رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه برای شرکت در چهارمین نشست امنیت هسته‌ای از ۲۹ ماه مارس سفر پنج روزهای خود را به آمریکا آغاز کرده است. در این سفر اهدافی که برای رئیس جمهوری ترکیه اهمیت داشته است، استفاده از فرصت مناسب برای دیدار با باراک اوباما و حتی زمینه سازی برای دیدار با پوتین بوده است تا به نسبتی هم که شده، زمینه‌های ایجاد ارتباط و رفع تنش را با روسیه برطرف کرده و حتی با ایالات متحده که بر سر مسئله کردهای سوریه اختلاف نظر دارند، به نکته مشترک فکری دست یابند.
به طوری که مشخص است ایالات متحده آمریکا حزب اتحاد دمکراتیک و شاخه نظامی آن، یعنی یگانهای مدافع خلق را در نبرد با داعش در سوریه مورد حمایت قرار می دهد. در همین حال این حزب از سوی حزب دمکراتیک خلقها در ترکیه نیز مورد حمایت قرار گرفته است. زیرا ترکیه این دو گروه کردی را از جریانات تروریستی دانسته و حزب دمکراتیک خلقها را که در مسکو دفتر سیاسی افتتاح کرده، مورد اتهام به وابستگی و همکاری با شورشیان پ کاکا می داند.
از این رو سفر رجب طیب اردوغان بیش از آنکه به صورت شرکت در نشست مقرر شده تلقی شود، جنبه احیای سیاست خارجی و به کرسی نشاندن خاستگاه سیاسی آنکارا داشته است. به طوری که اردوغان پیش از آغاز سفرش به آمریکا در مصاحبه خود در فرودگاه استانبول به خبرنگاران اعلام کرده بود که در سفر خود به آمریکا مسایل مربوط به نفوذ حزب پ.ی.د( حزب اتحاد دمکراتیک) و مسایل امنیت مرزی میان ترکیه و سوریه به مورد بحث خواهد گذاشت و در کنار آن مسایل مربوط به مهاجرین سوری را نیز با ارائه پیش شرطی به آمریکا مورد توجه قرار خواهد داد.
رئیس جمهوری ترکیه در این باب اشاره داشته است که مایل است از آمریکا بخواهد که در زمینه تعرفه‌های گمرکی ۳۰% کاهش نسبت به کالاهای تجاری اعمال کند و ترکیه نیز در قبال آن، زمینه برای اشتغال مهاجران سوری در ترکیه را فراهم بیاورد.
به عقیده برخی از ناظران این پیشنهاد گرچه بعد از دریافت کمک مالی اتحادیه اروپا تصور میشود از آمریکا نیز طلب شود؛ ولی به یقین آمریکا تمایلی به آن نخواهد داشت. زیرا به عقیده آمریکا، ترکیه در خصوص هماری نسبی با داعش و یا عدم همکاری مطلق در مسدود کردن مرزهای خود به طول ۹۸ کلیومتر برای جلوگیری از تردد تروریست ها همت و همکاری لازم را انجام نداده است. ترکیه در این راستا سعی دارد ضمن کمکهای جامعه اروپا با اخذ حمایت مالی آمریکا مناطق مرزی و کرد نشین ترکیه را برای حضور و اسکان سوری ها فراهم بیاورد که از این رهگذر هم بتواند ترکیب جمعیتی مناطق جنوب و جنوب شرقی ترکیه را تغییر دهد و هم مناطق یاد شده را به صورت "هوم لند" جهت کنترل مهاجران و استفاده از آن در شرایط مختلف مورد بهره برداری قرار دهد.
رئیس جمهوری ترکیه به طور معمول سفرهای خارجی خود به قصد شرکت در نشست های بین المللی را فرصتی برای مشروعیت بخشیدن به خود تلقی می کند. باز با همین هدف تلاش کرده است که بعد از سال ۲۰۱۳ که روابط سردی میان آمریکا و ترکیه حاکم شده، آن را ترمیم نموده و پس از قضایای مربوط به فشار بر علیه روزنامه نگاران و فضایی که بر علیه وی در جهان غرب ایجاد شده، به نحوی از شدت آن بکاهد و در سخنرانیهای خود بتواند حقانیت دیدگاههایش را به اثبات برساند. به همین منظور تلاش و لابی گری انجمن صاحبان صنایع و سرمایه ترکیه موسوم به "توسیاد" جهت جلب نظر اندیشکده کارنگی و بروکینگز برای فراهم آوردن امکان سخنرانی در آنجا در راستای همین هدف بوده است. اما پیش از سفر اردوغان به آمریکا، روزنامه وال استریت ژورنال خبر از لغو سخنرانی وی در اندیشکده کارنگی داد. در همین حال اعتراضات مردمی در مقابل محل اقامت وی جریان یافت.
این در حالی است که پیشتر رجب طیب اردوغان در سفر خود به سال ۲۰۱۳ به آمریکا پیوسته مورد توجه، تقدیر و تمجید باراک اوباما قرار گرفته بود. زیرا در آن زمان اوباما وی را به دلیل ارتقای سطح رفاه در ترکیه، توجه به ارکان دمکراسی از سوی دولت و همچنین آغاز روند صلح میان کردها با دولت موفق دانسته و ادامه آن را برای آینده کشور و نقش ترکیه در آینده خاورمیانه و جهان اسلام مورد تأکید قرار داده بود. اما اکنون سیر نزولی سطح رفاه در ترکیه، فشار بر ارکان آزادی بیان، محبوس کردن روزنامه نگاران، دست یازیدن به حقوق شهروندی، انتصاب قیوم به روزنامه‌های معترض و در اختیار قرار دادن آنها به نفع جبهه طرفدار دولت که به نام رسانه‌های حوضی معروف هستند و مهمتر از همه ناامن شدن ترکیه و ادامه نبردها در جنوب و جنوب شرقی ترکیه باعث شده است که رجب طیب اردوغان در شرایط کنونی در انزوا بماند. زیرا به هنگام ورود وی به خاک آمریکا نه تنها مراسم تشریفات و استقبال با همتای خود و یا حداقل از سوی معاون رئیس جمهوری آمریکا انجام نگرفت بلکه هیچیک از مقامات آمریکایی و وزیر خارجه آن کشور نیز در فرودگاه حضور نیافتند. رجب طیب اردوغان تنها به توسط چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه و همچنین سفیر ترکیه در آمریکا مورد استقبال قرار گرفت.
یک روز پیش از آغاز نشست رسمی سران معلوم شد که رئیس جمهوری آمریکا با اردوغان دیداری نخواهد داشت و قرار است به جای وی جو بایدن، معاون ریاست جمهوری در حاشیه نشست امنیت هسته‌ای در روزهای پایانی با اردوغان دیداری داشته باشد.
در همین حال خبرگزاری رویترز خبر داد که جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید اعلام کرده است که جو بایدن در برنامه زمانی خود دیدار حاشیه‌ای را با اردوغان اختصاص داده است و به احتمال زیاد اوباما نیز حداقل گفتگویی کوتاه با رئیس جمهوری ترکیه خواهد داشت. در همین حال روز چهارشنبه خبر دیدار پیش از نشست میان جان کری و رجب طیب اردوغان پیرامون مذاکره بر سر دستیابی به راه حل برای گذار سیاسی در سوریه در وب سایت وزارت خارجه آمریکا قرار گرفته است.
ارزیابی و بازتاب دقیق دیدار اردوغان از آمریکا به درجه‌ای از حساسیت رسیده است که سردی میان آمریکا و ترکیه را نشان می دهد و مقامات ترکیه مجبور به اظهار نظر شده اند. به طوری که چاووش اوغلو در روز نشست به خبرنگاران داخلی ابراز داشت که ترکیه به خاطر سوریه و بالاخص پ.ی.د با آمریکا قهر نخواهد کرد.
در همین حال حلیمه گوگچه در تحلیل سیاسی روز خود در روزنامه استار(طرفدار دولت) با عنوان "چرا اوباما نتوانست اردوغان شود؟" در آخر مقاله نتیجه گرفته است که: "…علت این سردی رفتار ناشی از حسادت اوباما به اردوغان است. اوباما حسرت آن را میخورد که چرا نتوانسته است اردوغان دیگری باشد. آمریکا با بهار عربی او را شناخت و تصورم بر این است که وی دریافت که نمی تواند رئیس جمهور باشد. بلکه یک بروکرات است."(روزنامه استار- ۳۱ مارس ۲۰۱۶ وباما ندن بیر اردوگان olamadı )
آنچه در بازتاب سفر اردوغان به آمریکا باید بدان توجه کرد اینکه، عدم حضور پوتین در نشست امنیت هسته‌ای و همچنین عدم تمایل اوباما به اردوغان باعث خواهد شد تلنگر ناشی از چنین برخوردی را متوجه باشد.
به همین خاطر به نظر میرسد در روزهای آتی شاهد تحولاتی در سیاست خارجی ترکیه و به ویژه اردوغان خواهیم شد. اردوغان برای خروج از این انزوای سیاسی فردی که تأثیر آن بر کشور نیز محسوس است، مجبور خواهد بود خود را با سیاستهای غرب و به ویژه آمریکا هماهنگ کند. زیرا به غیر از این، باید منتظر سردی روابط بیشتر آمریکا و همچنین سایر کشورهای اروپایی هم باشد. بالاخص بعد از پخش فیلم انتقادی از وی در آلمان و همچنین رد اعتراض اردوغان به حضور وابستگان سیاسی در قضیه دادگاه روزنامه جمهوریت از سوی کشورهای اروپایی.
...........................................................................
*کارشناس مسایل ترکیه و تحلیلگر سیاسی- دانشگاه خاور نزدیک قبرس
