه نقشه راه ارائه شده از سوی کمیسیون اروپا در برگیرنده مفادی در خصوص ترکیه نبوده است، طرح آن در شرایط کنونی شکستی دیگر برای آنکارا محسوب می‌شد. اتحادیه اروپا امسال نیز یکبار دیگر متنی را تهیه کرد که نه تنها تعهدات و مقیدات حقوقی با خود ندارد که متن تدوین شده تلاش دارد که بار مسئولیت پناهجویان سوری را به نحوی از انحاء بر دوش ترکیه بگذارد. اما در این میان آنکارا بر آن است که با هیجان جریان پیوستن به اتحادیه اروپا و یا اخذ امکانات مختلف از آن وارد مرحله انتخاباتی شود که برای حزب عدالت و توسعه بسی حائز اهمیت است.
وجود اخباری در خصوص همکاری ترکیه با گروههای داعش و النصره بر حسب شرایط سیاسی، وجود شرایط غیر دمکراتیک و محدود ساختن منسوبین رسانه‌ای، ایجاد بحران بعد از خاتمه مذاکرات صلح میان کرد‌ها و دولت و همچنین وقوع انفجارهای انتحاری در ماههای گذشته و بیش از همه شکست تحلیل و تفسیر سیاسی دولت در خصوص سوریه و ورشکستگی ناشی از آن باعث شده‌اند که دولت ترکیه در چانه زنی سیاسی با جامعه اروپا و استفاده از موقعیت آنگلا مرکل نهایت بهره برداری را بنماید.
بر اساس همین چانه زنی است که آنکارا با استفاده از بحران پناهجویان توانسته است ۳ شرط را به راحتی بر دوش اتحادیه اروپا بگذارد. الف) موکول کردن افشای گزارش سالانه اتحادیه اروپا از ماه اکتبر به بعد از انتخابات ۱ نوامبر که در برگیرنده انتقادات لازم از ترکیه بوده است. ب) افزایش دادن میزان کمک مالی اروپا به یک میلیارد که تخمین زده می‌شود به ۳ میلیارد یورو برسد. ۳) برداشته شدن اعمال ویزای شنگن که فریدون سینیرلی اوغلو، وزیر خارجه فعلی ترکیه آن را رسماً اعلام کرده است.
اما به نظر می‌رسد، آنکارا با درک اینکه جامعه اروپا و بالاخص آلمان با شرایط بسیار دشواری در برابر پناهجویان قرار دارد، شاید در دیدار با آنگلا مرکل، چانه زنیهای بیشتری را برای اخذ امتیازات دیگری از خود نشان دهد.
