قطعه‌ای از یک موشک که روز سه‌شنبه، ۲۴ آبان، به نقطه‌ای از لهستان در مرز این کشور با اوکراین اصابت کرد و انفجار آن دو شهروند لهستانی را کشت می‌توانست و می‌تواند جنگ اوکراین را وارد فاز خطرناک‌تری بکند.
این که یک کشور عضو ناتو آماج اصابت موشک شده، به خصوص اگر معلوم می‌شد که موشک از سوی روسیه و عمداً شلیک شده تا مثلاً هشداری باشد که لهستان و سایر کشورهای عضو ناتو با پشتیبانی خود از اوکراین عملاً یک طرف جنگ هستند و از ترکش جنگ در امان نخواهند ماند، پیامدش این می‌توانست باشد که ناتو رسماً با روسیه وارد جنگ شود.
همین حساسیت مسئله باعث شد که رهبران گروه هفت که در حال حاضر همگی در بالی اندونزی و در اجلاس گروه ۲۰ هستند فوراً تشکیل جلسه اضطراری بدهند و جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا بلافاصله اعلام کند که آنچه به لهستان اصابت کرده بقایای موشک پدافند هوایی اوکراین بوده است. محافل امنیتی و نظامی آلمان و فرانسه نیز روایت مشابه‌ای را بیان کرده‌اند.
موشک از نوع اس-۳۰۰ روسی بوده که در دفاع ضدهوایی به کار گرفته می‌شود و هر دو کشور روسیه و اوکراین از آن در زرداخانه خود دارند. اینکه روسیه موشک ضدهوایی را برای حمله به تأسیسات زمینی اوکراین به کار گرفته باشد، غیرممکن نیست، ولی بعید است. محتمل‌تر همانطور که منابع غربی هم تأیید کرده‌اند این است که موشک اس-۳۰۰ اوکراین در رهگیری موشک‌های روسی به خطا رفته باشد.
البته روایت برخی منابع رسمی روسیه که پرتاب موشک را عملی عامدانه از سوی اوکراین می‌دانند تا ناتو را درگیر مستقیم جنگ با روسیه کند هنوز بر پایه‌های محکمی استوار نیست و می‌توان آن را بخشی از جنگ تبلیغاتی محسوب کرد.
اوکراین البته در این جنگ تبلیغاتی گسترده‌تر و بی‌محاباتر عمل کرده که دلایل خاص خود را هم دارد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین همان شب، یعنی چند ساعتی پس از اصابت موشک به لهستان، و قبل از این که منشأ موشک مشخص شود گفت: «امروز آنچه را که ما دائماً هشدارش را می‌دادیم اتفاق افتاد. ترور نشئت‌گرفته از روسیه حالا تنها به کشور ما محدود نمانده است.»
زلنسکی دو روز بعد از این که ناتو و اکثر متحدان غربی موشک فرودآمده در لهستان را اوکراینی اعلام کردند هم، کماکان بر عقیده خود باقی ماند. او ولی در عین حال از لهستان تقاضا کرده است که اطلاعات و یافته‌ها را در اختیار کی‌یف قرار دهد.
دیمتری کولبا، وزیر خارجه اوکراین هم در همان ساعات اولیه پس از اصابت موشک ابایی نکرد که در توئیتری ربط دادن موشک به شلیک پدافند هوایی کشورش را که حالا در غرب هم بر سر آن اجماع وجود دارد «روایت توطئه‌آمیز» روسیه توصیف کند.
او در تماس تلفنی با آنتونی بلینکن، همتای آمریکایی خود نیز با اصرار بر این که موشک از سوی روسیه شلیک شده، خواهان «واکنش سخت مبتنی بر اصول و ارزش‌های مشترک» شد. برخی کشورهای حوزه بالتیک عضو ناتو هم فوراً لازم دیدند که بحث استناد به ماده ۴ منشور ناتو و «رایزنی پیرامون وضعیتی که یک کشور عضو از سوی کشوری دیگر مورد حمله قرار می‌گیرد» را طرح کنند.
تشدید جنگ یا درنگ بیشتر در مورد ادامه آن؟
برای اوکراین جاافتادن روایت ناتو، بایدن و کشورهای محوری اروپا از ماجرای اصابت موشک به لهستان عملاً عدم توفیق در سوق ناتو به اقدامی است که این کشور از ابتدای جنگ خواهان آن بوده: ایجاد منطقه پرواز ممنوع توسط ناتو بر فراز اوکراین تا حملات هوایی و موشکی روسیه با مشکل روبرو شود. این خواست با توجه به این که عملاً به معنای مقابله ناتو و روسیه و مقدمه احتمالی یک جنگ جهانی است با مخالفت ناتو و اکثر کشورهای عضو آن روبه‌رو شده است. با این همه، اصابت موشک به لهستان این بحث را که باید به اوکراین در زمینه تقویت و نوسازی پدافند هوایی‌اش بیشتر کمک کرد تا از اتفاقاتی مشابه جلوگیری شود جانی تازه گرفته است.
جاافتادن روایت آمریکا و کشورهای غربی از ماجرا البته روسیه را از تقصیر شروع جنگ تجاوزکارانه مبرا نمی‌کند، بلکه این نکته را گوشزد می‌کند که حملات جنایتکارانه موشکی و پهپادی به اوکراین که بنا بر شواهد تا کنونی پدافند هوایی اوکراین در مقابله با آن دچار خطا شده می‌تواند جنگ را به فازهای خطرناک‌تری بکشاند که برای خود روسیه هم خسارت و آسیب بیشتری رقم بزند.
جاافتادن روایت مطرح از سوی ناتو وکشورهای غربی و بالاگرفتن بحث در باره جدی‌بودن خطر گسترده‌شدن ابعاد و تهدیدات جنگ در عین حال می‌تواند به مباحث وفشارهایی کمک کند که در هفته‌های اخیر بر محوری‌شدن بیشتر دیپلماسی و خاتمه سریع‌تر جنگ تأکید داشته‌اند.
در خود آمریکا هم که بزرگترین پشتیبان اوکراین در جنگ علیه روسیه است ادامه جنگ، هم به لحاظ امنیتی و هم به لحاظ اقتصادی بحث‌برانگیزتر از آن شده که نقد و انتقادی متوجه ادامه بدون راهبردی برای پایان آن، نباشد، به خصوص حالا که مجلس نمایندگان هم کم و بیش به دست جمهوریخواهان افتاده است.
همین چهارروز پیش خانم یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا گفت که بهترین دوا برای بهبود وضعیت اقتصادی جهان، پایان جنگ اوکراین است.
یا حرف‌های مارک میلی، رئیس کمیته روسای ستاد کل نیروهای مسلح آمریکا مبنی بر اینکه اوکراین نمی‌تواند برنده شود، و زمستان آینده فرصتی برای شروع مذاکرات با روسیه باز می‌کند، چنان جنجالی راه انداخته که کاخ سفید لازم دیده به اوکراین اطمینان بدهد که اختیار ادامه یا پایان جنگ در اراده رهبری اوکراین است و واشینگتن در رابطه با زمان و ملزومات پایان جنگ نظر خود را خواهد گفت، ولی فشاری بر اوکراین وارد نخواهد کرد.
البته میلی به رغم جنجال یادشده، یک هفته بعد، یعنی روز چهارشنبه ۱۷ نوامبر دوباره نقطه نظرش در باره بعیدبودن پیروزی کامل اوکراین را تکرار کرد و یادآور شد که به رغم موفقیت‌های اوکراین و ضرباتی که روسیه خورده است، مسکو هنوز امکان ادامه جنگ و ممانعت از شکست کامل را دارد. او بر این پیش‌بینی پای فشرد که «با آمدن زمستان جبهه‌ها راکد و فاقد تحرک می‌شوند و توقف پیش‌روی‌های اوکراین امری محتمل است، وضعیتی که شاید دریچه‌ای برای مذاکراه و بازپس‌گیری بقیه مناطق اشغالی از راه گفت‌وگو باشد.»
دو موضعی که نمی‌توان میان آنها پل زد
مشکل در این میان این است که مسکو حتی به بازگشت به وضعیت قبل از ۲۴ فوریه ۲۰۲۱، یعنی تنها اشغال کریمه و دو جمهوری خودخوانده رضایت نخواهد داد و حفظ بخش‌های اشغالی بیشتری از اوکراین که ارتباط زمینی روسیه با کریمه را میسر کنند برایش حیاتی است. در واقع، پایان جنگ از نظر مسکو وقتی است که اوکراین به صرفنظرکردن از ۲۰ درصد اراضی خود که در اشغال روسیه است رضایت دهد.
این در حالی است که لحن و موضع رهبری کی‌یف به خصوص حالا که روسیه هم از خرسون خارج شده بر ادامه جنگ تا پیروزی است، پیروزی را هم روز دوشنبه، ۱۴ نوامبر، زلنسکی در سخنرانی برای رهبران گروه ۲۰ در اندونزی خروج کامل روسیه از مناطق اشغالی و دادن تضمین امنیتی به اوکراین اعلام کرده است.
پوتین و ابواب جمعی او حفظ مناطق اشغالی را خواسته یا ناخواسته با بقای خود در عرصه سیاسی گره زده‌اند و عقب‌نشینی داوطلبانه یا پیروزی نظامی قاطع اوکراین بر قوای روسیه امر محتملی تلقی نمی‌شود. این که در جریان اجلاس رهبران گروه ۲۰ در بالی اندونزی که ۶۰ درصد جمعیت جهان را نمایندگی می‌کنند اکثریت در قطعنامه‌ای به محکومیت تجاوز روسیه به اوکراین و پیامدهای آن برای صلح و اقتصاد و امنیت غذایی در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی رأی داد و انزوای کرملین ابعاد بیشتری گرفت هم، به نظر نمی‌رسد که تا اطلاع ثانوی در راهبرد و مواضع مسکو تغییری ایجاد کند.
از سوی دیگر معلوم نیست که موضع یادشده در سخنرانی زلنسکی، مبنی بر خروج کامل روسیه از مناطق اشغالی به عنوان شرط پایان جنگ، از چه ثبات و تداومی برخوردار خواهد بود. به خصوص اگر اروپا و آمریکا متأثر از معادلات سیاسی داخلی و وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود به رهبری کی‌یف فشار بیاورند و کمک‌ها به این کشور دچار سستی و سکته شود ادامه یک جنگ درازمدت شاید ممکن نباشد.
هر چه که هست که فعلا تغییری در مواضع کرملین و رهبری اوکراین دیده نمی‌شود، اما ماجرای اصابت موشک به لهستان می‌تواند تنور بحث مربوط به راهبردهای پایان سریع‌تر جنگ را در واشینگتن و بروکسل و حتی در مسکو و کی‌یف بیشتر داغ کند.
