روسيه درگيرودارمذاکرات با آمريکا بر سر يک رشته ازمسائل منطقه ای وبين المللی، بار ديگر بازی سياسی تازه ای را با کارت ايران آغاز کرده است. چهار شنبه ۲۲ تير، وزير امور خارجه روسيه سرگئی لاورف در يک مصاحبه مطبوعاتی باهمتای آمريکائيش، هيلاری کلينتون، در واشنگتن طرح « گام به گام» برای از سرگيری گفتگوهای هسته ای با ايران را که پس از نشست اسانبول در دی ماه به بن بست رسيده بود ، مطرح کرد.
طی هفته جاری ، نيکلای پاترشف ، دبير شورای عالی امنيت روسيه ، در سفر دو روزه اش به تهران با همتای ايرانی خود ، سعيد جليلی ، و محمود احمدی نژاد در باره طرح گام به گام بن گفتگو نشست . متعاقب سفر پاترشف ، وزير خارجه ايران علی اکبر صالحی هم به مسکو رفت وروز چهار شنبه ۲۶ مرداد در يک مصاحبه مطبوعاتی با سرگئی لارورف در مسکو، گفت : ايران از کليات طرح گفتگو مي کند ولی جزئيات آن بايد بررسی وتکميل شود.
او در ادامه گفت، ايران برنامه هسته ای خود را به روال گذشته ادامه خواهد داد و « کشورهای غربی که با بهانه جوئی بی مورد مشکل آفرين شده اند ، حالا ميخواهند به نوعی از بن بست ايجاد شده توسط خودشان رهايی يابند.»
دورنمای طرح از نظر کارشناسان روسی
جدا از تعارفات ديپلماتيک در تهران ومسکو واظهارخوشبينی ازسوی شمار قليلي ازمحافل سياسی در باره راهگشائی طرح گام به گام، بيشتر کارشناسان غربی و روسی بر اين باورند که اين طرح راه به جائی نخواهد برد.
ديمتری سوفلوف، تحليلگروعضو شورای سياست خارجی و دفاعی مي گويد : «دور نمای مذاکرات تازه بر پايه اين طرح درخشان نيست. ايران همان سياست هميشگی خود را دنبال خواهد کرد به اين معنی که در ظاهر پيشنهاد های مطرح شده را ميپذيرد اما از اجرای آن سر باز ميزند .»
به گفته آلکسی مالاشنکو ، کارشناس مرکز گارنگی درمسکو ، استقبال تهران از طرح گام به گام طبيعی است زيرا ايران عملاً در انزوای کامل سياسی قرار گرفته و هم صحبتی (ديالوگ) با روسيه برای ايران بسيار مهم است. روسيه با ارائه اين طرح اهداف ديگری را نيز دنبال مي کند. روسيه مي خواهد نشان دهد که سياست مستقلی را دنبال مي کند و تصميم هايش با توصيه های غرب فاصله دارد؛ ميخواهد اعتبارخود را به عنوان يک ميانجی بين المللی تثبيت کند ؛ مي خواهد از واشنگتن امتيازهائی در سطح منطقه ای و بين المللی بگيرد؛ وبالاخره حل مسئله هسته ای ايران از نظر اقتصادی به نفع روسيه است و مسکو مايل نيست که مسئله هسته ای ايران به درگيری نظامی منجر شود.
شک و ترديد در آمريکا
جدا از شک و ترديد درباره نتيجه بخش بودن طرح گام به گام و اهداف غائی و نهائی روسيه ، واشنگتن نيز موثر بودن آن را زير سئوال برده است.
ويکتوريا نيولند، سخنگوی وزارت خارجه آمريکا ، روز دو شنبه ۲۴ مرداد در يک کنفرانس خبری در واشینگتن با ابراز اميدواری به اينکه اين ابتکار روسيه بتواند ايران را به گردن نهادن به مسئوليت های بين المللی اش وادارد ، گفت : «آمريکا سياست دو مسيره خود را در رابطه با ايران تغيير نداده است و کماکان بر اين باوريم که کاهش تحريم ها بايد با عمل [ايران] توام باشد.»
به عبارت ديگر، سخنگوی وزارت خارجه آمريکا مي گويد سياست «گفتگو- فشار و تحريم» که سياست «هويج و چماق »هم نام گرفته ، تا موقعی که گامهای مثبتی برای حل مسئله هسته ايش بر ندارد، پا بر جا است.
برمبنای طرح گام به گام ، که طرح « گفتگو – تشويق و پاداش» نام گرفته است ايران درهرمرحله که به سئوالها و نگرانيهای آژانس بين المللی انرژی اتمی پاسخ قانع کننده ای بدهد ، گامهای متقابلی ازسوی جامعه جهانی برای کاهش تحريم ها و يا تعليق آنها بر داشته خواهد شد .
در اين پيوند ، شماری از کارشناسان غربی بر اين عقيده اند که طرح گام به گام مبنای کار را بر همکاری مجدانه و صادقانه ايران گذاشته و در صورت عدم همکاری ايران درمورد پاسخ به سئوالهای آژانس راه حلی ارائه نداده است. ايران در گذشته بار ها اعلام کرده که به همه سئوالهای آژانس پاسخ داده و در مواردی سئوالها را بی پايه دانسته است.
اين کار شناسان با توجه به رفتار گذشته ايران اميد چندانی به نتيجه بخش بودن طرح روسيه ندارند و ميگويند اين طرح در واقع در چارچوب سياست «هويج و چماق» فقط چماق را کوتاه تر کرده است . در مقابل شماری ديگر نيز که ادامه تحريم ها را برای تغيير رفتار جمهوری اسلامی بی فايده ميدانند ، آزمايش طرح روسيه را خالی از فايده نمي دانند.
اطمينان ايران به روسيه
جدا ازمعتبر بودن طرح گام به گام و يا بی نتيجه بودن آن ، گرم شدن روابط ايران و روسيه در هفته های اخير و آمد و شد های ديپلومات های دو کشور به تـهران و مسکو ، به گمانه زنی هائی دامن زده است. اما ارزيابی علی اکبر صالحی از جايگاه بين المللی روسيه واطمينان او به حمايت روسيه از جايگاه و موضع ايران شگفتی آفريده است.
به تازگی ، ۶ مرداد، علی اکبر صالحی در مصاحبه ای با شبکه ماهوارای روسيه «روسيه امروز - راشا تودی» با تقدير از حسن نيت روسيه برای ارائه طرح گام به گام و تاکيد برسيطره جوئی آمريکا گفت اين کشور به دنبال محاصره روسيه است و بهمين جهت ناتو را دراطراف روسيه گسترش مي دهد و تنها ايران در مقابل اين محاصره مانده است. لذا سيطره بر ايران و تکميل حلقه محاصره روسيه برای غرب اهميت دارد .
وزير امور خارجه ايران در ادامه گفت :« به همين ايران بعد حياتی برای روسيه دارد و عکس اين موضوع نيز صحيح است و به نظر من ايران و روسيه به يکديگر نيازمندند. روسيه نگران آن است که ايران دوباره به دامان غرب باز گردد ولی من به روسها ميگويم اين کار اتفاق نخواهد افتاد ... ما مطمئن هستيم واطمينان داريم که روسيه همچنان حمايت خود را از موضع ايران ادامه مي دهد.»
بازی سياسی روسيه
به رغم رقابت استراتژيک بين روسيه و آمريکا و تعارضاتی که بين اين کشوردر زمينه های سياسی و اقتصادی وجود دارد مسکو و واشنتگتون در برخی زمينه ها همگرائی دارند ، از جمله عدم گسترش سلاحهای هسته ای ، خود کفائی کشورهای در حال توسعه در زمينه هسته ای و نگرانی از دسترسی ايران به سلاح هسته ای.
در رابطه با مسئله هسته ای روسيه همواره يک سياست دو سويه متضاد را در برابر ايران دنبال کرده است. از سوئی روسيه مايل است با ايران رابطه دوستانه داشته باشد ومنافع سياسی و اقتصادی خود را حفظ کند واز سوی ديگر دسترسی ايران به سلاح هسته ای برای روسيه پذيرفتنی نيست. روسيه ، بر خلاف برداشتهای نادرست برخی از محافل در جمهوری اسلامی به ايران به عنوان متحد استرتژيک نمي نگرد و با آگاهی از انزوای بين المللی ايران در سطح بين المللی ار کارت ايران ، هر وقت که موقعيت ايجاب کند ، در بازی های سياسی خود استفاده ميکند.روسيه نشان داده است که درمواقع حاد با آمريکا و ديگر کشور های غربی همگام مي شود و حاضر نيست هزينه دفاع يا حمايت از موصع ايران را تحمل کند.
تاکنون روسيه به همه قطع نامه های شورای امنيت سازمان ملل عليه ايران صحه گذاشته گو اينگه قبل از اين کار برای به اصطلاح خالی نبودن عريضه مخالفت های کم رنگی را ابراز کرده است . مسکو از واگذاری موشکهای اس-۳۰۰ و سلاحهای پيشرفته که طبق قطع نامه های موجود مانعی ندارد ، سر باز زده است ؛ روسيه با عضويت دائمی ايران در سازمان همکاريهای شانگهای مخالفت کرده است ؛ از تشکيل يک کارتل گازی با ايران طفره رفته است؛ و بالاخره روسيه بر خلاف تعهدات خود مبنی بر اينکه رژيم حقوقی دريای خزر با اجماع همه کشورهای ساحلی وضع شود ، با انعقاد قرار دادهای دو جانبه با آذربايجان و قزاقستات نيمی از دريای خزر را تقسيم کرده است.
در مواردی ديگر، باز روسيه نشان داده که ايران از آنگونه اهميتی که وزير امور خارجه ايران از آن سخن به ميان آورده بر خوردار نيست و در هر مقطعی اگر لازم باشد با کنار زدن ايران منافع ملی و استراتژيک خود را دنبال مي کند. روسيه به خاطر ايران حاضر نيست با غرب و به ويژه با آمريکا در گير شود.
نزديک شدن دو باره روسيه به ايران مي تواند بار ديگر استفاده از کارت ايران در مقابل آمريکا و امتياز گرفتن از اين کشور باشد. پايگاههای آمريکا در رومانی و بلغارستان ، برنامه سپر دفاع موشکی آمريکا در رومانی و لهستان برای مقابله با حملات احتمالی ايران و کره شمالی ، و حمايت آمريکا از برقراری يک اتحاد نظامی جديد بين کشورهای اروپای مرکزی برخی ازدلمشغولی های روسيه در سطح بين المللی است . قرار است مقامهای بلند پايه روسيه در شش ماه آينده طی نشست هائی با آمريکا اين مسائل را بررسی کنند.
گزارشها حکايت از آن دارد که در گفتگوهای مقدماتی برای هموار کردن نشست سران دو کشور صورت گرفته ، روسها تهديد های احتمالی ايران را برای آمريکا و ناتو بزرگتر از آنچه که هست، جلوه داده اند. در واقع به طور ضمنی به مقامهای آمريکائی گفته اند که اطلاعات مهم و دست اولی از برنامه های موشکی و هسته ای ايران دارند. دراين پيوند و برابر گزارشها ، روسها به آمريکا و متحدانش توصيه کرده اند که برای ارتقا امنيت شان بهتر است سيستم دفاع موشکی ناتو را با سيستم روسيه تلفيق کنند.
همزمان با اين بزرگنمائی ها ، روسها به مقامهای جمهوری اسلامی مي گويند که آمريکا و اسرائيل بار ديگر به فکر گزينه نظامی افتاده اند و مسکو ميتواند با پادرميانی و گفتگو با آمريکا مانع اين کار شود.
خلاصه اينکه روسيه خطر ايران را برای آمريکا بزرگتر از آنچه هست جلوه ميدهد و همزمان به ايران ياد آوری ميکند که خطر نظامی آمريکا جدی است و مانند بوجار لنجان از هر طرف که باد آيد روی خود را بدان سوی مي کند.
شواهد و نوشته ها نشان مي دهد که آمريکا وديگر کشور های غربی به اين بازی روسيه واقف اند ضمن اينکه به برخی از واقعيات که در خلال بزرگنمائی مسائل مطرح ميکند توجه دارند. مقامهای جمهوری اسلامی هم بايد قاعدتاً اين را دريافته باشند ولی سخنان اخير علی اکبر صالحی در مورد جايگاه روسها و اطمينان او از حمايت بی دريغ روسها از ايران ، مصداق «از بيم مار به دهن اژدها رفتن » را به ذهن متبادر مي کند.
طی هفته جاری ، نيکلای پاترشف ، دبير شورای عالی امنيت روسيه ، در سفر دو روزه اش به تهران با همتای ايرانی خود ، سعيد جليلی ، و محمود احمدی نژاد در باره طرح گام به گام بن گفتگو نشست . متعاقب سفر پاترشف ، وزير خارجه ايران علی اکبر صالحی هم به مسکو رفت وروز چهار شنبه ۲۶ مرداد در يک مصاحبه مطبوعاتی با سرگئی لارورف در مسکو، گفت : ايران از کليات طرح گفتگو مي کند ولی جزئيات آن بايد بررسی وتکميل شود.
او در ادامه گفت، ايران برنامه هسته ای خود را به روال گذشته ادامه خواهد داد و « کشورهای غربی که با بهانه جوئی بی مورد مشکل آفرين شده اند ، حالا ميخواهند به نوعی از بن بست ايجاد شده توسط خودشان رهايی يابند.»
دورنمای طرح از نظر کارشناسان روسی
جدا از تعارفات ديپلماتيک در تهران ومسکو واظهارخوشبينی ازسوی شمار قليلي ازمحافل سياسی در باره راهگشائی طرح گام به گام، بيشتر کارشناسان غربی و روسی بر اين باورند که اين طرح راه به جائی نخواهد برد.
ديمتری سوفلوف، تحليلگروعضو شورای سياست خارجی و دفاعی مي گويد : «دور نمای مذاکرات تازه بر پايه اين طرح درخشان نيست. ايران همان سياست هميشگی خود را دنبال خواهد کرد به اين معنی که در ظاهر پيشنهاد های مطرح شده را ميپذيرد اما از اجرای آن سر باز ميزند .»
به گفته آلکسی مالاشنکو ، کارشناس مرکز گارنگی درمسکو ، استقبال تهران از طرح گام به گام طبيعی است زيرا ايران عملاً در انزوای کامل سياسی قرار گرفته و هم صحبتی (ديالوگ) با روسيه برای ايران بسيار مهم است. روسيه با ارائه اين طرح اهداف ديگری را نيز دنبال مي کند. روسيه مي خواهد نشان دهد که سياست مستقلی را دنبال مي کند و تصميم هايش با توصيه های غرب فاصله دارد؛ ميخواهد اعتبارخود را به عنوان يک ميانجی بين المللی تثبيت کند ؛ مي خواهد از واشنگتن امتيازهائی در سطح منطقه ای و بين المللی بگيرد؛ وبالاخره حل مسئله هسته ای ايران از نظر اقتصادی به نفع روسيه است و مسکو مايل نيست که مسئله هسته ای ايران به درگيری نظامی منجر شود.
شک و ترديد در آمريکا
جدا از شک و ترديد درباره نتيجه بخش بودن طرح گام به گام و اهداف غائی و نهائی روسيه ، واشنگتن نيز موثر بودن آن را زير سئوال برده است.
ويکتوريا نيولند، سخنگوی وزارت خارجه آمريکا ، روز دو شنبه ۲۴ مرداد در يک کنفرانس خبری در واشینگتن با ابراز اميدواری به اينکه اين ابتکار روسيه بتواند ايران را به گردن نهادن به مسئوليت های بين المللی اش وادارد ، گفت : «آمريکا سياست دو مسيره خود را در رابطه با ايران تغيير نداده است و کماکان بر اين باوريم که کاهش تحريم ها بايد با عمل [ايران] توام باشد.»
به عبارت ديگر، سخنگوی وزارت خارجه آمريکا مي گويد سياست «گفتگو- فشار و تحريم» که سياست «هويج و چماق »هم نام گرفته ، تا موقعی که گامهای مثبتی برای حل مسئله هسته ايش بر ندارد، پا بر جا است.
برمبنای طرح گام به گام ، که طرح « گفتگو – تشويق و پاداش» نام گرفته است ايران درهرمرحله که به سئوالها و نگرانيهای آژانس بين المللی انرژی اتمی پاسخ قانع کننده ای بدهد ، گامهای متقابلی ازسوی جامعه جهانی برای کاهش تحريم ها و يا تعليق آنها بر داشته خواهد شد .
در اين پيوند ، شماری از کارشناسان غربی بر اين عقيده اند که طرح گام به گام مبنای کار را بر همکاری مجدانه و صادقانه ايران گذاشته و در صورت عدم همکاری ايران درمورد پاسخ به سئوالهای آژانس راه حلی ارائه نداده است. ايران در گذشته بار ها اعلام کرده که به همه سئوالهای آژانس پاسخ داده و در مواردی سئوالها را بی پايه دانسته است.
اين کار شناسان با توجه به رفتار گذشته ايران اميد چندانی به نتيجه بخش بودن طرح روسيه ندارند و ميگويند اين طرح در واقع در چارچوب سياست «هويج و چماق» فقط چماق را کوتاه تر کرده است . در مقابل شماری ديگر نيز که ادامه تحريم ها را برای تغيير رفتار جمهوری اسلامی بی فايده ميدانند ، آزمايش طرح روسيه را خالی از فايده نمي دانند.
اطمينان ايران به روسيه
جدا ازمعتبر بودن طرح گام به گام و يا بی نتيجه بودن آن ، گرم شدن روابط ايران و روسيه در هفته های اخير و آمد و شد های ديپلومات های دو کشور به تـهران و مسکو ، به گمانه زنی هائی دامن زده است. اما ارزيابی علی اکبر صالحی از جايگاه بين المللی روسيه واطمينان او به حمايت روسيه از جايگاه و موضع ايران شگفتی آفريده است.
به تازگی ، ۶ مرداد، علی اکبر صالحی در مصاحبه ای با شبکه ماهوارای روسيه «روسيه امروز - راشا تودی» با تقدير از حسن نيت روسيه برای ارائه طرح گام به گام و تاکيد برسيطره جوئی آمريکا گفت اين کشور به دنبال محاصره روسيه است و بهمين جهت ناتو را دراطراف روسيه گسترش مي دهد و تنها ايران در مقابل اين محاصره مانده است. لذا سيطره بر ايران و تکميل حلقه محاصره روسيه برای غرب اهميت دارد .
وزير امور خارجه ايران در ادامه گفت :« به همين ايران بعد حياتی برای روسيه دارد و عکس اين موضوع نيز صحيح است و به نظر من ايران و روسيه به يکديگر نيازمندند. روسيه نگران آن است که ايران دوباره به دامان غرب باز گردد ولی من به روسها ميگويم اين کار اتفاق نخواهد افتاد ... ما مطمئن هستيم واطمينان داريم که روسيه همچنان حمايت خود را از موضع ايران ادامه مي دهد.»
بازی سياسی روسيه
به رغم رقابت استراتژيک بين روسيه و آمريکا و تعارضاتی که بين اين کشوردر زمينه های سياسی و اقتصادی وجود دارد مسکو و واشنتگتون در برخی زمينه ها همگرائی دارند ، از جمله عدم گسترش سلاحهای هسته ای ، خود کفائی کشورهای در حال توسعه در زمينه هسته ای و نگرانی از دسترسی ايران به سلاح هسته ای.
در رابطه با مسئله هسته ای روسيه همواره يک سياست دو سويه متضاد را در برابر ايران دنبال کرده است. از سوئی روسيه مايل است با ايران رابطه دوستانه داشته باشد ومنافع سياسی و اقتصادی خود را حفظ کند واز سوی ديگر دسترسی ايران به سلاح هسته ای برای روسيه پذيرفتنی نيست. روسيه ، بر خلاف برداشتهای نادرست برخی از محافل در جمهوری اسلامی به ايران به عنوان متحد استرتژيک نمي نگرد و با آگاهی از انزوای بين المللی ايران در سطح بين المللی ار کارت ايران ، هر وقت که موقعيت ايجاب کند ، در بازی های سياسی خود استفاده ميکند.روسيه نشان داده است که درمواقع حاد با آمريکا و ديگر کشور های غربی همگام مي شود و حاضر نيست هزينه دفاع يا حمايت از موصع ايران را تحمل کند.
تاکنون روسيه به همه قطع نامه های شورای امنيت سازمان ملل عليه ايران صحه گذاشته گو اينگه قبل از اين کار برای به اصطلاح خالی نبودن عريضه مخالفت های کم رنگی را ابراز کرده است . مسکو از واگذاری موشکهای اس-۳۰۰ و سلاحهای پيشرفته که طبق قطع نامه های موجود مانعی ندارد ، سر باز زده است ؛ روسيه با عضويت دائمی ايران در سازمان همکاريهای شانگهای مخالفت کرده است ؛ از تشکيل يک کارتل گازی با ايران طفره رفته است؛ و بالاخره روسيه بر خلاف تعهدات خود مبنی بر اينکه رژيم حقوقی دريای خزر با اجماع همه کشورهای ساحلی وضع شود ، با انعقاد قرار دادهای دو جانبه با آذربايجان و قزاقستات نيمی از دريای خزر را تقسيم کرده است.
در مواردی ديگر، باز روسيه نشان داده که ايران از آنگونه اهميتی که وزير امور خارجه ايران از آن سخن به ميان آورده بر خوردار نيست و در هر مقطعی اگر لازم باشد با کنار زدن ايران منافع ملی و استراتژيک خود را دنبال مي کند. روسيه به خاطر ايران حاضر نيست با غرب و به ويژه با آمريکا در گير شود.
نزديک شدن دو باره روسيه به ايران مي تواند بار ديگر استفاده از کارت ايران در مقابل آمريکا و امتياز گرفتن از اين کشور باشد. پايگاههای آمريکا در رومانی و بلغارستان ، برنامه سپر دفاع موشکی آمريکا در رومانی و لهستان برای مقابله با حملات احتمالی ايران و کره شمالی ، و حمايت آمريکا از برقراری يک اتحاد نظامی جديد بين کشورهای اروپای مرکزی برخی ازدلمشغولی های روسيه در سطح بين المللی است . قرار است مقامهای بلند پايه روسيه در شش ماه آينده طی نشست هائی با آمريکا اين مسائل را بررسی کنند.
گزارشها حکايت از آن دارد که در گفتگوهای مقدماتی برای هموار کردن نشست سران دو کشور صورت گرفته ، روسها تهديد های احتمالی ايران را برای آمريکا و ناتو بزرگتر از آنچه که هست، جلوه داده اند. در واقع به طور ضمنی به مقامهای آمريکائی گفته اند که اطلاعات مهم و دست اولی از برنامه های موشکی و هسته ای ايران دارند. دراين پيوند و برابر گزارشها ، روسها به آمريکا و متحدانش توصيه کرده اند که برای ارتقا امنيت شان بهتر است سيستم دفاع موشکی ناتو را با سيستم روسيه تلفيق کنند.
همزمان با اين بزرگنمائی ها ، روسها به مقامهای جمهوری اسلامی مي گويند که آمريکا و اسرائيل بار ديگر به فکر گزينه نظامی افتاده اند و مسکو ميتواند با پادرميانی و گفتگو با آمريکا مانع اين کار شود.
خلاصه اينکه روسيه خطر ايران را برای آمريکا بزرگتر از آنچه هست جلوه ميدهد و همزمان به ايران ياد آوری ميکند که خطر نظامی آمريکا جدی است و مانند بوجار لنجان از هر طرف که باد آيد روی خود را بدان سوی مي کند.
شواهد و نوشته ها نشان مي دهد که آمريکا وديگر کشور های غربی به اين بازی روسيه واقف اند ضمن اينکه به برخی از واقعيات که در خلال بزرگنمائی مسائل مطرح ميکند توجه دارند. مقامهای جمهوری اسلامی هم بايد قاعدتاً اين را دريافته باشند ولی سخنان اخير علی اکبر صالحی در مورد جايگاه روسها و اطمينان او از حمايت بی دريغ روسها از ايران ، مصداق «از بيم مار به دهن اژدها رفتن » را به ذهن متبادر مي کند.
