خبرنگاران تحقیقی بخش روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی اخیراً دریافته‌اند که یک مترجم نظامی روسیه حق اختراع نرم‌افزاری برای «تولید خودکار مطالب جعلی و دیپ‌فیک» را در این کشور به ثبت رسانده است.
براساس توضیحی که در پایگاه ثبت اختراع روسیه به تاریخ ۱۴ نوامبر ۲۰۲۴ (۲۴ آبان ۱۴۰۳) دیده می‌شود، این نرم‌افزار می‌تواند به‌طور خودکار و براساس «سناریوهای تعریف‌شده» نوشته‌ها، تصاویر و ویدئوهای جعلی تولید کند.
در توضیح طراح این نرم‌افزار صراحتاً ذکر شده که این برنامه برای استفاده در جنگ‌های اطلاعاتی طراحی شده است.
فناوری «جعل عمیق» (دیپ‌فیک)، که به‌طور روزافزون در فایل‌های صوتی، عکس‌ها و ویدئوها دیده می‌شود، ترکیبی از تصاویر انسان واقعی و محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی است که به‌گونه‌ای به واقعیت نزدیک است که تشخیص جعلی بودن آن دشوار است.
معمولاً تولید چنین محتواهایی به شبکه‌های پیچیده‌ای نیاز دارد که حجم زیادی را در حد صدها مگابایت اشغال می‌کنند، اما نرم‌افزاری که یک مترجم نظامی روسیه به‌تازگی به‌عنوان اختراع خود ثبت کرده، به زبان برنامه‌نویسی قدیمی آبجکت پاسکال نوشته شده و حجم آن تنها یک و نیم مگابایت است.
کارشناسان فنی که با «سیستما»، بخش تحقیقی سرویس روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت‌وگو کرده‌اند، معتقدند یک سیستم تولید دیپ‌فیک نمی‌تواند چنین حجم محدودی داشته باشد و احتمال می‌دهند یا نرم‌افزار کارایی لازم را ندارد یا در توضیحات مربوط به آن اشتباه رخ داده است.
روسلان مالئیف کیست؟
روسلان مالئیف، ستوان دوم ارتش روسیه، تاکنون دست‌کم هفت اختراع در این کشور ثبت کرده است. ازجمله این اختراعات، نرم‌افزار «تحلیل متون رایج به زبان‌های اسلاو و زبان‌های چینی و تبتی» و نرم‌افزار «تدوین و تکمیل فرهنگ لغات روسی-تاتار-چینی و کره‌ای» است که هر دو به زبان برنامه‌نویسی آبجکت پاسکال نوشته شده‌اند.
مالئیف پنج سال پیش به‌عنوان کارمند دانشگاه نظامی وزارت دفاع روسیه از تز دکترای خود با عنوان «تعاملات فنی-سیاسی بر مبنای تحلیل جنبه‌های اجتماعی-ارتباطی، زبان‌شناختی و ابزار ترجمه (براساس زبان‌های روسی و چینی)» دفاع کرد.
تصاویری که از او در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، نشان می‌دهد او دست‌کم دو بار در چارچوب هیئت‌های رسمی وزارت دفاع روسیه در مأموریت‌های خارجی شرکت کرده است.
یکی از این تصاویر او را در میان نظامیان روسی نشان می‌دهد که ۱۰ سال پیش در رزمایش مشترک روسیه و چین در شانگهای شرکت کردند. عکس دیگر مربوط به دیدار گروهی از نظامیان روسیه با هیئت ایرانی است که یک سال پیش در «خانهٔ روسیه در سوریه» برگزار شد.
«خانهٔ روسیه در سوریه» متعلق به «سازمان همکاری‌های بشردوستانهٔ دولت روسیه» بود. آخرین یادداشت‌ها از فعالیت‌های این نهاد در دمشق یک هفته قبل از فرار بشار اسد به مسکو در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.
یکی از پایگاه‌های اطلاعاتی نظامی روسیه از روسلان مالئیف به‌عنوان محقق ارشد «پژوهشگاه علمی-تحقیقی امنیت اطلاعاتی ستاد کل نیروهای مسلح روسیه» یاد می‌کند. این پژوهشگاه پنج سال پیش با هدف «تحلیل و تدوین راهبرد امنیت اطلاعاتی» تأسیس شده است.
روسلان مالئیف از پاسخ به سوالات خبرنگاران تحقیقی سر باز زده است.
«جعل» و «جعل عمیق» در دستور کار دولت روسیه
مقامات روسیه بارها از تهدید جنگ‌های رسانه‌ای و انتشار اطلاعات جعلی ابراز نگرانی کرده‌اند.
ولادیمیر پوتین سه سال پیش خواستار «تولید سیستم‌های لازم برای مقابله با دیپ‌فیک» شد. در تازه‌ترین واکنش، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجهٔ روسیه، بر ضرورت «مسدود کردن ترویج جعل و جعل عمیق» تأکید کرد.
خبرنگاران تحقیقی بخش روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی سال گذشته گزارش دادند که روس‌کوم‌نادزور (نهاد دولتی ناظر بر ارتباطات، فناوری اطلاعات و رسانه‌های جمعی در روسیه)، شبکه‌های عصبی مصنوعی را برای شناسایی «اطلاعات جعلی دربارهٔ رئیس‌جمهور روسیه» آماده کرده است.
در میان ابزارهای آموزشی این شبکه‌ها، تصاویری از ولادیمیر پوتین به شکل خرچنگ، بید و یک خون‌آشام استفاده شده بود.
رسانه‌های نزدیک به دولت روسیه از مدت‌ها پیش فناوری دیپ‌فیک را به کار گرفته‌اند. برای نمونه، در بهار گذشته یک ویدئو در شبکه‌های اصلی تلویزیونی و رسانه‌های نزدیک به کرملین منتشر شد که در آن متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجهٔ ایالات متحدهٔ آمریکا، «می‌گوید» شهر بلگورود در روسیه خالی از سکنه شده و از اهداف مشروع برای بمباران توسط ارتش اوکراین است. اما در این ویدئو، گفته‌های میلر با حرکت لب‌های او همخوانی ندارد، نوع حرف زدن او غیرطبیعی است و حتی در چارچوب یک ویدئوی پیوسته، پیراهن و کراوات او عوض می‌شود.
بسیاری از اطلاعات جعلی منتشرشده در چارچوب جنگ اطلاعاتی روسیه، به‌ویژه کارزار موسوم به «دوپلگانگر» (همزاد)، میلیون‌ها کاربر اینترنتی را در کشورهای غربی هدف قرار داده است.
در چارچوب این کارزار، صدها صفحهٔ جعلی که ظاهر رسانه‌های معتبر جهان را موبه‌مو تقلید می‌کنند، ایجاد شده است. این صفحات حاوی مطالبی به نفع روسیه و ضد اوکراین و متحدان غربی آن هستند.
همچنین ویدئوهایی منتشر شده که در آن ستاره‌های موسیقی، سینما و ورزش گویا خواستار پایان حمایت غرب از اوکراین هستند. در موجی جدید از ویدئوهای جعل عمیق، کارشناسان و محققان معروف به‌عنوان حامیان لغو تحریم‌ها علیه روسیه نشان داده شده‌اند.
خبرنگاران تحقیقی و مقامات رسمی غرب تاکنون شواهد انبوهی از ارتباط بین انتشار این‌گونه اطلاعات جعلی و مأموران نظامی و اطلاعاتی روسیه ارائه کرده‌اند.
روسیه، به‌ویژه از زمان آغاز جنگ علیه اوکراین، منابع فزاینده‌ای به کاهش حمایت بین‌المللی از اوکراین، تفرقه‌افکنی بین متحدان غربی و القای نگرانی و ترس در میان شهروندان کشورهای اروپای شرقی و غربی اختصاص داده و تلاش می‌کند با انتشار اطلاعات جعلی، خود را قربانی و کی‌یف را بازیچهٔ دست واشینگتن جلوه دهد.
