طی روزهای گذشته مقام‌های ایران به کرات آمریکا را تهدید به بستن تنگه هرمز کرده‌اند، گذرگاهی که ۲۰ درصد از کل نفت و محصولات نفتی تولیدی جهان و ۳۰ درصد از نفتکش‌ها از آن می‌گذرند، اما کمتری کسی فکر می‌کرد که حوثی‌های یمن، یکی از متحدان ایران در بیخ گوش عربستان، ابرنفتکش‌های این کشور در باب المندب را هدف قرار دهند.
عربستان فعلاً صادرات نفت از این تنگه را که دریای عرب را به دریای سرخ وصل می‌کند، متوقف کرده است اگرچه راه جایگزین آن وجود دارد و این حادثه تقریباً هیچ تأثیری بر قیمت جهانی نفت نگذاشته است.
اخیراً حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران، نیز با تهدید آمریکا گفت که «تنگه‌های زیادی» وجود دارد، اما دقیقاً اعلام نکرد که منظور از تنگه‌ها، گذرگاه‌های نفت هست، یا این کلمه را در معنی عام آن، یعنی اصلاحاً «بزنگاه و محل نزاع و ایجاد مشکل و اذیت» به کار برد.
به فاصله یک روز از هدف قرار گرفتن نفتکش‌های عربستان در باب المندب، قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، گفت که «دریای سرخ دیگر برای حضور آمریکایی‌ها امن نیست».
اینکه ایران در حمله حوثی‌ها به نفتکش‌های عظیم عربستان که هر کدام قادر به نقل دو میلیون بشکه نفت، یعنی برابر با صادرات روزانه نفت ایران هستند، دست داشته یا نه موضوع این یادداشت نیست. اما تأثیر ناامنی گذرگاه‌های نفت منطقه بر بازارهای جهانی نفت چه خواهد بود؟
در مجموع هشت گذرگاه عمده نفت در جهان وجود دارد که مهم‌ترین آنها تنگه هرمز است. باب المندب نیز چهارمین گذرگاه بزرگ نفت جهان است.
بر اساس آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، سال ۲۰۱۶، روزانه ۱۸.۵ میلیون بشکه نفت و محصولات نفتی از تنگه هرمز و حدود ۴.۸ میلیون بشکه نیز از گذرگاه باب‌المندب عبور کرده است. بخش عظیمی از نفت و معانات گازی صادراتی خود ایران نیز از تنگه هرمز می‌گذرد.
اما نکته مهم اینجاست که بیش از ۸۰ درصد نفتی که از تنگه هرمز می‌گذرد، راهی بازارهای آسیایی، خصوصاً چین و هند می‌شود که بزرگترین شرکای تجاری ایران هستند و بستن تنگه هرمز، بیش از همه، اقتصاد آنها را با تلاطم مواجه می‌کند.
چین و هند طی ماه‌های گذشته از قیمت ۷۰ دلاری نفت نیز به شدت گله‌مند بوده‌اند. البته، عربستان و امارات متحده عربی به عنوان بزرگترین متحدان آمریکایی منطقه که نقش اصلی را در جبران کاهش صادرات نفت ایران به خاطر تحریم‌ها خواهند داشت، برخی گزینه‌های جایگزین برای دور زدن تنگه هرمز را دارند.
بر اساس آمارهای اوپک، عربستان و امارات در سال گذشته روزانه روی هم رفته ۹ میلیون و ۳۴۷ هزار بشکه نفت صادر کرده‌اند که بیش از سه چهارم آن راهی بازارهای آسیایی شده است. این دو کشور خطوط لوله‌هایی برای دور زدن تنگه هرمز دارند که ظرفیت آنها روی هم رفته حدود ۵.۵ میلیون بشکه در روز است. از طرفی تولید نفت این دو کشور بعد از توافق اوپک برای افزایش تولید در ماه گذشته، روی هم رفته حدود یک میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است. به عبارتی، امارات متحده عربی و عربستان سعودی در صورت بسته شدن تنگه هرمز و توسط به خطوط لوله جایگزین، باز هم نیمی از ظرفیت روزانه صادرات نفت خود را از دست خواهند داد.
اگر ایران مصمم به متوقف کردن کل صادرات نفت از تنگه هرمز باشد، موضوع پیچیده خواهد شد.
بر اساس برآورد نشریه تخصصی فوربز، کاهش ۱۰ درصدی (حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز) عرضه جهانی نفت، می‌تواند قیمت آن را ۲۵۰ درصد افزایش دهد. به عبارتی، اگر با بسته شدن تنگه هرمز، روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت کمتری از کشورهای منطقه راهی بازارهای جهانی شود، قیمت نفت از ۷۰ دلار کنونی به ۲۴۵ دلار اوج خواهد گرفت.
در خصوص باب المندب، موضوع ساده است و تنها نفتکش‌ها با طی مسیر طولانی‌تر و مقدار اندکی هزینه بیشتر می‌توانند این گذرگاه را دور بزنند.
با این حال، بسته شدن تنگه هرمز توسط ایران بسیار نامحتمل است. جدا از اینکه این عمل به معنی رویارویی نظامی با آمریکا است، ایران سالانه ده‌ها میلیارد دلار محصولات نفتی، میعانات گازی، مواد پتروشیمی و کالا از همین گذرگاه هرمز به جهان صادر می‌کند که بخش عمده آن راهی بازارهای آسیایی می‌شود.
به عبارتی، این تنها نفت خام ایران نیست که از تنگه هرمز عبور می‌کند. بقیه محصولات، خصوصاً میعانات، محصولات نفتی و پتروشیمی شامل تحریم نیستند و صادرات آن برای کشور ضروری است.
نکته دوم صادرات کشورهایی مانند کویت و عراق از این تنگه است که روابط خوبی با ایران دارند.
همچنین حمله به نفتکش‌ها و نشت نفت می‌تواند عواقب زیست محیطی بسیار چشمگیری داشته باشد که تا دهه‌ها نه تنها برای کشورهای منطقه، حتی برای خود ایران قابل جبران نباشد.
از طرفی بخش عمده‌ای از واردات ایران از امارات انجام می‌شود. امارات دومین مقصد بزرگ صادرات کالاهای ایرانی است. طی سال گذشته ایران ۶ میلیارد و ۷۶۴ میلیون دلار کالا به این کشور صادر کرده که سهمی تقریباً ۱۵ درصدی در کل صادرات غیرنفتی ایران داشته است. امارات متحده عربی همچنین بزرگترین مشتری محصولات نفتی ایران، خصوصاً نفت کوره است که میلیاردها دلار برای ایران ارز آوری دارد.
ایران همچنین طی سال گذشته بیش از ۱۰ میلیارد دلار کالا از این کشور وارد کرده است که معادل ۱۸.۵ درصد از کل واردات جمهوری اسلامی است. امارات اینجا نیز در ردیف دومین صادرکننده بزرگ کالا به ایران است، اگرچه ایران محصولات دیگر کشورها را از امارات وارد می‌کند و صادرات ایران به امارات نیز نهایتاً به دست مشتریانی از دیگر کشورها می‌رسد.
