راه‌آهن ایران در سال ۱۴۰۰ یکی از بدترین سال‌‌های خود را پشت سر گذاشت. اکثر پروژه‌های راه‌آهن ایران در این سال متوقف شدند یا متوقف ماندند و قطارها هم همچنان با فرسودگی شدید و پیامدهای تحریم‌ها مواجه بودند.
فرسودگی ناوگان و مشکلات خطوط ریلی
فرسودگی ناوگان ریلی ایران و خطوط راه‌آهن یکی از بزرگ‌ترین مشکلات خطوط ریلی ایران است که در سال ۱۴۰۰ به‌دلیل تحریم‌ها و مشکلات شدید مالی دولت تشدید شد.
بسیار از خطوط فعلی راه‌آهن ایران به بازسازی نیاز دارند. از طرفی بخش زیادی از واگن‌ها و لوکوموتیوهای ایرانی هم باید تعمیر اساسی یا تعویض شوند، به‌خصوص که برخی از آن‌ها به نیم قرن پیش تعلق دارند و همچنان از آن‌ها استفاده می‌شود.
خبرگزاری تسنیم گزارش داده است که نرخ بهره‌وری در شبکه حمل‌ونقل ریلی کشور کمتر از یک‌سوم میانگین کشورهای جهان است و این میزان در مقایسه با کشورهای پیشرو ریلی در دنیا به یک‌دهم نیز تقلیل پیدا می‌کند.
نکته دیگر توسعه خطوط ریلی در ایران است. مرتضی یزدخواستی، عضو هیئت‌مدیره ذوب‌آهن اصفهان، گفته است: «باید تا چهار سال بعد ۲۵ هزار کیلومتر خط آهن داشته باشیم و متأسفانه اکنون تنها ۱۵ هزار کیلومتر داریم که فاصله زیادی را تا تحقق برنامه نشان می‌دهد.»
ذوب آهن اصفهان یکی از تأمین‌کنندگان خطوط ریلی ایران است. ایران فاصله زیادی را در زمینه ظرفیت با کشورهای دیگر دارد، به‌گونه‌ای که با وجود برابری حجم ریل‌گذاری ایران با کشورهایی همانند ترکیه، حجم تناژی که توسط حمل‌ونقل ریلی ترکیه حمل می‌شود، چندین برابر ایران است.
عضو هیئت مدیره ذوب‌آهن اصفهان همچنین گفته است: «مطابق سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، باید زیرساخت‌ها از جمله حمل‌ونقل ریلی توسعه بیشتری پیدا کند، حال آن‌که شرایط این حمل‌ونقل جوابگوی تولید کنونی ما نیست و این مشکل در تأمین مواد اولیه ذوب‌آهن اصفهان نیز دیده می‌شود.»
مسیرهایی که تکمیل نشدند
رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی دولت ابراهیم رئیسی، گفته است: «بر اساس برنامه ششم باید بیش از سی درصد ظرفیت حمل بار کشور در راه‌آهن می‌‌بود که اکنون کمتر از هفت درصد است و این آمار نشان می‌دهد که عقب‌ماندگی جدی در این حوزه داریم که باید حتماً جبران شود.»
توسعهٔ شبکهٔ ریلی ایران پس از برجام شتاب گرفته بود، اما پس از خروج آمریکا از برجام، بیشتر شرکت‌های بزرگ خارجی ایران را ترک کردند و توسعهٔ راه‌آهن با مشکل شد.
قطار سریع‌السیر تهران-قم-اصفهان حدود ۱۵ سال گذشته کلید خورد و قرار بود در بازه زمانی پنج ساله این پروژه ریلی تکمیل شود، اما در سال ۱۴۰۰ همچنان به نتیجه نرسید.
پروژه قطار سریع‌السیر تهران-قم-اصفهان ۴۵۰ کیلومتر است که ۱۶۵ کیلومتر در مسیر تهران– قم و مابقی در بخش قم-اصفهان به طول ۲۴۵ کیلومتر است.
مسیر استراتژیک ترانزیت شمال و جنوب ایران از دیگر مسیرهایی است که باز در سال ۱۴۰۰ نیمه‌کاره ماند.
یک حلقهٔ مفقود در کریدور ترانزیتی شمال- جنوب در حوزه رشت-آستاراست و اگر این پروژهٔ ریلی ۱۶۰ کیلومتری به بهره‌برداری برسد، راه جدیدی برای ترانزیت کالا در ایران گشوده خواهد شد.
یکی دیگر از مسیرهای مهم در راه‌آهن ایران که با تأخیر بهره‌برداری مواجه شده، راه‌آهن استراتژیک شرق ایران است؛ مسیری که با توسعهٔ بندر چابهار بر اهمیت آن افزوده شده است. این خط آهن کشورهای آسیای میانه و افغانستان را به اقیانوس هند متصل می‌کند.
این خط مهم در سال ۱۴۰۰ به نتیجه مطلوب نرسید و همچنان نیمه کاره است. خط ریلی ایران در غرب هم با کندی اجرا در سال ۱۴۰۰ روبرو بود.
نبود مجری کاربلد، سرمایه‌گذار خارجی و بودجه کافی داخلی، توسعه راه‌آهن ایران را در سال ۱۴۰۰ را به‌شدت کند کرد.
بودجه سال ۱۴۰۱ نیز نشان می‌دهد که سال جاری چندان متفاوت با سال ۱۴۰۰ نخواهد بود.
برای برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی در بودجه امسال عدد ۵۸۹۲ میلیارد و ۱۴۳ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.این عدد زیر ۱۰ درصد نیاز برای توسعه راه‌آهن ایران در سال ۱۴۰۱ است.
تنها امید ایران در سال ۱۴۰۱ برای توسعه دوباره خطوط ریلی، احیای برجام و بازگشت شرکت‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران خارجی است.
