در نیمه‌شب ۲۵ فروردین امسال که ایران اسرائیل را هدف حملهٔ موشکی-پهپادی قرار داد، چند پایگاه مجهول به زبان صربی، با سرعت تکان‌دهندهٔ بیش از ۱۰۰ مقاله در ساعت، انتشار گزارش‌هایی را در توجیه این حمله آغاز کردند.
بررسی‌های بخش بالکان رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی نشان می‌دهد این گزارش‌ها بخشی از کارزار گستردهٔ رسانه‌ای روسیه بوده که درصدد است وجههٔ کرملین و متحدانش را در کشورهای بالکان بهبود بخشد و احساسات منفی علیه اوکراین و کشورهای غربی را تحریک کند.
در پی ممنوع شدن فعالیت «راشاتودی»، شبکهٔ تلویزیونی برون‌‌مرزی روسیه، و سایر رسانه‌های اصلی مورد حمایت حکومت این کشور در اتحادیهٔ اروپا، مسکو از طریق پایگاه‌های اینترنتی تازه‌تأسیس، کانال‌های تلگرامی و یا به کمک حامیان خود در میان طرفدارانش در کشورهای غربی مسیرهای متفاوتی برای انتشار تبلیغات سیاسی کرملین پیدا کرده است.
براساس گزارش تحقیقی بخش بالکان رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی، روسیه همچنین موفق شده است با اتکا به امکانات هوش مصنوعی، یک شبکهٔ گستردهٔ پخش اخبار دروغین در کشورهای بالکان ایجاد کند و صدها مقاله را که بیانگر همان نظرات منابع رسانه‌ای ممنوع‌شده در کشورهای غربی است، در مدت زمانی کوتاه به طور خودکار (اتوماتیک) تولید و منتشر کند.
این شبکه چگونه عمل می‌کند؟
در زمستان گذشته، ویگینوم (VIGINUM)، نهاد دولت فرانسه که موظف شده هرگونه مداخلهٔ دیجیتال خارجی را رصد کند، گزارشی دربارهٔ یک شبکه تبلیغاتی روسیه منتشر کرد که آن را «پورتال کومبات» (Portal Kombat) نامیده است.
در چارچوب این عملیات، ۱۹۳ پایگاه اینترنتی شناسایی شده که هدف‌شان انتشار اطلاعات خبرگزاری‌ها و رسانه‌های روسی و همچنین منابع طرفداران روسیه بود.
رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی به مدت چهار ماه محتوای پایگاه‌هایی به زبان‌های مختلف را که مخاطبان کشورهای آلبانی، بوسنی و هرزگوین، مقدونیهٔ شمالی و صربستان را هدف قرار می‌داد، رصد کرد تا مسیرها و اهداف اصلی تبلیغات سیاسی کرملین را دریابد.
این تحقیقات روشن می‌کند که چگونه «مقالات» به‌طور خودکار تولید و موج به موج پخش می‌شود و سرانجام از طریق رسانه‌های محلی به مخاطبان خود می‌رسد.
در جنگ اطلاعات دروغین که روز به روز شدیدتر می‌شود این روند را می‌توان «شستشوی اطلاعات» نامید که شباهت بسیاری با شستشوی پول کثیف در دنیای جنایتکاران دارد.
علاقه‌مندی به روسیه
کشورهای بالکان به دلیل روابط تاریخی-فرهنگی با روسیه همواره زمینهٔ مناسبی برای تبلیغات سیاسی کرملین بوده‌اند. صربستان که الکساندر ووچیچ، رئیس‌جمهور آن به روابط دوستانه با ولادیمیر پوتین می‌بالد (هرچند خواهان عضویت کشورش در اتحادیه اروپاست) به طور ویژه در کانون توجه دستگاه تبلیغاتی حکومت روسیه است.
یک نظرسنجی در سراسر بالکان غربی که در بهار گذشته توسط مؤسسه بین‌المللی جمهوری‌خواه (IRI)، پژوهشکده‌ای مستقر در واشینگتن برگزار شد، نشان داد درحالی‌که اکثر ساکنان آلبانی، بوسنی و هرزگوین، کوزوو، مونته‌نگرو و مقدونیهٔ شمالی تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین را محکوم می‌کنند، ۴۹ درصد صرب‌ها این جنگ را «قابل‌توجیه» خوانده‌اند.
پایگاه‌های خبری به زبان‌های بالکان که از سوی دولت فرانسه به عنوان منابع پخش اطلاعات کذب شناسایی شده، همگی ساختار و شکل ظاهری همسانی دارد و حتی نام بسیاری از آن‌ها – «پراودا» یا «ایستینا» (به روسی و صربی به معنای «حقیقت») مشترک است.
به گزارش رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی، سرعت ایجاد این «پایگاه‌های حقیقت» تکان‌دهنده است: چند روز پس از تأسیس یک پایگاه خبری به زبان صربی، کپی‌های آن به زبان‌های آلبانی، بوسنی و مقدونی ظرف چند ثانیه راه‌اندازی شد.
اخبار جعلی خودکار: چگونه محتوا به‌سرعت پخش می‌شود
از آغاز بهار گذشته با فاصلهٔ چهار ماه مجموعاً ۷۰۷۱۹ مقاله در چهار پایگاه خبری از فهرست «پورتال کومبات» منتشر شد؛ بیش از ۶۷ هزار مقاله به زبان صربی بود.
به گزارش رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد این مقالات دقایقی پس از انتشار گزارش‌های مرتبط در کانال‌های تلگرامی رسانه‌های مورد حمایت کرملین منتشر شده است. بین ۳ تا ۱۲ دقیقه زمان نیاز است تا گزارش منابع روسی به‌طور خودکار به زبان‌های بالکان ترجمه و منتشر شود.
تبلیغات ارزان‌قیمت
علی‌رغم پیچیدگی‌های ظاهری این عملیات، پایگاه‌های خبری مرتبط با «پورتال کومبات» خوانندگان زیادی را جذب نمی‌کند.
به‌عنوان نمونه، پایگاه «Pravda-rs[.]com» به زبان صربی کمتر از پنج هزار بازدیدکننده در ماه ژوئن داشت.
پیتر بنزونی، کارشناس مقابله با اطلاعات کذب، می‌گوید با توجه به هزینه‌های ناچیز این نوع تبلیغات سیاسی، کارآیی آن چندان مورد دغدغهٔ دولت روسیه نیست.
این تحلیلگر و محقق داده‌ها در «ائتلاف برای پشتیبانی از دموکراسی» در «صندوق آلمانی مارشال» به رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی گفته است: «روسیه درگیر جنگ اطلاعاتی است و همان‌طور که اکنون در اوکراین از پهپادهای ارزان‌قیمت ساخت ایران استفاده می‌کند که ۹۹ درصد آن‌ها به هدف نمی‌رسد اما یک درصد آن‌ها خرابی‌های گسترده به بار می‌آورد، پایگاه‌های خبرهای دروغین در جنگ اطلاعاتی نقش همان پهپادها را دارد.»
اطلاعات دروغین: علیه اوکراین و حامی ایران
در بسیاری از پایگاه‌های اینترنتی به زبان صربی که بیانگر تبلیغات سیاسی کرملین است، جنگ روسیه علیه اوکراین پرطرفدارترین موضوع است؛ در صدها گزارش از میدان‌های جنگ سربازان روسی «سربازان‌مان» و نظامیان اوکراینی «دشمنان‌مان» خوانده شده‌اند.
به گزارش رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی، اخبار بین‌المللی بسیار به‌ندرت مورد توجه این‌گونه «رسانه‌ها» قرار می‌گیرد، اما تحولات ۱۳ و ۱۴ آوریل (۲۵ و ۲۶ فرودین) استثنا بود.
براساس این گزارش، حملهٔ ایران به اسرائیل نه تنها در پایگاه‌های صربی بلکه آلبانی، بوسنی و مقدونیه «ترکید».
براساس این گزارش، در حالی‌که معمولاً روزی بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ مقاله در پایگاه‌های صربی منتشر می‌شود، ۲۶ فوریه شمار ابن مقاله‌ها از یک هزار عدد هم عبور کرد و پایگاه‌های خبری به زبان آلبانی، بوسنی و مقدونی از این هم فعال‌تر بودند.
محتوای این مقالات برگرفته از نوشته‌های وبلاگ‌نویس روس حامی کرملین بود.
در کنار ویدئوهای متعدد با اعتباری سؤال‌برانگیز، اکثر مقاله‌ها به توجیه حملهٔ ایران به اسرائیل اختصاص یافته و در بسیاری از آن‌ها بدون این‌که شواهد یا استدلال موثقی ارائه شود، ادعا شده بود واشینگتن پیش از حملهٔ تهران اطلاعاتی در این باره داشته است.
دور زدن محدودیت‌های غرب
آمریکا به‌تازگی «راشاتودی» را متهم کرده که به‌طور مستقیم از کرملین دستور می‌گیرد و با دستگاه نظامی-امنیتی روسیه برای انتشار اطلاعات نادرست در جهان به منظور تضعیف دموکراسی هماهنگ است.
از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین پخش «راشاتودی» و چند رسانهٔ دیگر مرتبط با تبلیغات سیاسی کرملین در اتحادیهٔ اروپا، کانادا و متحدان‌شان ممنوع است. اما از گزارش‌های متعدد چنین برمی‌آید که رسانه‌های روسی با ایجاد «رسانه‌های کپی» راه دور زدن این محدودیت‌ها را پیدا کرده‌اند.
روزنامهٔ «نوایا گازتا-اروپا» چندی پیش گزارش داد پس از محدودیت پخش «راشاتودی» و «اسپوتینک» در غرب، آن‌ها دست‌کم ۸۰۰ کانال تلگرامی به ۳۰ زبان راه انداخته‌اند که بیش از ۱۵ میلیون دنبال‌کننده و نزدیک به ۳۰۰ میلیون بازدید در ماه دارند.
