بررسی‌های رادیوفردا نشان می‌دهد که دولت ایران در تدارک افزایش قیمت بنزین است. در ماه‌های گذشته اخبار گران‌شدن بنزین همواره از سوی مقامات حکومتی به‌شدت تکذیب شده، با این حال برخی منابع مطلع به رادیوفردا گفته‌اند که پروندهٔ افزایش قیمت بنزین همچنان روی میز دولت است.
بر اساس اطلاعاتی که از این منابع در اختیار رادیوفردا قرار گرفته، در حال حاضر سه سناریو برای قیمت بنزین مطرح است که ظاهراً هنوز به مرحلهٔ تصمیم‌گیری نهایی نرسیده، اما نتیجهٔ اجرای هرکدام از سناریوها نهایتاً به افزایش قیمت بنزین منتهی خواهد شد.
- سناریو اول: اعطای سهمیهٔ سوخت به سرپرستان خانوار
- سناریو دوم: سهمیهٔ سوخت بر اساس شمارهٔ ملی
- سناریو سوم: ادامهٔ روند کنونی همراه با افزایش قیمت سهمیهٔ دوم و سوم
با اجرای هرکدام از این سناریوها، افزایش قیمت سهمیه دوم بنزین قطعی خواهد بود، اما دربارهٔ زمان اجرای آن هنوز تردیدهایی وجود دارد؛ ضمن آن‌که، به‌گفتهٔ منابع مطلع، همچنین پیشنهاد شده است طرح افزایش قیمت بنزین در بودجه سال آینده گنجانده شود.
پاشنه‌آشیل جمهوری اسلامی
آیا بنزین سال آینده به پاشنه‌آشیل دولت ایران تبدیل خواهد شد؟ پاسخ‌دادن به این سؤال کمی دشوار و پیچیده است، زیرا عوامل گوناگونی در تعیین قیمت بنزین در ایران دخیل است که بدون درنظرگرفتن آن‌ها نمی‌توان به نتیجهٔ قطعی رسید.
مهم‌ترین عامل همبستگیِ قیمت بنزین با قیمت سایر کالاها در ایران است. بخشی از این همبستگی ناشی از تورم انتظاری است، یعنی به‌محض افزایش قیمت بنزین، سایر کالاها هم بهای خود را با قیمت بنزین تطبیق می‌دهند.
موضوع دیگر تبدیل‌شدن بنزین به یک مطالبهٔ مردمی و اجتماعی است. مردم انتظار دارند که بنزین هم مثل سایر کالاهایی که دولت ارائه می‌کند، همچون آب و برق، در ارزان‌ترین حالت ممکن به دست آن‌ها برسد. در نتیجه هر بار افزایش قیمت بنزین به معنای این است که حکومت قصد دارد شرایط اقتصادی را برای مردم سخت‌تر کند، به‌طوری که بیشترین حساسیت مردم همزمان با افزایش نرخ تورم بر روی قیمت بنزین است.
افزایش قیمت بنزین در دو مقطع حکومت ایران را به دردسر انداخت؛ یکی سهمیه‌بندی بنزین و افزایش دومرحله‌ای قیمت آن در سال ۱۳۸۶ که اعتراضات به‌نسبت محدودی در پی داشت و دیگری رشد سه‌برابری قیمت بنزین در آبان ۱۳۹۸ که به اعتراض‌های گستردهٔ خیابانی انجامید.
اعتراض‌ها در آبان ۱۳۹۸ به‌شدت سرکوب شد و در جریان این سرکوب، به‌گزارش رویترز، حدود ۱۵۰۰ شهروند کشته شدندو از مشروعیت حکومت بیش از پیش کاسته شد. تبعات این اعتراض‌ها حتی به ازدست‌رفتن پایگاه اجتماعی گروه سیاسی موسوم به اصلاح‌طلبان در ایران پس از حوادث آبان ۱۳۹۸ هم منجر شد.
از سر گذراندن همین دو رویداد معاصر و التهابات ادامه‌دار ناشی از اعتراضات «زن زندگی آزادی» در حال حاضر دولت فعلی جمهوری اسلامی را در بررسی سناریوهای افزایش قیمت محتاط‌تر کرده است، با این حال سیر صعودی مصرف بنزین در ماه‌های گذشته از قرار معلوم راهکاری جز افزایش قیمت بنزین باقی نگذاشته است.
دو پیشنهاد برای محاسبهٔ قیمت بنزین
هرچند قانون هدفمندی یارانه‌ها به دولت اجازه داده که قیمت حامل‌های انرژی را افزایش دهد، ولی همیشه دربارهٔ چندوچون این افزایش اختلاف‌نظر وجود داشته است.
مطابق ماده یک قانون هدفمندکردن یارانه‌ها، قیمت فروش داخلی بنزین باید کمتر از ۹۰ درصد قیمت تحویل روی کشتی (FOB) در خلیج فارس تعیین شود.
قیمت بنزین در معاملات FOB خلیج فارس مطابق با داده‌های دیده‌بان CME تا پایان ماه مه حدود ۸۵ سنت در هر لیتر گزارش شده است. بر این اساس، یکی از پیشنهادهای مطرح‌شده تعیین قیمت هر لیتر بنزین معادل ۵۰ سنت FOB است.
با احتساب قیمت دلار در سامانه نیما که حول ۴۱ هزار تومان می‌چرخد، با فرمول یادشده قیمت هر لیتر بنزین ۲۰ تا ۲۱ هزار تومان خواهد شد.
روش دوم محاسبه قیمت بنزین بر اساس قیمت FOB خلیج فارس با قیمت دلار ۲۸ هزار و پانصد تومانی یارانه‌ای پیشنهاد شده است که قیمت هر لیتر بنزین مطابق همین فرمول را ۲۷ هزار تومان تعیین می‌کند.
اگر هر کدام از قیمت‌های یادشده نهایی شوند، مرحله بعد نحوهٔ افزایش قیمت است. طبق سناریوهای پیشنهادی، سهمیه یارانه‌ای ۱۵۰۰ تومان به‌ازای هر لیتر باقی خواهد ماند و این افزایش قیمت برای سهمیه دوم و آزاد اعمال خواهد شد.
طرح‌های پیشنهادی
بر اساس بررسی‌های رادیوفردا، پیشنهاد شده است سهمیه اول بدون تغییر ۱۵۰۰ تومان ثابت بماند. یعنی دارندگان همهٔ خودروها هر ماه ۶۰ لیتر بنزین یارانه‌ای ۱۵۰۰ تومانی دریافت کنند. سهمیه دوم ۶۰ لیتر تعیین شود که قیمت آن بین پنج تا هفت هزار تومان پیشنهاد شده است و برای سهمیه سوم که سهمیه آزاد خودروها نام‌گذاری شده، یکی از دو طرح قیمتی ۱۵ یا ۲۷ هزار تومان اجرا شود.
در مرحله آخر هم یکی از سناریوهای افزایش قیمت اجرا خواهد شد که منابع مطلع به رادیوفردا گفته‌اند در این مرحله سه سناریو در حال بررسی است:
- نخست اختصاص سهمیه یارانه‌ای (۱۵۰۰ تومان) به سرپرستان خانوار، به‌طوری که اگر تعداد خودروهای هر خانواده بیشتر از یک دستگاه باشد، تنها به یک دستگاه سهمیه یارانه‌ای اختصاص می‌یابد.
- دومین سناریو سهیمه یارانه‌ای بنزین به هر شمارهٔ ملی است که این طرح به صورت آزمایشی سال گذشته در جزیره کیش اجرایی شد، ولی برای اجرای سراسری آن تصمیم نهایی گرفته نشد.
- و سناریو سوم ادامهٔ روند کنونی است، یعنی همهٔ خودروها سهمیه ۶۰ لیتر را کماکان خواهند داشت و برای سهمیه دوم یکی از قیمت‌های ۷ یا ۱۵ یا ۲۱ هزار تومان تعیین می‌شود.
در هر حال بنزین همچنان مسئله و معضل بزرگ حکومت ایران و دغدغه مقامات دولتی و حکومتی است، همچنان‌که در گزارش محرمانۀ لورفته‌ای هم که «ستاد اطلاع‌رسانی و تبلیغات اقتصادی کشور» سوم اسفند ۱۴۰۱ برای مقامات حکومت فرستاده بود، چنین نتیجه‌گیری شده بود که «شرایط فعلی قابل تداوم نیست» و ۱۴۰۲ «سال سختی» است که «باید برای آن آماده شویم».
