جشنواره بين المللی فيلم کن چهارشنبه ۱۶ ماه مه، شصتمين دوره خود را آغاز می کند. اين رويداد مهم سينمايی در طول عمر خود وقايع گوناگونی را از سر گذرانده و همواره با سياست نيز همراه بوده است.
سال های نخست
در سپتامبر سال ۱۹۳۹ جشنواره فيلم کن برای نخستين بار توسط ژان زای، وزير چپ فرانسه از «جبهه مردمی» افتتاح شد. دوره نخست با وقايع جنگ دوم جهانی همراه بود و به همين دليل نيز پس از نمايش يک فيلم متوقف شد.
بعد از جنگ جهانی دوم و در سال ۱۹۴۶ جشنواره دوباره متولد شد و سينمای جهان، به ويژه هاليوود از حضور در آن استقبال کرد. نئورئاليسم ايتاليا در اين سال با فيلم «رم، شهر بی دفاع» ساخته روبرتو روسلينی فخر فروخت و سينمادوستان را ذوق زده کرد.
در آن زمان هنوز جايزه نخل طلايی وجود نداشت؛ جايزه ای که برای اولين بار در سال ۱۹۵۵ اعطا شد. با اين حال جوايز بزرگی به فيلم ها تعلق گرفت.
در سال های ۱۹۴۸ و ۱۹۵۰، جشنواره کن به علت مشکلات مالی برگزار نشد. اين رويداد سينمايی تا سال ۱۹۵۰ در اوايل پائيز برگزار می شد اما از آن جا که با جشنواره فيلم ونيز برخورد می کرد، برگزاری آن به بهار موکول شد.
نخستين تالار جشنواره در سال ۱۹۴۹ افتتاح گرديد و از سال ۱۹۸۳ تالار کنونی مکان برگزاری مراسم آن شد.
ژان کوکتو، فيلمساز فرانسوی و عضو هيئت داوران در سال های ۱۹۵۳ و ۱۹۵۴ قصد داشت «کن» را به «سرزمينی برای سينمای همه کشورها؛ جايی که دخالت سياست در آن هيچ نقشی نداشته باشد» تبديل کند. اما عليرغم اين نيت، در سال های جنگ سرد دهه ۵۰ ميلادی جشنواره کن در مواقعی برای برنيانگيختن حساسيت های دو جبهه جهانی به برخی ملاحظات ديپلماتيک تن در داد.
آلن رنه، فيلمساز صاحب سبک فرانسوی به سبب چنين رفتاری اغلب از بخش رسمی جشنواره کنار گذاشته می شد. برای مثال «شب و مه»، فيلم مستند وی در باره اتاق های گاز اردوگاه های فاشيستی و يکی از فيلم های مرجع تاريخ سينما در اين زمينه، به خاطر تقاضای نمايندگی آلمان از رقابت ها کنار گذاشته شد.
تب ماه مه
همان گونه که «کن» بانی معرفی و شکل گيری سينمای نئورئاليسم ايتاليا شد؛ در سال های دهه ۶۰ ميلادی، «موج نو»ی سينمای فرانسه را نيز به جهانيان شناساند و نگرش به سينما را متحول کرد. با «موج نو» بسياری از قواعد و اسلوب زيباشناسانه فيلم دگرگون شد و سينما بيان تصويری متفاوتی به خود گرفت.
نگاهی کوتاه به برندگان جوايز بخش های مختلف ۵۹ دوره پيش نشان می دهد که حتی در سال های دور، جشنواره کن به سينماهای ديگر ملل جهان توجه داشته استسال های ۶۰ همچنين دوران چالش های حاد نقدهای سينمايی بود. کافيست هياهوی بزرگ پس از نمايش فيلم «ماجرا»ی ميکل آنجلو آنتونيونی در سال ۱۹۶۰ را به خاطر آوريم. فيلم نامتعارف آنتونيونی تماشاگران را به اعتراض واداشت اما جامعه منتقدين از اين فيلم استقبال کردند.
جشنواره کن در ماه مه ۱۹۶۸ متأثر از التهابات اجتماعی يک بار ديگر متوقف شد. سينماگران متعلق به «موج نو» برای نشان دادن همبستگی جشنواره با کارگران و دانشجويان اعتصابی، اين دوره از جشنواره را تعطيل کردند. در اين اقدام لوئی مال، عضو هيئت داوران آن سال، فرانسوا تروفو، ژان لوک گدار، رومن پولانسکی، کلود للوش، کلود بری و غيره نقش داشتند.
اما در سال بعد جشنواره بهترين دوره خود را با اعطای نخل طلايی به فيلم «اگر» ساخته ليندسی آندرسن، فيلمساز انگليسی و يکی از سينماگران «جنبش آزاد سينمای بريتانيا»، ترجمان «موج نو»ی فرانسه، سپری کرد. در همين سال بود که دنيس هوپر به خاطر فيلم به ياد ماندنی «ايزی رايدر» جايزه نخستين اثر را به دست آورد.
بخش های جشنواره کن
تأثير مستقيم وقايع ماه مه ۱۹۶۸ در افزودن بخشی با نام «پانزده روز کارگردان ها» در جشنواره سال ۱۹۶۹ تبلور يافت. اين بخش يکی از بخش هايی است که همزمان با قسمت اصلی رقابتی جشنواره برگزار می شود. بخش ديگر، «هفته نقد» است که در آن اولين يا دومين ساخته فيلمسازان معرفی می شود. اين بخش هفت سال پيش از اين، يعنی در سال ۱۹۶۲ تشکيل شد.
در سال ۱۹۷۲ جشنواره کن استقلال خود را به دست آورد و تصميم گيری در انتخاب و نمايش فيلم ها را خود به عهده گرفت. شش سال بعد بخش «نوعی نگاه» که فيلم های خارج از مسابقه را به نمايش می گذاشت و همچنين بخش «دوربين طلايی» آغاز به کار کردند. اين جايزه به فيلمسازانی تعلق می گيرد که نخستين فيلم خود را ساخته اند.
«کن» تا زمان حاضر آوردگاه همگونی از جشنواره ای رسمی و جشنواره ای «باز» بوده است. «کن» نه تنها جايگاه والايی برای سينمادوستان، بلکه مکانی برای بازار فيلم هم هست. اين بازار از سال ۱۹۵۹ همه ساله برپا است و هدف از ايجاد آن دفاع از سينماهای کشورهای مختلف برای بازاريابی جهانی است.
جشنواره کن، استعدادهای ناشناخته و دفاع از آزادی
يکی از ويژگی های جشنواره کن که آن را کمابيش از جشنواره های ديگر متمايز می کند کشف استعدادهای سينمايی در کشورهای مختلف جهان است؛ کشورهايی که در زمينه سينما گاه کاملأ ناشناخته هستند.
نگاهی کوتاه به برندگان جوايز بخش های مختلف ۵۹ دوره پيش نشان می دهد که حتی در سال های دور، اين جشنواره به سينماهای ديگر ملل جهان توجه داشته است. کينوگاسا از ژاپن، آنسلمو دوارته از برزيل، آکيرا کوروساوا از ژاپن، يلماز گونی از ترکيه، عباس کيارستمی، بهمن قبادی، سميرا مخلمباف و... از زمره سينماگران کشورهای دور بودند که موفق به دريافت جايزه های مختلف شدند.
در دهه ۹۰ ميلادی اين توجه ويژه به سينمای آسيا معطوف شد.
جشنواره فيلم کن همواره در معرفی آثار فيلمسازانی که در کشورهای خود تحت فشار قرار داشتنند و با محدوديت خلق آثار خود مواجه بودند کمک های بسزايی کرده است. فيلمسازانی چون آندری تارکوفسکی (روسيه)، آندری وايدا (لهستان)، يلماز گونی (ترکيه) و لو يه (چين) از اين جمله اند.
نمی توان از نقش مثبت جشنواره کن در جهانی شدن سينمای ايران بی اعتنا گذشت. کشف عباس کيارستمی در آغاز دهه ۹۰ ميلادی و سپس اعطای جايزه نخل طلايی در سال ۱۹۹۷ به وی، يکی از عوامل مهم در معرفی سينمای ايران به جهانيان بود. پس از آن سينماگران ديگری چون محسن مخملباف، جعفر پناهی، بهمن قبادی، يکتا پناه، سميرا مخملباف، نيکی کريمی و... از ايران توانستند پا به جشنواره های مختلف سينمايی در نقاط مختلف جهان بگذارند.
اگر چه موفقيت اصلی سينماگران ايرانی در جشنواره کن به همان دهه نود ميلادی بازمی گردد اما حضور ايران در اين جشنواره قدمت طولانی تری دارد.
نخستين حضور ايران در جشنواره کن در سال ۱۹۶۱ با فيلم «کورش کبير» ساخته مصطفی فرزانه بود و نخستين جايزه ای که سينماگران ايرانی از اين جشنواره کسب کردند جايزه شورای عالی تکنيک اين جشنواره به احمد فاروقی برای فيلم «طلوع جدی» بود.
