حکومت روسیه موزه تاریخ گولاگ در مسکو را که به سرکوب‌ها در دوران شوروی و سیستم اردوگاه کار اجباری در زمان جوزف استالین اختصاص دارد، از روز ۲۴ آبان به‌طور رسمی و به بهانه «نقص ایمنی» تعطیل کرده است.
گرچه گفته شده که این تعطیلی «موقت» خواهد بود اما در سال‌های اخیر همزمان با فشار بر نهادهای غیردولتی، حکومت روسیه برای کسانی که در زمینه تاریخ شوروی تحقیق کرده‌اند محدودیت‌های شدیدی اعمال کرده.
چند مورخ روس که برای تحقیقات‌شان در زمینهٔ ناپدیدشدگان دوران وحشت استالین شناخته می‌شوند، به زندان محکوم شده‌اند، سنگ‌های یادبود قربانیان ترور حکومتی آن دوره برچیده می‌شود و مراسمی که در سال‌های اخیر به همین مناسبت برگزار می‌شد، ممنوع شده. در مقابل، بیش از ۱۰۰ مجسمهٔ استالین در شهرهای روسیه مجدداً برپا شده و گروهی از نمایندگان پارلمان روسیه خواستار احیای گولاگ شده‌اند.
تعطیلی موزهٔ گولاگ؛ توضیح رسمی
موزهٔ تاریخ گولاگ «موقتاً» تعطیل شده.
گولاگ، سیستم اردوگاه‌های کار اجباری، به ویژه در دوران ترور استالین محل تبعید و حبس نخبگان سیاسی و فرهنگی بود. در واقع کسانی که دستگاه سرکوب آن دوران مظنون بود که به جوزف استالین وفادار نیستند به «خیانت» متهم و به اعدام یا به حبس در گولاگ محکوم می‌شدند. گزارش شده که بین سال‌های ۱۹۲۱ تا ۱۹۵۳ دست‌کم ۱۶ میلیون نفر گرفتار این سیستم شدند؛ دست‌کم ۱.۷ میلیون نفر در اردوگاه‌های گولاگ جان خود را از دست دادند.
پس از مرگ استالین و به‌ویژه با آغاز پرسترویکا به رهبری میخائیل گورباچف بسیاری از این افراد تبرئه شدند.
«مجمع‌الجزایر گولاگ» به قلم آلکساندر سولژنیتسین مشهورترین مجموعهٔ تحقیقات هنری-تاریخی آن دوران است که ده‌ها میلیون نسخه از آن در سراسر جهان به فروش رفته است. در سال ۱۹۷۰ سولژنیتسین برندهٔ جایزهٔ نوبل شد.
در سال ۲۰۰۱، آنتون آنتونوف-اووسینکو، دیگر مورخ و نویسنده‌ای که خود سال‌های زندان در اردوگاه‌های کار استالین را تجربه کرده بود، مبتکر ایجاد موزهٔ تاریخ قربانیان گولاگ در مسکو شد. این موزه بیش از بیست سال در مسکو دایر بود و در سال ۲۰۲۱، چند ماه پیش از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین و تشدید سرکوب مخالفان کرملین، شورای اروپا به این موزه جایزهٔ ویژه را برای «زنده نگه داشتن یاد قربانیان سرکوب سیاسی و نقض حقوق بشر» اعطا کرد. اسناد دولتی در کنار عکس‌ها، نامه‌ها و اشیای زندانیان گولاگ بخش‌های اصلی نمایشگاه دائمی این موزه را تشکیل می‌دهد.
اما اکنون در پایگاه اینترنتی این موزه آگهی تعطیلی «موقت» دیده می‌شود. براساس این بیانیه، فعالیت این موزه «برای شناسایی نقض ایمنی آتش‌نشانی» به حالت تعلیق درآمده است. این بیانیه می‌افزاید که «رفع نواقض ایمنی برای اطمینان از راحتی بازدیدکنندگان ضروری است». هیچ چارچوب زمانی برای تکمیل کارهای لازم و راه‌اندازی مجدد این موزه مشخص نشده. به کسانی که از پیش بلیط خریده‌اند، پولشان را پس می‌دهند.
خبرگزاری «مسکو» که متعلق به شهرداری پایتخت روسیه است مدعی شد مشکلات موجود ناشی از قرار گرفتن شفت تهویهٔ مترو در قلمرو موزه است و گویا در صورت آتش‌سوزی، دود می‌تواند عملکرد سیستم تهویهٔ متروی مسکو را مختل کند.
طی بیست سال گذشته این مسئله هیچ‌گاه باعث نگرانی مسئولین روس نشده بود.
آیا موزهٔ گولاگ به دستور کرملین تعطیل شده؟
به گزارش مسکوتایمز، نشریهٔ مخالف کرملین، دلیل تعطیلی موزهٔ گولاگ «ایمنی نیست بلکه سیاسی است».
منابع آگاه که هویت‌شان فاش نشده به این نشریه گفته‌اند که «دفتر ریاست‌جمهوری و سازمان امنیت روسیه» خواهان تعطیلی موزهٔ گولاگ شده‌اند.
مسکوتایمز یادآوری می‌کند که دو سال پیش مرکز فیلم‌های مستند مسکو به همان بهانهٔ نقض مقررات آتش‌نشانی «موقتاً» تعطیل شد و تاکنون فعالیت خود را از سر نگرفته.
یک کانال تلگرامی متعلق به اپوزیسیون روسیه احتمال داد تعطیلی موزهٔ گولاگ به‌دلیل نارضایتی مقامات رسمی از برگزاری مراسم روز یادبود قربانیان دوران سرکوب در این موزه بود. این مراسم دو هفته پیش برگزار شد.
مراسم «بازگشت نام‌ها» در آستانهٔ روز یادبود قربانیان سرکوب سیاسی ۲۹ اکتبر (۸ آبان) برگزار می‌شود. طی این مراسم که از شانزده سال پیش سالانه به ابتکار سازمان «مموریال» برپا می‌شود، شرکت‌کنندگان در شهرهای مختلف گردهم می‌آیند تا از اعضای خانوادهٔ خود که در دوران استالین کشته شده‌اند یاد کنند. اما امسال مقامات مسکو، این مراسم را گویا به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا ممنوع اعلام کردند. همزمان «روس‌کوم‌نادزور»، نهاد ناظر بر ارتباطات، فن‌آوری اطلاعات و رسانه‌های جمعی، دسترسی به پایگاه اینترنتی برگزارکنندگان این مراسم را مسدود کرد.
تغییر دیدگاه رسمی دربارهٔ دوران استالین
از دوران پرسترویکا و به‌ویژه پس از فروپاشی اتحاد شوروی، اسناد دوران ترور به‌ویژه طی حکومت جوزف استالین، در اختیار عموم قرار گرفت. میخائیل گورباچف تاکید داشت که افشای جنایات دوران استالین برای دموکراتیک شدن جامعه ضروری‌ست. بوریس یلتسین نیز تلاش فراوان کرد تا جنایات دوران لنین و استالین برملا شود و انبوهی از کارهای تحقیقی در این زمینه انجام شد. اما با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین این مسیر تغییر کرد و هرچند او در سال‌های نخست ریاست‌جمهوری‌اش گامی برای بهبود وجهٔ دیکتاتورهای شوروی برنداشت اما معتقد بود باید دستاوردهای اتحاد شوروی در کانون توجه باشد و نه «برخی ایرادهای آن دوره». او بارها ضمن اذعان به سرکوب گسترده در اتحاد شوروی، استالین را «رهبر بزرگ» خوانده. از آغاز حکومت پوتین، بیش از ۱۰۰ مجسمه به افتخار جوزف استالین در شهرهای مختلف روسیه برپا شده است.
در سال‌های اخیر و به ویژه از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین، حکومت روسیه بر بازنویسی مجدد تاریخ و ممنوعیت یاد قربانیان دوران ترور اتحاد شوروی سابق متمرکز شده است.
در سال ۲۰۲۱ سازمان حقوق بشر «مموریال» که برندهٔ صلح نوبل شد در روسیه تعطیل شد. سال بعد فعالیت سازمان‌های حقوق بشر «سووا» و «گروه هلسینکی مسکو» و همچنین مرکز آندره ساخاروف نیز ممنوع اعلام شد. سنگ‌های یادبود با نام قربانیان دوران استالین که روی خانه‌های سابق‌شان نصب شده بود برچیده شده‌اند.
حدود دو ماه پیش دادستان کل روسیه دستور داد روند احیای یاد قربانیان دوران سرکوب اتحاد شوروی بازبینی شود.
گفته شده کسانی که به «خیانت به میهن» و «همکار با نازی‌‌ها» متهم شده بودند «باید همچنان مجرم تلقی شوند». این در حالی‌ست که تاریخدانان معتقدند اتهام به خیانت اغلب بهانه برای سرکوب مخالفان بود. به‌تازگی دادستانی کل روسیه اعلام کرده حکم تبرئهٔ بیش از چهار هزار نفر که پیش‌تر قربانی دوران استالین شناخته شده بودند لغو شده است.
چند نمایندهٔ دوما اعلام کردند که خواهان احیای گولاگ هستند، «دست‌کم تا زمانی‌که حکم اعدام در روسیه احیا نشود».
چند روز پیش رئيس شورای حقوق بشر نزد رئيس‌جمهور روسیه اعلام کرد که سرکوب سیاسی در این کشور وجود ندارد.
در فهرست زندانیان سیاسی در روسیه که توسط سازمان «مموریال» به روز می‌شود، نام بیش از یک هزار نفر ثبت شده؛ بیش از یک هزار نفر دیگر به دلایل سیاسی تحت پیگرد قانونی هستند.
