هر سال در فصل سرما تعداد مرگ‌ومیرها در سراسر جهان از میزان طبیعی خود به‌شکل قابل‌توجهی بالاتر می‌رود. ویروس‌هایی که به سیستم تنفسی بدن حمله می‌کنند، دلیل این کشتار خاموش هستند.
اگرچه به‌دلیل گزارش نشدن بسیاری از موارد آگاهی از عدد دقیق قربانیان هر سال به‌آسانی میسر نیست، اما براساس تخمین‌های سازمان‌های جهانی هر سال ۲۹۰ هزار تا ۶۵۰ هزار نفر بر اثر ابتلا به این بیماری‌های ویروسی جان خود را از دست می‌دهند.
اگر سری به جدول عوامل مرگ‌ومیر سالانه در سراسر جهان بزنید، می‌بینید که ردۀ چهارم، پس از بیماری‌های قلبی و سکته‌‌ها و بیماری‌های مزمن انسداد ریوی، به عفونت‌های ریوی و دستگاه تنفسی اختصاص دارد که بیماری‌های ویروسی ازجمله آنفلوانزا از اصلی‌ترین عوامل آن است.
این بیماری‌ها تا پیش از دورۀ همه‌گیری کووید (که از خانوادۀ ویروس‌های حمله‌کننده به ساختار تنفسی است) نیز هر سال از مردم قربانی می‌گرفت اما کمتر به آن توجه می‌شد. در سال‌های اخیر سویه‌های تازه و تغییریافتۀ کووید نیز به مجموعۀ این ویروس‌ها اضافه شده است.
آمارهای موجود نشان می‌دهد که امسال هم این بیماری‌ها در حال اوج‌گیری است. اگرچه میزان شدت و شیوع سالانه بسته به سویه‌های ویروس متفاوت است، اما این چیزی از یکه‌تازی این ویروس کم نکرده است.
چرا فصل سرما؟
ویروس‌ها عامل اصلی بیماری‌های عفونت ریوی فصلی هستند؛ ویروس‌هایی که ما در دوران همه‌گیری کرونا بیشتر با نحوۀ عملکرد و رفتار آن‌ها آشنا شدیم.
عامل آنفلوانزا ویروس است. آنتی‌بیوتیک‌ها نقشی در مهار ویروس ندارند؛ فقط باعث آسیب‌پذیری درازمدت در برابر عوامل بیماری‌های باکتریایی می‌شوند.
فصل سرما شرایط مطلوبی را برای فعالیت این ویروس‌ها به همراه می‌آورد. یک سوی ماجرا به خود ویروس‌ها برمی‌گردد. ویروس‌های عامل این عفونت‌ها در برخی موارد در شرایط سرما دوام و پایداری بیشتری در محیط دارند تا در گرما و به همین دلیل هم احتمال فعال ماندن آن‌ها در هوای سرد و خشک بیشتر می‌شود.
اما دوام بیشتر برخی ویروس‌ها تنها یکی از دلایل است و دلیل اصلی به شرایطی برمی‌گردد که میزبانان برای این ویروس‌های تشنۀ بقا و تکثیر فراهم می‌کنند.
زمستان به‌معنای حضور بیشتر افراد در محیط‌های بسته است. تماس نزدیک باعث می‌شود ویروس فرصت بهتر و راحت‌تری برای انتقال داشته باشد. معمولاً در زمستان‌ها به دلیل سرمای هوا سعی می‌کنیم محل زندگی و همین‌طور محل معاشرت‌های خودمان در فضاهای بسته را تا حد امکان عایق‌بندی کنیم و بدین ترتیب امکان جریان هوا و تهویۀ کامل آن دشوار می‌شود و به همین دلیل هم اگر ویروسی به‌واسطۀ ابتلای یک نفر وارد این محیط شود، فرصت بهتری برای انتقال میان افراد مختلف دارد و می‌تواند میزبان‌های تازۀ خود را سریع‌تر پیدا کند.
از سوی دیگر، زمستان‌ها برای برخی افراد، به‌خصوص کسانی که اندکی زمینه مشکلات سیستم دفاعی بدن دارند، به‌معنای کاهش ضریب مقاومت بدن است و در بعضی افراد سیستم دفاعی ضعیف می‌شود و توان مبارزه با ویروس‌های مهاجم را از دست می‌دهد.
این به معنی این است که اگر ویروس وارد بدن این افراد شود، نه‌تنها فرصت تاخت‌وتاز بیشتری دارد که ممکن است با راحتی بیشتری، به‌دلیل تکثیر مداوم درون بدون این افراد، شاهد بروز جهش‌های ژنتیکی باشد و سویه‌های تازه و در بعضی موارد مقاوم‌تری از خود را تولید و سپس منتشر کند.
درس عبرت کووید
زمانی که همه‌گیری جهانی کووید-۱۹ آغاز شد، رفتارهای مراقبتی شدیدی از سوی مردم و از سوی نظام بهداشتی برای مهار آن به کار گرفته شد. درحالی‌که ویروس عامل کووید-۱۹ به کشتار و بیمار کردن مردم ادامه می‌داد، هم‌زمان اتفاق دیگری رخ داد که باعث شد در دل آن تاریکی چراغ امیدی برای آینده باشد. در طول زمستان مرگبار کووید، میزان ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از ویروس آنفلوانزای فصلی به‌قدری کاهش یافت که عملاً امکان تشخیص اثر آن نسبت به میزان طبیعی و زمینۀ مرگ‌ومیر وجود نداشت.
همان زمان بسیاری از متخصصان امیدوار بودند این تجربه‌ای باشد که ما آن را با خود به دوران فراسوی کووید ببریم.
دکتر جرمی فاوست، پزشک مراقبت‌های اورژانس و یکی از اصلی‌ترین چهره‌های خط مقدم مبارزه با کووید، در گفتگوی سه سال پیش با من گفت «اگر بتوانیم این مراقبت‌ها را برای فصل‌های آنفلوانزا در سال‌های بعد به کار ببریم، با کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آن در طول چند سال می‌توانیم جان تعداد زیادی از انسان‌ها را نجات دهیم که در طولانی‌مدت اثر مرگ‌ومیر ناشی از کووید – ازنظر عددی – را پاک خواهد کرد».
اما متأسفانه ما انسان‌های فراموشکاری هستیم؛ به‌محض این‌که اندکی شرایط بحرانی کووید کاهش یافت، ما هم آن مراقبت‌ها را فراموش کردیم و بار دیگر قاتل خاموش دست‌به‌کار شد.
چه مراقبت‌هایی انجام دهیم؟
راه‌های مقابله با ابتلا و شیوع آنفلوانزای فصلی ساده است. این ویروس‌ها چنان سریع تکامل پیدا می‌کنند که هر سال ما نیازمند آموزش سیستم بدنی خود برای مقابله با سویه‌های تازۀ آن هستیم. به همین دلیل هم مهم‌ترین و مؤثرترین راه برای جلوگیری از ابتلا به این ویروس‌ها و شیوع آن‌ها واکسیناسیون سالانه برای مقابله با آنفلوانزای فصلی است.
گام‌های بعدی ساده‌تر و در عین حال مؤثرترند:
- اگر احساس بیماری می‌کنید، چند روزی از حضور در اجتماعات خودداری کنید و اگر به‌ناچار در مراکز عمومی و پرجمعیت حاضر می‌شوید، از ماسک استفاده کنید.
- اگر میزبان میهمانی و جمع شدن دوستان و خانواده هستید و همین‌طور اگر مدیر مرکزی عمومی مانند شرکت تجاری، مدرسه، تالار اجتماعات و امثال آن هستید، سیستم تهویۀ آن مکان را بهبود ببخشید. یکی از اصلی‌ترین موانع شیوع بیماری در محیط‌های بسته بهبود سیستم تهویه است.
- همین‌طور رعایت بهداشت شخصی، ضدعفونی دست‌ها و شستن مداوم آن‌ها احتمال انتقال را کم می‌کند.
- مهم‌تر از همه این‌که به توصیه‌های پزشک گوش کنید. اصلی‌ترین کمک به شرایط ضعیف و متوسط بیماری استراحت است و دوری از افراد دیگر به‌خصوص سالمندان و کودکان و کسانی که دچار بیماری‌های زمینه‌ای هستند. همین‌طور از اصرار به پزشک برای تجویز داروهای بی‌حاصل خودداری کنید. یادمان باشد عامل این بیماری ویروس است و آنتی‌بیوتیک‌ها، پنی‌سیلین و امثال آن که برای مبارزه با عامل باکتریایی است، نقشی در مهار ویروس ندارند و تنها باعث آسیب‌پذیری طولانی شما در برابر عوامل بیماری‌های باکتریایی می‌شود.
درنهایت به یاد داشته باشیم که اثر برخی از بیماری‌های ویروسی عفونی سیستم تنفسی مانند کووید و گروهی از آنفلوانزاها تنها به دوران حاد بیماری محدود نمی‌شود و در مواردی اثراتی طولانی‌مدت را بر بدن باقی می‌گذارند که فرد باید آن را تحمل کند. مثل هر مورد دیگری بهترین مقابله با این موارد پیشگیری است.
