روند تعاملات ورفت وآمد های ديپلماتيک بين ايران و روسيه درهفته های اخيربه نحو چشمگيری افزايش يافته است وبرخی از رسانه ها اين تحولات را آغاز «فصل جديدی» در روابط ايران و روسيه می دانند. در مقابل برخی از ناظران می گويند بد گمانيها واختلاف نظرهای گذشته ميان تهران و مسکو کماکان پا بر جا است و بدون دگرگونی های بنيادين در روابط دو کشور برون رفت از وضعيت فعلی نا ممکن است.
راه اندازی نيروگاه اتمی بوشهر در ۲۱ شهريور امسال با حضور وزير امور خارجه علی اکبر صالحی، رئيس سازمان انرژی اتمی فريدون عباسی، وزير انرژی روسيه سرگئی اشماتکو و رئيس شرکت روس اتم سرگئی کرينگو بيش از هر رويداد ديگری جلوه می کند.
طرح «گام به گام » روسيه برای حل مسئله هسته ای ايران که تهران آن را به طور اصولی پذيرفته است و سفر ماه گذشته علی اکبرصالحی به مسکو وهمزمان سفر نيکلای پاتروشف بلند پايه ترين مقام امنيتی روسيه به تهران به دعوت شورای عالی امنيت ملی ايران و بالاخره سفر سعيد جليلی به روسيه برای سخنرانی دردانشگاه روابط بين الملل مسکو و درحاشيه آن گفتگو با مقامهای روسی، ديگرجلوه های اين تعاملات است.
اضافه براين محمود احمدی نژاد در يک نشست خبری درباره چشم اندازهمکاريهای تهران و مسکو پس از راه اندازی نيروگاه بوشهر به خبرنگار «ايتارتاس» گفت روابط ايران با روسيه براساس همسايگی و دوستی است و دو کشور تلاش دارند تا «همکاريهای راهبردی» خود را برنامه ريزی کنند.
آيت الله علی خامنه ای در سال ۲۰۰۷ از روسيه دعوت کرده بود که در يک «اتحاد استراتژيک» با ايران عليه دشمنان مشترک، تهران و مسکو مسئوليت ها را برای آينده خاورميانه و آسيای مرکزی بين خود تقسيم کنند.
سالها است که مقامهای جمهوری اسلامی ازروابط ايران با روسيه تحت عنوان «رابطه استراتژيک» نام می برند و مسکو را «شريک استراتژيک» می دانند ولی تاکنون مقام های روسی نه تنها از چنين «شراکتی» سخن نگفته اند که درعمل هيچ نشانه ای از اين نوع روابط ديده نمی شود.
دريای خزر
به باور مقامهای جمهوری اسلامی، از جمله رضا سجادی سفير تهران در مسکو، همکاری نزديک ايران با روسيه در سه منطقه راهبردی قفقاز جنوبی ، آسيای ميانه و دريای خزر، می تواند «حضور مداخله جويانه» ناتو و آمريکا را دراين مناطق دفع کند.
اين درحالی است که روسيه درعمل منافع ايران را در اين دريا ناديده گرفته است ودر سال ۱۹۹۸ با انعقاد قراردادهای دو جانبه با قزاقستان و آذربايجان در مورد بستر و زير بستردريای خزر، شمال اين دريا را بين سه کشور تقسيم کرده است و با عقب نشينی ازموضع پيشين خود درباره نظام مشاع در اين دريا که همگام با ايران بود، به رفتار کجدار و مريز خود با تهران پايان داده است.
علاوه بر اين سياست نظامی کردن دريای خزر را در پيش گرفته و به تقويت ناوگان خود در اين دريا پرداخته است.
انرژی، نيرو گاه بوشهر
به باور جمهوری اسلامی، روسيه وايران که نصف منابع گازی جهان را در اختيار دارند ميتوانند همکاری گسترده ای در اين زمينه داشته باشند ولی مسکو چنين نمی انديشد. روسيه به طرح تاسيس اوپک گازی که در بهمن ۱۳۸۵ از سوی ايران مطرح شد ، وقعی ننهاد. شرکت نفتی «لوک اويل» سال گذشته توسعه ميدان نفتی اناران را رها کرد و شرکت «گاز پروم» اين کشورهم به دليل تاخيرهای متعدد از اجرای طرح توسعه ميدان نفتی آذر کنار گذارده شد و به گفته سفير ايران در مسکو «شرکتهای نفت روسيه آسيب بزرگی به مردم ايران وارده کرده اند.»
با اين حال ، جمهوری اسلامی به دليل انزوای بين المللی کماکان به همکاری با روسيه دل بسته است . دومين اجلاس همکاريهای ايران و روسيه درزمينه نفت و گاز که در تير ماه امسال در مسکو تشکيل شد به سرمايه گذاری مشترک تاکيد ورزيد در حالی که شرکتهای خارجی، ازجمله روسی، با توجه به تحريم و مجازات های آمريکا که سرمايه گذاری بيش از ۲۰ ميليون دلاردر بخش انرژی ايران را منع مي کند، علاقه ای به همکاری ندارند.
در رابطه با انرژی هسته ای، روسيه نيروگاه بوشهررا با يازده سال تاخير به راه انداخت. برخی از مقامهای ايرانی، از جمله فريدون عباسی، رئيس سازمان انرژی اتمی ايران ، علت تاخير و تعويق های مکرر روسيه را بيانگر «رعايت سطح بالای استاندارد های بين المللی و حساسيت خاص جمهوری اسلامی» در راه اندازی اين نيروگاه ذکر کرده اند. در حاليکه به باور کارشناسان سياسی و هسته ای خلف وعده وتاخير ۱۱ ساله روسيه تا حد زيادی تابع تعاملات مسکو با کشورهای غربی به ويژه آمريکا دررابطه با پرونده هسته ای ايران بود و روسيه در موارد مختلف از کارت ايران برای حل اختلافات با آمريکا و بهره گيری سياسی استفاده کرد.
سازمان همکاريهای شانگهای
ايران در سال ۲۰۰۵ به عنوان ناظر به سازمان همکاريهای شانگهای که يک سازمان ميان دولتی برای همکاريهای امنيتی است پذيرفته شد و به طوررسمی تقاضای عضويت کرد. چين ، روسيه، قزاقستان، قير قيزستان ، تاجيکستان و ازبکستان اعضا اين سازمان اند و روسيه که در اين سازمان نقش کليدی را به عهده دارد تاکنون تمايلی به عضويت ايران نشان نداده است. اين در حالی است که محمود احمدی نژاد در در بيشتر اجلاسهای نوبتی سران اين سازمان شرکت کرده واساس سياست خارجی دولت خود را بر اساس بهبود روابط با شرق به ويژه با روسيه و چين بنا نهاده است.
سامانه پدافندی اس – ۳۰۰
روسيه بر پايه قرار دادی که با ايران در سال ۲۰۰۵ بست ، متعهد شده بود که در چهار چوب همکاريهای نظامی و دفاعی ميان دو کشورسامانه پدافندی اس- ۳۰۰ را به ايران تحويل دهد – سيستمی که می‌تواند تا شعاع ۱۵۰ کيلومتری خود را پوشش داهد و قادر است هواپيماها و موشک‌ها را در ارتفاع کم يا زياد رهگيری کرده و هدف قرار دهد.
اين سامانه پدافندی در صورت تحويل به ايران توأم با سامانه «تور- ام يک »می‌توانست سپر دفاعی قابل ملاحظه ای برای دفاع از حريم هوائی ايران باشد وحمله احتمالی اسراييل به مراکز هسته‌ای ايران را مختل کند. اما مسکو با پيروی از سياست تاخيرو تعلل و برای راضی نگاهداشتن آمريکا و اسرائيل با فسخ يک جانبه قرارداد مذکوراز تحويل اين سامانه به ايران خودداری ورزيد.
مسئله هسته ای
در مورد مسئله هسته ای ايران روسيه يک خط مشی دوگانه دارد بدين معنی که در ظاهر با اعمال تحريم بيشترعليه ايران مخالفت مي کند ولی درهرمقطعی که لازم باشد با کنار زدن ايران و دنبال کردن منافع ملی و استراتژيک خود به قطع نامه های شورای امنيت سازمان ملل عليه ايران صحه مي گذارد .
روسها تهديد های احتمالی ايران را برای اسرائيل وآمريکا و ناتو بزرگتراز آنچه که هست، جلوه ميدهند و همزمان با اين به مقامهای جمهوری اسلامی می گويند که آمريکا و اسرائيل بار ديگر در انديشه گزينه نظامی هستند و مسکو می تواند با پادرميانی و گفت وگو با آمريکا مانع اين کار شود. در همين رابطه آنها طرح گام به گام را مطرح کرده اند در حاليکه ان مي دانند آمريکا و ديگر کشورهای گروه پنج بعلاوه يک به اجرای آن به ديده ترديد می نگرند.
سياست فرصت طلبانه
در دهه گذشته روسيه جايگاهش را درعرصه بين المللی بالا برده و مانند هر کشور ديگری به دنبال منافع ملی خود است و سياستی عملگرايانه دارد در حاليکه برخی از مقامهای جمهوری اسلامی هنوز روابط دو جانبه را در چهار چوب جنگ سرد ارزيابی ميکنند و برآنند که از روسيه مانند اَبر قدرت گذشته در مقابل آمريکا و کشورهای اروپائی بهره گيرند و از مسکو انتظار دارند که درجريانهای بين المللی از ايران حمايت کند و يا دستکم آن را ياری دهد.
ايران در تقابل با آمريکا و کشور های غربی و بواسطه انزوای بين المللی چه از نظر روابط دو جانبه با کشور ها و چه درمورد مسائل منطقه ای و بين المللی اهرم های زيادی در اختيار ندارد .از اين رو تهران رانده و مانده در سطح بين المللی همه تخم مرغ های خود را در يک سبد گذاشته و به روسيه و يکی دو کشور ديگر تکيه کرده است.
روسيه هم با آگاهی ازاين موضوع در تعامل با غرب در هر فرصت مقتضی از کارت ايران به نفع خود استفاده کرده و بدون اينکه به ايران امتيازی بدهد از آن امتياز گرفته است. حمايت جمهوری اسلامی ازسياست روسيه در سرکوبی مردم مسلمان چچن نمونه بارز اين رفتار جمهوری اسلامی است. زليم خان ياندربايف ، رئيس جمهور پيشين چچن، جمهوری اسلامی را «عامل روسيه» خواند که به منافع مسلمانان جهان خيانت می کند.
ايران در مسئله کوزوو از سياست روسيه و صربستان پشتيبانی کرد و پس از حمله روسيه به گرجستان در سال ۲۰۰۸ جانب مسکو را گرفت و ولاديمير پوتين نخست وزير روسيه هم در مقابل واکنش شديد آمريکا به اين حمله ، به طور ضمنی هشدار داد که اين اقدام آمريکا به همکاريهای دو کشور در مورد مسئله هسته ای ايران لطمه خواهد زد.
تا زمانی که جمهوری اسلامی در عرصه سياست خارجی از تقابل با کشور های غربی دست برندارد و در مقام حل و فصل مسائل اش برنيايد و درهائی را برای تنوع ديپلماسی خود نگشايد ، نبايد انتظار داشت که روسيه سياست فرصت طلبانه و سودجویانه خود را در قبال جمهوری اسلامی تغيير دهد.
راه اندازی نيروگاه اتمی بوشهر در ۲۱ شهريور امسال با حضور وزير امور خارجه علی اکبر صالحی، رئيس سازمان انرژی اتمی فريدون عباسی، وزير انرژی روسيه سرگئی اشماتکو و رئيس شرکت روس اتم سرگئی کرينگو بيش از هر رويداد ديگری جلوه می کند.
طرح «گام به گام » روسيه برای حل مسئله هسته ای ايران که تهران آن را به طور اصولی پذيرفته است و سفر ماه گذشته علی اکبرصالحی به مسکو وهمزمان سفر نيکلای پاتروشف بلند پايه ترين مقام امنيتی روسيه به تهران به دعوت شورای عالی امنيت ملی ايران و بالاخره سفر سعيد جليلی به روسيه برای سخنرانی دردانشگاه روابط بين الملل مسکو و درحاشيه آن گفتگو با مقامهای روسی، ديگرجلوه های اين تعاملات است.
اضافه براين محمود احمدی نژاد در يک نشست خبری درباره چشم اندازهمکاريهای تهران و مسکو پس از راه اندازی نيروگاه بوشهر به خبرنگار «ايتارتاس» گفت روابط ايران با روسيه براساس همسايگی و دوستی است و دو کشور تلاش دارند تا «همکاريهای راهبردی» خود را برنامه ريزی کنند.
آيت الله علی خامنه ای در سال ۲۰۰۷ از روسيه دعوت کرده بود که در يک «اتحاد استراتژيک» با ايران عليه دشمنان مشترک، تهران و مسکو مسئوليت ها را برای آينده خاورميانه و آسيای مرکزی بين خود تقسيم کنند.
سالها است که مقامهای جمهوری اسلامی ازروابط ايران با روسيه تحت عنوان «رابطه استراتژيک» نام می برند و مسکو را «شريک استراتژيک» می دانند ولی تاکنون مقام های روسی نه تنها از چنين «شراکتی» سخن نگفته اند که درعمل هيچ نشانه ای از اين نوع روابط ديده نمی شود.
دريای خزر
به باور مقامهای جمهوری اسلامی، از جمله رضا سجادی سفير تهران در مسکو، همکاری نزديک ايران با روسيه در سه منطقه راهبردی قفقاز جنوبی ، آسيای ميانه و دريای خزر، می تواند «حضور مداخله جويانه» ناتو و آمريکا را دراين مناطق دفع کند.
اين درحالی است که روسيه درعمل منافع ايران را در اين دريا ناديده گرفته است ودر سال ۱۹۹۸ با انعقاد قراردادهای دو جانبه با قزاقستان و آذربايجان در مورد بستر و زير بستردريای خزر، شمال اين دريا را بين سه کشور تقسيم کرده است و با عقب نشينی ازموضع پيشين خود درباره نظام مشاع در اين دريا که همگام با ايران بود، به رفتار کجدار و مريز خود با تهران پايان داده است.
علاوه بر اين سياست نظامی کردن دريای خزر را در پيش گرفته و به تقويت ناوگان خود در اين دريا پرداخته است.
انرژی، نيرو گاه بوشهر
به باور جمهوری اسلامی، روسيه وايران که نصف منابع گازی جهان را در اختيار دارند ميتوانند همکاری گسترده ای در اين زمينه داشته باشند ولی مسکو چنين نمی انديشد. روسيه به طرح تاسيس اوپک گازی که در بهمن ۱۳۸۵ از سوی ايران مطرح شد ، وقعی ننهاد. شرکت نفتی «لوک اويل» سال گذشته توسعه ميدان نفتی اناران را رها کرد و شرکت «گاز پروم» اين کشورهم به دليل تاخيرهای متعدد از اجرای طرح توسعه ميدان نفتی آذر کنار گذارده شد و به گفته سفير ايران در مسکو «شرکتهای نفت روسيه آسيب بزرگی به مردم ايران وارده کرده اند.»
با اين حال ، جمهوری اسلامی به دليل انزوای بين المللی کماکان به همکاری با روسيه دل بسته است . دومين اجلاس همکاريهای ايران و روسيه درزمينه نفت و گاز که در تير ماه امسال در مسکو تشکيل شد به سرمايه گذاری مشترک تاکيد ورزيد در حالی که شرکتهای خارجی، ازجمله روسی، با توجه به تحريم و مجازات های آمريکا که سرمايه گذاری بيش از ۲۰ ميليون دلاردر بخش انرژی ايران را منع مي کند، علاقه ای به همکاری ندارند.
در رابطه با انرژی هسته ای، روسيه نيروگاه بوشهررا با يازده سال تاخير به راه انداخت. برخی از مقامهای ايرانی، از جمله فريدون عباسی، رئيس سازمان انرژی اتمی ايران ، علت تاخير و تعويق های مکرر روسيه را بيانگر «رعايت سطح بالای استاندارد های بين المللی و حساسيت خاص جمهوری اسلامی» در راه اندازی اين نيروگاه ذکر کرده اند. در حاليکه به باور کارشناسان سياسی و هسته ای خلف وعده وتاخير ۱۱ ساله روسيه تا حد زيادی تابع تعاملات مسکو با کشورهای غربی به ويژه آمريکا دررابطه با پرونده هسته ای ايران بود و روسيه در موارد مختلف از کارت ايران برای حل اختلافات با آمريکا و بهره گيری سياسی استفاده کرد.
سازمان همکاريهای شانگهای
ايران در سال ۲۰۰۵ به عنوان ناظر به سازمان همکاريهای شانگهای که يک سازمان ميان دولتی برای همکاريهای امنيتی است پذيرفته شد و به طوررسمی تقاضای عضويت کرد. چين ، روسيه، قزاقستان، قير قيزستان ، تاجيکستان و ازبکستان اعضا اين سازمان اند و روسيه که در اين سازمان نقش کليدی را به عهده دارد تاکنون تمايلی به عضويت ايران نشان نداده است. اين در حالی است که محمود احمدی نژاد در در بيشتر اجلاسهای نوبتی سران اين سازمان شرکت کرده واساس سياست خارجی دولت خود را بر اساس بهبود روابط با شرق به ويژه با روسيه و چين بنا نهاده است.
سامانه پدافندی اس – ۳۰۰
روسيه بر پايه قرار دادی که با ايران در سال ۲۰۰۵ بست ، متعهد شده بود که در چهار چوب همکاريهای نظامی و دفاعی ميان دو کشورسامانه پدافندی اس- ۳۰۰ را به ايران تحويل دهد – سيستمی که می‌تواند تا شعاع ۱۵۰ کيلومتری خود را پوشش داهد و قادر است هواپيماها و موشک‌ها را در ارتفاع کم يا زياد رهگيری کرده و هدف قرار دهد.
اين سامانه پدافندی در صورت تحويل به ايران توأم با سامانه «تور- ام يک »می‌توانست سپر دفاعی قابل ملاحظه ای برای دفاع از حريم هوائی ايران باشد وحمله احتمالی اسراييل به مراکز هسته‌ای ايران را مختل کند. اما مسکو با پيروی از سياست تاخيرو تعلل و برای راضی نگاهداشتن آمريکا و اسرائيل با فسخ يک جانبه قرارداد مذکوراز تحويل اين سامانه به ايران خودداری ورزيد.
مسئله هسته ای
در مورد مسئله هسته ای ايران روسيه يک خط مشی دوگانه دارد بدين معنی که در ظاهر با اعمال تحريم بيشترعليه ايران مخالفت مي کند ولی درهرمقطعی که لازم باشد با کنار زدن ايران و دنبال کردن منافع ملی و استراتژيک خود به قطع نامه های شورای امنيت سازمان ملل عليه ايران صحه مي گذارد .
روسها تهديد های احتمالی ايران را برای اسرائيل وآمريکا و ناتو بزرگتراز آنچه که هست، جلوه ميدهند و همزمان با اين به مقامهای جمهوری اسلامی می گويند که آمريکا و اسرائيل بار ديگر در انديشه گزينه نظامی هستند و مسکو می تواند با پادرميانی و گفت وگو با آمريکا مانع اين کار شود. در همين رابطه آنها طرح گام به گام را مطرح کرده اند در حاليکه ان مي دانند آمريکا و ديگر کشورهای گروه پنج بعلاوه يک به اجرای آن به ديده ترديد می نگرند.
سياست فرصت طلبانه
در دهه گذشته روسيه جايگاهش را درعرصه بين المللی بالا برده و مانند هر کشور ديگری به دنبال منافع ملی خود است و سياستی عملگرايانه دارد در حاليکه برخی از مقامهای جمهوری اسلامی هنوز روابط دو جانبه را در چهار چوب جنگ سرد ارزيابی ميکنند و برآنند که از روسيه مانند اَبر قدرت گذشته در مقابل آمريکا و کشورهای اروپائی بهره گيرند و از مسکو انتظار دارند که درجريانهای بين المللی از ايران حمايت کند و يا دستکم آن را ياری دهد.
ايران در تقابل با آمريکا و کشور های غربی و بواسطه انزوای بين المللی چه از نظر روابط دو جانبه با کشور ها و چه درمورد مسائل منطقه ای و بين المللی اهرم های زيادی در اختيار ندارد .از اين رو تهران رانده و مانده در سطح بين المللی همه تخم مرغ های خود را در يک سبد گذاشته و به روسيه و يکی دو کشور ديگر تکيه کرده است.
روسيه هم با آگاهی ازاين موضوع در تعامل با غرب در هر فرصت مقتضی از کارت ايران به نفع خود استفاده کرده و بدون اينکه به ايران امتيازی بدهد از آن امتياز گرفته است. حمايت جمهوری اسلامی ازسياست روسيه در سرکوبی مردم مسلمان چچن نمونه بارز اين رفتار جمهوری اسلامی است. زليم خان ياندربايف ، رئيس جمهور پيشين چچن، جمهوری اسلامی را «عامل روسيه» خواند که به منافع مسلمانان جهان خيانت می کند.
ايران در مسئله کوزوو از سياست روسيه و صربستان پشتيبانی کرد و پس از حمله روسيه به گرجستان در سال ۲۰۰۸ جانب مسکو را گرفت و ولاديمير پوتين نخست وزير روسيه هم در مقابل واکنش شديد آمريکا به اين حمله ، به طور ضمنی هشدار داد که اين اقدام آمريکا به همکاريهای دو کشور در مورد مسئله هسته ای ايران لطمه خواهد زد.
تا زمانی که جمهوری اسلامی در عرصه سياست خارجی از تقابل با کشور های غربی دست برندارد و در مقام حل و فصل مسائل اش برنيايد و درهائی را برای تنوع ديپلماسی خود نگشايد ، نبايد انتظار داشت که روسيه سياست فرصت طلبانه و سودجویانه خود را در قبال جمهوری اسلامی تغيير دهد.
