«نه به قانون روسی» حالا دیگر نه فقط یک هشتگ در شبکه‌های مجازی بلکه شعار هزاران نفر در خیابان‌های تفلیس و برخی دیگر از شهرهای گرجستان است؛ روی دیوارهای شهر نقش بسته، برخی شبکه‌های تلویزیونی آن را در گوشه‌ای از تصاویر خود گنجانده‌اند و حتی معترضان گرجی را در برخی شهرهای اروپایی و آمریکای شمالی به خیابان آورده است.
مخالفت گروه بزرگی از شهروندان گرجستان با قانون موسوم به «عوامل خارجی» هفته‌ها است که ادامه دارد و گسترش می‌یابد. حزب حاکم «رؤیای گرجی» اما تسلیم این اعتراضات نشده و تندتر از پیش مسیر برخورد با معترضان را ادامه می‌دهد.
میزان بازداشت‌ها در روزهای اخیر افزایش یافته، برخی چهره‌های سیاسی شبانه مورد ضرب‌وجرح افراد ناشناس قرار گرفته‌اند و بسیاری از معترضانِ عموماً شناخته‌شده از تماس‌های تهدید‌آمیز با خود و اعضای خانواده‌شان از سوی افراد ناشناس خبر می‌دهند.
در چنین فضایی اما این اعتراضات روزانه نه تنها فروکش نکرده بلکه در آستانهٔ تصویب نهایی قانون «عوامل خارجی»، تلاش برای شدت بخشیدن به آن در جریان است. بیم مخالفان نه تنها سرکوب آزادی‌های مدنی از طریق این قانون است، بلکه دور شدن از آرزوی پیوستن به اتحادیه اروپا است. از همین رو هم در جای‌جای تظاهرات پرچم‌های این اتحادیه دیده می‌شود.
عکس‌هایی از سرکوب معترضان در بزرگ‌ترین تظاهرات اخیر در گرجستان
قانون «عوامل خارجی» چیست و چرا معترضان آن را قانون «روسی» می‌خوانند؟
لایحهٔ پیشنهادی در گرجستان می‌گوید سازمان‌های غیردولتی که دست‌کم ۲۰ درصد از بودجهٔ آن‌ها از کشورهای خارجی تأمین می‌شود، باید خود را به‌عنوان «عامل خارجی» ثبت کنند. بنا بر گزارش‌ها صدها «ان‌جی‌او» که در حوزه‌های مختلف، رسانه، آزادی بیان، حقوق اقلیت‌ها، کشاورزی، آموزش و غیره فعالیت می‌کنند، شامل چنین قانونی خواهند شد. حزب حاکم «رؤیای گرجی» مدعی است این قانون می‌تواند با ایجاد «شفافیت» از «نفوذ عوامل خارجی» جلوگیری کند.
مشابه قانونی که هم‌اکنون در پارلمان گرجستان در دست بررسی است، قبلاً در روسیه تصویب شده و در پی اجرای آن بسیاری از رسانه‌ها و نهادهای غیردولتی که بخشی از بودجهٔ آن‌ها یا کل آن از خارج از مرزهای روسیه تأمین می‌شد، مجبور به متوقف کردن فعالیت خود شده و در مواردی افرادی نیز با تمسک به این قانون زندانی شده‌اند.
«نسل زد» خط مقدم اعتراضاتی که چند نسل در آن حاضر هستند
بررسی قانون عوامل خارجی اولین بار در زمستان سال ۱۴۰۱ آغاز شد. در آن زمان با شکل‌گیری اعتراضاتی گسترده، پس از چند روز حزب حاکم از تصویب قانون منصرف شد. آن اعتراضات آغاز توجهِ ناظران به حضور بسیار پررنگ «نسل زد» در گرجستان بود؛ نسلی که با موسیقی و رنگ به خیابان آمده بود و علی‌رغم برخورد نیروهای امنیتی یک حرکت اعتراضی مملو از رقص و شادمانی را رقم زده بود.
امروز هم که معترضان بار دیگر به خیابان آمده‌اند، صحبت از اثرگذاری این نسل از جوانان و نوجوانان گرجی است؛ آن‌هایی که زندگی آزاد و اروپایی می‌خواهند و برخلاف نسل پیش از خود، حتی از آموختن یا صحبت به زبان کشور همسایه، روسیه، سر باز می‌زنند (از سال ۲۰۰۸ میلادی و جنگ پنج‌روزه که به جدایی آبخازیا و اوستیای شمالی منجر شد، گرجی‌ها ۲۰ درصد خاک خود را تحت اشغال روسیه می‌دانند).
اما این فقط «نسل زد» نیست که به خیابان آمده است، بسیاری از شرکت‌کنندگان در تظاهرات والدین و پدربزرگ و مادربزرگ‌های این جوانان هستند که با آن‌ها همراه شده‌اند.
آیا آرزوی پیوستن گرجستان به اتحادیه اروپا در خطر است؟
در فاصلهٔ تظاهرات سال ۱۴۰۱ و اعتراضات امروز، گرجستان موفق شد در فهرست نامزدهای پیوستن به اتحادیه اروپا قرار بگیرد. موقعیت «نامزدی» قدم ابتدایی در مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا است و کشوری که این موقعیت را به دست می‌آورد، باید برای عضویت مراحل متعددی از جمله اصلاحات بنیادین در نهادهای مختلف حکومت از جمله قوه قضاییه و دادگاه‌ها را پشت سر بگذارد.
اینکه گرجستان موفق شده بود مرحلهٔ اول را رد کند و عنوان «نامزدی» را دریافت کند، این تصور را ایجاد کرده بود که حزب حاکم دیگر پیگیر قانون «عوامل خارجی» نخواهد بود. اما چند ماه بعد حزب «رؤیای گرجی» روند تصویب در پارلمان را از سر گرفت.
این روند به‌شدت مورد انتقاد کشورهای غربی قرار گرفته است که می‌گویند چنین قانونی می‌تواند آیندهٔ «اروپایی» گرجستان را تحت‌الشعاع قرار دهد.
آن‌طور که ریکارد یوزویاک، دبیر اروپای «رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی»، روز بیستم اردیبهشت گزارش داد، کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حال بررسی واکنش خود به تصویب قانون «عوامل خارجی» هستند و در این میان همهٔ گزینه‌ها از جمله قطع سفر بدون روادید گرجی‌ها به منطقه شنگن نیز روی میز است؛ تنبیهی که برای شهروندان عادی گرجستان گران تمام خواهد شد.
کلیسای ارتدوکس گرجستان کجای این اعتراضات ایستاده است؟
اکثر مردم در گرجستان مسیحیان ارتدوکس هستند و کلیسای ارتدوکس گرجستان نفوذ زیادی در سطوح مختلف جامعه دارد. نهاد کلیسا که عموماً از سوی منتقدانش متهم به نزدیکی به حزب حاکم می‌شود، کمتر دربارهٔ تحولات هفته‌های اخیر اظهارنظر کرده است، تا اینکه مسیحیان ارتدوکس به یکی از مهم‌ترین اعیاد خود یعنی عید پاک رسیدند و «ایلیا» اسقف اعظم کلیسا در مراسم این عید خواستار اتحاد جامعه برای فائق آمدن بر شرایط کنونی شد و گفت «متأسفانه در این سال روندهای سیاسی چنان تنشی را در جامعه ایجاد کرده که دوران روزه‌داری و سپس خوشی عید پاک را کمرنگ کرده است».
در سال‌های اخیر، خصوصاً در جریان اعتراضاتی که مربوط به حقوق همجنسگرایان می‌شد، افراد وابسته به کلیسای ارتدوکس در کنار راستگرایان افراطی نقش پررنگی ایفا کرده بودند. با این حال، امسال در روزهای گرامی‌داشت عید پاک، معترضان گرجی که احترام به آزادی‌های فردی یکی از شعارهایشان است، با در دست داشتن شمع و خواندن آواز در مقابل چندین کلیسای قدیمی شهر تفلیس سعی در ایجاد جو اتحاد کردند.
رویکرد کرملین در مورد تحولات گرجستان چیست؟
با آغاز اعتراضات اخیر در گرجستان، دمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین، گفته بود «این قانون نباید روسی خوانده شود چرا که این یک رویکرد عادی در بسیاری از کشورها است که با چنین قانونی خود را در برابر نفوذ خارجی در سیاست داخلی خود مصون کنند».
آن‌طور که «مسکو تایمز» به‌نقل از یک منبع بدون نام در دولت روسیه نوشته، «سیاستمداران در مسکو در حال نظارهٔ تحولات در گرجستان هستند و دستوری از کرملین به همه داده شده که از اظهارنظرهای جنجالی در این زمینه خودداری کنند».
رسانه‌های حکومتی در روسیه در این روزها بر رویکرد حزب حاکم در گرجستان متمرکز هستند و اتهامات آن‌ها علیه معترضان و گروه‌های مخالف را بازتاب می‌دهند؛ اظهارنظرهایی که بسیاری از آن‌ها شبیه اتهاماتی است که کاخ کرملین و ولادبمیر پوتین، رهبر روسیه، علیه مخالفان خود مطرح می‌کند.
روابط گرجستان و روسیه در سه دهه‌ای که از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می‌گذرد، فراز و نشیب فراوانی داشته است، اما قطع روابط دیپلماتیک دو کشور از سال ۲۰۰۸ در پی جدایی آبخازیا و اوستیای جنوبی وضعیتی مملو از تنش را رقم زد.
در پی تهاجم نظامی روسیه به اوکراین اما حزب حاکم گرجستان رویکردی میانه را در مواجهه با این جنگ در پی گرفت تا همسایهٔ قدرتمند خود را ترغیب به اقدامی مشابه علیه خود نکند. در عین حال ده‌ها هزار شهروند روسیه که تمایل به شرکت در جنگ نداشتند، به گرجستان پناه آوردند که این خود نارضایتی‌های گسترده‌ای را در این کشور رقم زد.
بنیانگذار حزب «رؤیای گرجی»، بیدزینا ایوانشویلی که سرمایه میلیاردی خود را در روسیه ساخته است، نیز همواره متهم به پیشبرد سیاست‌های کرملین در گرجستان است؛ اتهامی که هم خود او و هم حزب «رؤیای گرجی» به‌شدت آن را تکذیب می‌کنند.
مسیر تصویب قانون چیست و بعد از آن چه می‌شود؟
در روند بررسی این قانون در پارلمان، نمایندگان موافق تا کنون دو بار به آن رأی مثبت داده‌اند. روند این بررسی هم بسیار تنش‌آلود بوده و بارها سخنرانی نمایندگان مخالف قطع شده و تنها شبکه‌های تلویزیونی اجازهٔ ورود به پارلمان برای پوشش این تحولات را داشتند. در آغاز راه یکی از نمایندگان مخالف با زدن مشت به نمایندهٔ حزب حاکم به آن اعتراض کرد و بسیار جنجال‌آفرین شد. آلِکو اِلیساشویلی چند روز بعد در جریان اعتراضات با خشونت بازداشت شد.
حالا قرار است روز ۲۴ اردیبهشت برای سومین و آخرین بار پارلمان دربارهٔ این قانون رأی‌گیری کند و به نظر نمی‌آید که حزب حاکم که بیشترین کرسی‌های پارلمان را در اختیار دارد، مشکلی در راه تصویب نهایی آن داشته باشد.
این حزب و متحدانش همچنین قادر به بی‌اثر کردنِ رأی وتوی سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهور گرجستان، هستند که بی‌پرده از مخالفت با این قانون صحبت کرده است. اما این احتمالاً به معنای پایان اعتراضات در گرجستان نخواهد بود، چرا که با تصویب نهایی این قانون پیش‌بینی می‌شود موج تازه‌ای از اعتراضات شکل بگیرد و تا زمان انتخابات که در پاییز برگزار خواهد شد، ادامه یابد.
لاشا گوینیانیدزه، یکی از فعالان سیاسی که در روزهای اخیر مورد حمله افراد ناشناس قرار گرفته، می‌گوید «اگر فعالان سیاسی امروز کوتاه بیایند، حملات به شهروندان عادی هم تسری پیدا خواهد کرد».
او که از روی تخت یک کلینیک درمانی در تفلیس با بخش گرجی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت‌وگو می‌کرد، گفت: «اگر می‌خواهیم فردا در بلاروس از خواب بیدار نشویم، باید مبارزه را تا آخر ادامه دهیم».
