پنج ماه به انتخابات مجلس در ایران باقی است ولی از هم اکنون صف بندی جناح اصولگرا در برابر جناح اعتدالی و اصلاح طلب به روشنی نمایان است. قرائن نشان می‌دهد که این صف بندی ماندگار خواهد بود حتی اگر شامل برخی تغییرات شود.
هر دو جناح شامل احزابی می‌شوند که سوابق متمایز و قدرت تاثیرگذاری متفاوت بر روند انتخابات دارند. انسجام احزاب در اردوی اصولگرا کمتر و در اردوی اعتدالی و اصلاح طلب بیشتر است. نهادهای دیگری هم هستند که در انتخابات موثرند ولی ماهیت حزبی ندارند، از جمله دفتر سیاسی سپاه پاسداران.
الف - اردوی اعتدالی و اصلاح طلب
اردوی اعتدالی و اصلاح طلب (و طرفداران دولت) از انسجام نسبی برخوردار است. رهبری این تشکیلات در دست «شورای سیاستگذاری انتخاباتی» است که مهم‌ترین احزاب این اردو را در برمیگیرد.
کارگزاران (اعتدالی) – کارگزاران نیرومند‌ترین تشکیلات خط میانه است و از حامیان رفسنجانی محسوب می‌شود. بعد از ناآرامی سال ۸۸ تعدادی از اعضای این حزب دستگیر و فعالیت شان زمینگیر شد. اما پس از انتخاب ۹۲ کارگزاران خود را بازسازی کرده و نزدیک به ۴۰۰ نفر در «پیش کنگره» اخیر آن شرکت کردند. قرار است منشور حزب بزودی منتشر شود. حزب کارگزاران در دوره ریاست جمهوری رفسنجانی، توسط وزیرانش، تاسیس شد و به او چون پدر معنوی خود می‌نگرد. دبیرکل حزب غلامحسین کرباسچی است و از جمله اعضای سر‌شناس آن محمد عطریانفر و محمد علی نجفی هستند.
حزب اعتدال و توسعه (اعتدالی) – اهمیت این حزب در نزدیکی به حسن روحانی و هاشمی رفسنجانی است. این تشکیلات به رهبری روحانی تاسیس شد و دبیرکلی آن اکنون به عهده محمدباقر نوبخت (سخنگوی دولت) است. این حزب به «گرایش راست» در میان طرفداران رفسنجانی شهرت دارد و سابقه کارشان به ۱۵ سال پیش باز می‌گردد. آن‌ها در حوزه فکری، بر توسعه اقتصادی و عنصر بوروکراتیک و بخش خصوصی تاکید دارند. در سیاست داخلی، «راهبرد اعتدالی» و ترویج احزاب وفادار را توصیه می‌کنند و متمایل به توسعه تدریجی سیاسی هستند. گستردگی تشکیلاتی و رسانهای آن‌ها مشخص نیست اما در دیدار اخیر رهبرانشان با رفسنجانی حدود ۲۰۰ نفر حضور داشتند. فاطمه هاشمی، اکبر ترکان و محمود واعظی از اعضای شورای مرکزیآن هستند.
حزب مردمسالاری (اعتدالی) – توانایی این حزب کوچک در آن بود که در سالهای رکود اصلاح طلبان (بعد از ناآرامی ۸۸) توانست خود را به عنوان سخنگو و پرچمدار اصلاح طلبان زنده نگه دارد. با اینکه سازمان گستردهای ندارد اما دبیرکل آن، مصطفی کواکبیان، توانست موقعیت حزب را حول ابتکار عملهای سیاسی خود پیش برد. حزب حدود ۱۸ سال پیش و پس از به قدرت رسیدن محمد خاتمی تاسیس شد و تاثیرش بیشتر به خاطر بقایش در شرایط متغییر سیاسی است. در انتخابات ۱۳۹۰ مجلس با حزب اعتماد ملی (به رهبری مهدی کروبی) همکاری داشت.
حزب اتحاد ملت (اصلاح طلب) – حزب اتحاد، به درست یا به غلط، به عنوان جانشین احزاب مشارکت و مجاهدین انقلاب معرفی شده و به معنایی خلاء ناشی از انحلال آن احزاب را پر می‌کند. به همین خاطر نیروی بالقوه نیرومندی در اردوی طرفداران دولت محسوب می‌شود. برنامه حزب «ترویج اسلام رحمانی، پیشبرد دموکراسی و تحقق عدالت» عنوان شده و برای این کار «ایجاد فضای گفتگو» را پیشنهاد می‌کند. اولین کنگره حزب با شرکت بیش از سیصد نفر در سال ۱۳۹۴ برگزار شد. علی شکوری راد دبیرکل اتحاد است و بسیاری از فعالین سر‌شناس سیاسی عضو آن هستند. گستردگی سازمانی حزب مشخص نیست.
حزب اعتماد ملی (اصلاح طلب) – مهدی کروبی دبیرکل حزب اعتماد ملی است. پس از وقایع ۸۸ دفا‌تر حزب پلمب و شماری از اعضای آن بازداشت شدند و فعالیت تشکیلاتی آن‌ها برای چند سال به حالت تعلیق درآمد. اما با آرام‌تر شدن اوضاع، و بخصوص از اول سال جاری، فعالیت تشکیلاتی آن از سر گرفته شده و اکنون اعتماد ملی درگیر انتخابات مجلس است. قائم مقامی حزب را رسول منتجب نیا به عهده دارد. وی ابراز امیدواری کرده که اعتماد ملی «آرام آرام» کارهای خود را پیش ببرد و حضور موثری در انتخابات داشته باشد. حزب ۱۰ سال سابقه کار دارد.
ندا (اصلاح طلب) – حزب جدیدی است که تاسیسش موجب نگرانی برخی اصلاح طلبان شد چرا که در مورد مواضع و اهداف «اصلاح طلبانه» آن تردید داشتند. برای رفع این تردید‌ها رهبران ندا تلاش کردند و از جمله به دیدار محمد خاتمی و هاشمی رفسنجانی رفتند. تردید‌ها ظاهرا در قبال مشی محافظه کارانه‌تر ندا در لباس اصلاح طلبی بود. ریش سفیدی حزب با صادق خرازی (نماینده سابق در سازمان ملل) است. ندا ادعا دارد که در اکثر استانها دفتر باز کرده و چند هزار نفر داوطلب دارد.
احزاب دیگر – گروههای کوچکتری نیز فعالند، از جمله احزاب کار، همبستگی و اراده ملت.
ب – اردوی اصولگرایان
انسجام درونی این اردو کمتر از اردوی رقیب است و تنش مستمر و قابل ذکری میان گرایشهای تندرو و معتدلآن وجود دارد. به نظر می‌رسد اصولگرایان قصد دارند به نوعی همگرایی – و نه وحدت یا حتی ائتلاف – دست پیدا کنند و برنامه انتخاباتی خود را با تقسیم کار، انعطاف تشکیلاتی و همگرایی سیال و متغییر پیش ببرند. چنین روشی در انتخابات گذشته جوابگو بوده ولی کارایی آن در شرایط جاری، با نظر به قدرت رقیب، قابل سوال است.
جامعتین (سنتی) – این گروه (شامل جامعه مدرسین و جامعه روحانیت مبارز) در رتبه رهبری اصولگرایان قرار دارد و کانال موثری برای تاثیر گذاری روحانیت محافظه کار بر انتخابات است. تقریبا بر تمام گروههای اصولگرا تسلط نسبی دارد و چارچوب وسیع‌تر استراتژی آن‌ها را تعیین می‌کند. به نظر می‌رسد که در انتخابات پیش رو با مصباح یزدی (پدر معنوی اصولگرایان تندرو) همکاری داشته باشد.
پایداری (تندرو) – رفتار این گروه در تعیین استراتژی انتخاباتی اصولگرایان بسیار موثر است و شاید بتوان گفت که رشد و یا افول این گروه مهم‌ترین پیامد انتخابات ۹۴ خواهد بود. پایداری‌ها از هواداران سابق احمدی‌نژاد هستند که از سال ۹۰ به لباس جدید درآمدند ولی روابط خود را با شبکه وی، از جمله مصباح یزدی، حفظ کرده و علیرغم تعداد اندکشان در ساختار قدرت تاثیرگذارند. در جریان انتخابات، با اصولگرایان سنتی همکاری دارند ولی روابط شان با اصولگرایان معتدل متشنج است. هویتشان بر پایه مقاومت در برابر اصلاح طلبی بنا شده و هر نوع سازش و مصالحه را نفی می‌کنند.
موتلفه (سنتی) – نقش مهم این گروه در انتخابات ۹۴ می‌انداری بین اصولگرایان تندرو و اصولگرایان معتدلاست. اعضای این گروه معتقد به سناریوی همکاری با تندرو‌ها (مانند دوران احمدی نژاد) هستند اما در عین حال آگاهند که اصولگرایان معتدل نیرویی رو به رشدی محسوب می‌شوند که نمی‌توان نادیده گرفت. موقعیت اجتماعی نیروهای اصولگرای سنتی رو به افول است اما در حکومت نفوذ دارند و می‌توانند نیروهای تشکیلاتی خود را وارد صحنه کنند. حدود ۴۰۰ نفر در کنگره سالانه موتلفه شرکت داشتند. این حزب ادعا می‌کند که ۲۰۰۰ عضو دارد. جبهه پیروان خط امام (که شامل شانزده گروه به دبیر کلی نائب رییس مجلس محمد رضا باهنر، می‌شود) عملا در چارچوب موتلفه فعالیت دارد.
هواداران احمدی نژاد و گروه یکتا (تندرو) – عدم حضور احمدی نژاد در انتخابات ۹۴ موقعیت اصولگرایان تندرو را متزلزل می‌کند. احمدی نژاد گفته که نه کاندیدایی را معرفی خواهد کرد و نه فعالیت حزبی خواهد داشت. با اینحال سخنرانی های پراکنده او این استنباط را به وجود آورده که هوادارانش بی علاقه به نوعی حضور نیستند. هیچ یک از نیروهای اصولگرا، بجز برخی عناصر پایداری، از حضور احمدی نژاد استقبال نکرده اند. در همین حال، بخشی از طرفداران وی در گروه یکتا گرد هم آمده اند و ظاهرا قصد دارند نقش موثرتری ایفا کنند. اما این گروه نیز فاصله خود را از احمدی نژاد حفظ کرده و تاکنون نتوانسته فعالیت قابل ذکری در صحنه انتخاباتی نشان دهد.
نیروهای علی لاریجانی و گروه رهروان (اصولگرای معتدل) – موقعیت علی لاریجانی به عنوان یک عنصر موثر «اصولگرای معتدل» حائز اهمیت است و بازی او عامل تعیین کننده ای در کمپین انتخاباتی اصولگرایان خواهد بود. لاریجانی نماینده شهر قم است و روابط حسنه ای با مراجع دارد. عمده‌ترین وجه فکری هوادارانش اعتدال و پراگماتیسم در چارچوب اصولگرایی است. روابط آن‌ها با دولت روحانی پراگماتیک و با اصولگرایان سنتی حسنه است ولی با اصولگرایان تندرو تلخ و متشنج محسوب می‌شود. توان جناح لاریجانی – موسوم به گروه رهروان – در حدی نیست که به صورت حزب ظاهر شود و رهبری جبهه اصولگرایان را در دست گیرد.
نیروهای محمدباقر قالیباف (اصولگرای معتدل) – موقعیت محمدباقر قالیباف به عنوان کسی که در انتخابات ۹۲ بیشترین رای را بعد از حسن روحانی آورد قابل توجه است. شبکه های طرفدار وی جنبه رسمی ندارند ولی از نفوذ سیاسی و رسانه ای برخوردارند. روابط شخص قالیباف با اصولگرایان تندرو متشنج بوده و نشریات طرفدار احمدی نژاد از او به عنوان «دشمن» یاد کرده اند. روابط گروههای همبسته با قالیباف با اصولگرایان سنتی عموما مثبت است و با اعتدالیون و اصلاح طلبان حالت کاری و پراگماتیستی دارد. در انتخابات پیش رو نیروهای قالیباف احتمالا در پی جلب طرفداران سنتی حکومت و همچنین بخشهایی از طبقه متوسط خواهند بود.
ایثارگران و رهپویان (تندرو) – نقش این گروههای کوچک‌تر به عنوان پشتیبانان گرایش تندرو در صحنه انتخاباتی قابل بررسی است. احمدی‌نژاد از اعضای گروه ایثارگران بود ولی بعد از درگیریش با آیت الله خامنه ای، حذف شد. انتظار می‌رود این گروه‌ها مشی جبهه پایداری را دنبال کنند.
احزاب دیگر – گروه های کوچکتری نیز فعالند، از جمله جبهه ایستادگی وابسته به محسن رضایی که به اردوگاه اصولگرایان معتدل نزدیکند.
