حدود ۱۲ سال پس از آغاز بحران سوریه که به جنگ داخلی در این کشور انجامید و حدود ۱۱ سال پس از تعلیق عضویت این کشور در اتحادیه عرب به دلیل این بحران، شماری از کشورهای عربی، روابط خود را با دمشق از سر گرفتند یا در مسیر از سر گیری روابط هستند؛ روندی که مخالفانی هم دارد.
سوم فروردین امسال خبرگزاری رویترز گزارش داد که عربستان سعودی و دولت سوریه پس از بیش از یک دهه قطع روابط، برای از سرگیری روابط دوجانبه و بازگشایی سفارت‌خانه‌ها به توافق رسیدند. بنا بر این گزارش، تماس‌ها میان ریاض و دمشق پس از توافق میان عربستان سعودی و ایران برای از سرگیری روابط دوجانبه، بیشتر شده است.
فیصل المقداد وزیر خارجه سوریه نیز ۲۴ فروردین امسال در سفر به جده، با مقام‌های عربستان سعودی دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش رسانه‌های سعودی، در این دیدارها درباره راه حل سیاسی بحران سوریه و بازگشت این کشور به «محیط عربی» گفت‌وگو شد.
پیش از عربستان سعودی، امارات متحده عربی روابط خود را با دولت سوریه از سر گرفته بود. دوم دی ماه ۱۳۹۷ امارات سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد و ماه پس از آن، شرکت‌های هواپیمایی امرتس ایرلاین، فلای دبی و الاتحاد، برقراری پروازهای خود را به شهرهای سوریه اعلام کردند.
۲۷ اسفند ۱۴۰۰ بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در اولین سفر خارجی به یک کشور عربی پس از آغاز اعتراض‌ها در کشورش، به امارات سفر کرد. همان هنگام گزارش‌ها از میانجی‌گری ابوظبی میان ریاض و دمشق حکایت داشت.
اخيرا نیز تونس و پیش از آن مصر نیز به جمع کشورهای یعربی پیوستند که روابط‌شان را با دولت سوریه از سر گرفتند.
تلاش‌ها برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب
تلاش‌هایی برای لغو تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب آغاز شده است. در راس این تلاش‌ها عربستان سعودی قرار دارد که قرار است ۲۵ فروردین ۱۴۰۲ نشست جده این مساله را مطرح کند.
در نشست جده سران و نمایندگان شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس یعنی عربستان سعودی، امارات، بحرین، کویت، عمان و قطر به علاوه نمایندگان کشورهای مصر، اردن و عراق حضور خواهند یافت.
روزنامه الشرق الاوسط به نقل از یک منبه دیپلماتیک عرب نوشت که بحث لغو تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب در از اولیت‌های مذاکرات نشست جده خواهد بود. این منبع افزود افزایش تماس‌های دیپلماتیک با دولت سوریه پس از زلزله ویرانگر ۱۷ بهمن گذشته، به پیشبرد تلاش‌ها برای تقویت روابط سوریه با کشورهای عربی و بازگرداندنش به اتحادیه عرب کمک شایانی کرد.
مخالفت‌ها با بازگردادن سوریه به اتحادیه عرب
روزنامه وال‌استریت‌جورنال در گزارشی نوشته است که پنج کشور عضو اتحادیه عرب، با لغو تعلیق عضویت سوریه در این اتحادیه مخالفت می‌کنند.
بنا بر این گزارش این کشورها کویت، مراکش، قطر و یمن هستند، و مصر نیز با وجود احیای روابط دوجانبه خود با دمشق و هم‌پیمانی مستحکمش با عربستان سعودی، در قبال این گام ملاحظاتی دارد.
وال‌استریت‌جونال نوشته که این کشورها، بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب را به معنی مشروعیت‌بخشی به نظام بشار اسد می‌دانند و معتقند که پیش از این گام «نظام بشار اسد باید با اپوزیسیون مذاکره کند و همه سوری‌ها امکان مشارکت در تعیین سرنوشت کشورشان را بیابند».
محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر، هم یک روز پیش از نشست جده در مصاحبه با تلویزیون قطر گفت که دوحه دلایل خود را برای حمایت از ادامه تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب دارد.
او که کشورش از حامیان بخشی از اپوزیسیون سوریه به ویژه گروه اخوان المسلیمن و گروه‌های وابسته به آن است، افزود «به عقیده قطر دلایلی که منجر به تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب شد، همچنان پابرجا است».
ماجرای تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب
با شدت گرفتن بحران سوریه و سرکوب اعتراض‌ها، ۲۲ بهمن ۱۳۹۱، اكثريت وزرای خارجه کشورهای عرب در نشست اضطراری که در قاهره برگزار کردند، رأی به تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب داد.
در آن جلسه ۱۸ کشور به تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب رأی مثبت دادند و در مقابل سه کشور یعنی سوریه، لبنان و یمن با این اقدام مخالفت کردند، و عراق هم به این مصوبه رأی ممتنع داد. روندی که اعتراض دولت سوریه را برانگیخت.
در آن زمان یوسف احمد، نماینده سوریه در اتحادیه عرب، تعلیق عضویت کشورش در اتحادیه را «غیرقانونی و بر خلاف میثاق و آیین‌نامه داخلی اتحادیه» دانست چون به گفته او «برای این اقدان اجماع عربی شکل نگرفت».
تلاش‌ها برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب به کجا می‌رسد؟
پر واضح است که تا کنون اجماعی در زمینه بازگردادن سوریه به اتحادیه عرب وجود ندارد.
این نبود اجماع بار دیگر برای تصمیم‌گیری در این زمنیه چالش‌آفرین است به ویژه این‌که این بار مخالفان کشورهایی هستند که در جهان عرب مؤثر هستند.
سه کشوری که سال ۱۳۹۱ مخالف تعلیق عضویت سوریه بودند، در آن زمان خود درگیر مشکلات و بحران‌های داخلی بودند و از همین رو ثقل خود را در تأثیرگذاری از دست داده بودند.
اما اکنون کشورهای مخالف بازگشت سوریه، خود در تحولات تأثیرگذار هستند و بدین ترتیب مسیری که عربستان سعودی رهبری طی کردن آن را بر عهده گرفته، هموار نیست و نیازمند تلاش‌های بیشتری است.
