سودان، یکی از پهناورترین کشورهای آفریقا با حدود ۴۰ میلیون جمعیت، این روزها شاهد اعتراضات فزاینده اهالی کشور علیه سی سال حکومت عمر البشیر بوده به طوری‌که روز پنج‌شنبه اعلام شد که ارتش این کشور او را وادار به کناره‌گیری از منصب ریاست‌جمهوری و دستگیر کرده‌است.
همزمان گزارش‌هایی دربارهٔ بازداشت شماری از مقام‌های حکومت سودان و آزادی تمام زندانیان سیاسی در این کشور منتشر شده‌است.
برای درک وضعیت سودان و روندی که اهالی این کشور را برآشفت و سرنگونی رئیس جمهور را در پی داشت باید نگاهی انداخت به پیشینه و کارنامه عمر البشیر.
عمر البشیر که در جوانی در دانشکده افسری قاهره دوره دیده بود در جنگ اعراب و اسرائیل در ۱۹۷۳ نیز شرکت کرد و سی سال پیش، در سال ۱۹۸۹، در یک کودتای مورد حمایت اسلام‌گرایان در سودان به قدرت رسید. او چهار سال بعد منصب ریاست‌جمهوری را نیز در اختیار گرفت.
حکومت او، با ایدئولوژی نزدیک به اخوان‌المسلمین، همراه بوده‌است با عملیات «پاکسازی نژادی» غیر عرب‌ها در دارفور و اجرای احکام اسلامی، به شکلی که زنان و دختران در سودان برای پوشیدن شلوار می‌توانند حکم شلاق دریافت کنند.
در مناقشه منطقه دارفور در غرب سودان، ۳۰۰ هزار نفر کشته و دو میلیون نفر آواره شدند و گزارش‌های بی‌شماری از تجاوز و قتل و شکنجه، به‌ویژه علیه زنان و کودکان، توسط نیروهای مرتبط با عمر البشیر مخابره شده است.
روز ۴ مارس ۲۰۰۹ (۱۴ اسفند ۱۳۸۷) دادگاه کیفری بین‌المللی مستقر در لاهه، حکم بازداشت عمر البشیر را در رابطه با مناقشه دارفور و به اتهام جنایت علیه بشریت و نیز ارتکاب جنایات جنگی صادر کرد.
دو روز پس از آن، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، برای حمایت از عمر البشیر وارد سودان شد.
رئیس مجلس شورای اسلامی در بدو ورود خود به فرودگاه خارطوم، «حمایت همه‌جانبه ایران از سودان» به عنوان یک کشور «دوست و برادر» را اعلام کرد.
او صدور حکم بازداشت عمر البشیر را «ماجراجویی اخیر آمریکا» و یک «صف‌بندی ناحق» نهادهای بین‌المللی علیه سودان نامید.
با وجود این اعلام حمایت، عمر البشیر پس از چندی از ایران فاصله گرفت و به صف عربستان سعودی پیوست و حتی برای مهار نفوذ ایران در یمن سربازانی را نیز به یاری ائتلاف عربستان به یمن فرستاد.
بنا بر گزارش‌ها، ترس از بازداشت، باعث شده که عمر البشیر از زمان صدور حکم بین‌المللی علیه او، بیشتر خود را محدود به اقامت در کاخ ریاست جمهوری در خارطوم بکند، جایی که در روزهای اخیر شاهد بست نشستن شمار زیادی از معترضان علیه او نیز بوده است.
بنا بر گزارش‌ها، در برخی از تظاهرات‌های اخیر سودان، زنان ۷۰ درصد از معترضان را تشکیل داده‌اند:
پس از سال‌ها درگیری نظامی، سودان جنوبی سرانجام در سال ۲۰۱۱ با یک همه‌پرسی از سودان جدا شد و از آنجا که بیشتر ذخایر نفت کشور نیز در سودان جنوبی قرار داشت، حکومت عمر البشیر از آن زمان با کمبود مالی روبه‌رو شد.
تحریم‌های آمریکا نیز مدت‌ها این کشور را در تنگنا قرار داد و حتی پس از برچیده شدن بیشتر این تحریم‌ها، قرار داشتن دولت سودان در فهرست «دولت‌های حامی تروریسم» از سوی آمریکا همچنان باعث دوری گزیدن سرمایه‌گذاران و بازرگانان از این کشور شده است.
عمر البشیر برای جبران کمبود مالی، یارانه سوخت را کاهش داد که این امر در سپتامبر ۲۰۱۳ باعث شعله‌ور شدن آتش اعتراضات شد که سرکوب آن برای دولت پس از کشتن بسیاری از معترضان میسر شد. آمار دولتی شمار کشته‌شدگان را ۸۴ نفر و گروه‌های حقوق بشری ۲۰۰ نفر ذکر می‌کنند.
پس از کاهش یارانه نان در ژانویه سال گذشته میلادی، دور دومی از اعتراضات نیز روی داد که آن هم سرکوب شد.
سازماندهی اعتراضات مختلف در سودان را بیشتر گروهی به نام «انجمن کارشناسان سودان» ترتیب داده است که متشکل است از آموزگاران، وکلا، مأموران بهداشت و غیره.
معترضان می‌گویند سودان که زمانی ناحیه غله‌خیز جهان عرب به‌شمار می‌آمد به خاطر سال‌ها سوءمدیریت دولتی تبدیل به یک کشور «بی سر و صاحب» و درمانده شده است.
به گفته معترضان، سیاست‌های عمر البشیر باعث جدایی سودان جنوبی و تحریم‌های آمریکا شده و این روند کشور را به قهقرا برده است.
با این حال، عمر البشیر به توصیه وام‌دهندگان بانک‌ها، همچنان به کاستن از یارانه نان و سوخت ادامه داد تا این‌که سه برابر شدن قیمت نان و ایجاد صف‌های طولانی در ماه‌های اخیر آتش اعتراضات جدیدی را از حدود چهار ماه پیش در عطبره، شهری در مرکز سودان، برافروخت و به‌سرعت به شهرهای دیگر و سپس به پایتخت سرایت کرد.
با وجود تلاش‌های گسترده عمر البشیر برای انتصاب افراد خود در ارتش، سرانجام درجه‌داران ارتشی نیز در برابر سیل اعتراضات قادر به حمایت از رئیس جمهور نشده و او را وادار به برکناری کردند.
عمر البشیر که طی سه دهه از پس چندین شورش مسلحانه، بحران اقتصادی و فشار تحریم‌های غرب برآمده بود سرانجام دولتش روز پنج‌شنبه زیر وزن این فشارها فروریخت.
محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور پیشین ایران، که سفرهایی رسمی به سودان داشت در آخرین سفر خود با اعلام همکاری فزاینده بین دو کشور عامل مشکلات سودان را «دشمنان» دانسته و گفته بود که «دشمنان می‌خواهند با فشار مانع از شکل‌گيری سودان مقتدر شوند.»
