در حالی که ترکیه شاهد بزرگترین اعتراضات خود در بیش از یک دهه گذشته است، گمانه‌زنی‌های زیادی در این مورد صورت می‌گیرد که آیا این رویدادها منجر به چالشی مهم برای رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان تبدیل می‌شود یا این کشور به سوی اقتدارگرایی بیشتر پیش خواهد رفت.
این اعتراضات به دلیل زندانی شدن اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول و نامزد اصلی اپوزیسیون حزب جمهوری‌خواه خلق، برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۸ آغاز شد.
آنچه بعداً اتفاق می‌افتد می‌تواند پیامدهایی فراتر از مرزهای ترکیه داشته باشد.
جنگ در اوکراین
ترکیه در اوایل تهاجم روسیه به اوکراین، با میانجی‌گری در توافقی که هر دو کشور را قادر می‌ساخت غلات را از طریق دریای سیاه صادر کنند، به موفقیت دیپلماتیک قابل توجهی دست یافت.
این قرارداد عاملی اساسی برای صادرات غلات حیاتی اوکراین به کشورهایی در جنوب جهان به شمار می‌رفت که به شدت وابسته به آن بودند، توافقی که تا زمان خروج روسیه از آن به مدت یک سال دوام آورد.
اهمیت این موضوع با این واقعیت مشخص می‌شود که واشینگتن اعاده این توافق را به اولویت اصلی خود در مذاکرات با مسکو و کی‌یف بدل کرده است.
آنکارا در طول این جنگ بازی خود را انجام داده است.
اگرچه ترکیه یکی از اعضای ناتو است، اردوغان به دنبال حفظ مناسبات حسنه با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، است. این دو قائل به سبک رهبری اقتدارگرایانه هستند که احتمالاً درک متقابل بین آن‌ها را آسان کرده است.
اما این امر مانع از آن نشد که «بیرقدار»، تولیدکننده پهپادهای ترکیه، برنامه خود برای احداث کارخانه‌ای در اوکراین را تعطیل کند. پهپادهای بیرقدار در اوایل جنگ اوکراین، نقشی کلیدی در امور دفاعی این کشور ایفا کردند.
ایهور سمیولوس، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در کی‌یف، می‌گوید که نیروی محرکه سیاست خارجی ترکیه، اقتصادی است.
او به رادیو آزادی گفت: «تا جایی که پای مسائل منطقه‌ای، روسیه، اوکراین و خاورمیانه در میان است، منافع تجاری نقش کلیدی بازی می‌کند. این منافع به همان شکلی که مورد توجه اردوغان است، مدنظر امام اوغلو نیز خواهد بود».
پیوندهای غربی؛ اتحادیه اروپا و واشینگتن
در بحث تجارت، بزرگترین شریک تجاری ترکیه اتحادیه اروپا است که طبق آمار این اتحادیه، حدود یک سوم تجارت ترکیه با این بلوک صورت می‌گیرد.
تغییر دولت در ترکیه تقریباً به طور قطع بر روابط این کشور با بروکسل تأثیر می‌گذارد، که روند الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا را در سال ۲۰۱۸ به دنبال انتقادهای آن از پسرفت دموکراسی در ترکیه متوقف کرد.
اکرم امام اوغلو احتمالاً برای روابط بهتر و از سرگیری مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا تلاش خواهد کرد.
اما روابط بین بروکسل و آنکارا ممکن است به هر حال گرم شود. از آن‌جا که اروپا به دنبال کاهش اتکای دفاعی خود به واشینگتن و تشکیل یک مأموریت نظامی در اوکراین است، نیروهای مسلح ترکیه می‌توانند این کشور را به یک بازیگر کلیدی تبدیل کنند.
رهبران اروپایی با انتخاب ناخوشایندی بین محکوم کردن اقدامات اردوغان در داخل یا بهره‌مندی از یک رابطه امنیتی کلیدی روبرو هستند.
زمانی که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، با مارکو روبیو، همتای آمریکایی خود، این هفته در واشینگتن گفت‌وگو کرد، مسائل اقتصادی نیز در دستور کار قرار گرفت.
اردوغان امیدوار بود که از تحریم‌های اعمال‌شده توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در سال ۲۰۲۰ پس از خرید سامانه‌های دفاع هوایی اس-۴۰۰ روسیه، خلاصی پیدا کند.
ایران و خاورمیانه
تحولات ترکیه در شرایطی رخ می‌دهد که تهران و آنکارا اتهامات و تهدیدات علیه هم، مبنی بر دخالت در امور داخلی یکدیگر، را تکرار کرده‌اند.
دو کشور اغلب در موضوعات مختلف منطقه‌ای، مانند حمایت ترکیه از مخالفان رژیم اسد در سوریه و حمایت آنکارا از آذربایجان در مقابل ارمنستان، دارای منافع متضاد هستند.
با این حال عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، گفته که رخدادهای ترکیه «یک موضوع داخلی» است.
آیدین اخوان، تحلیلگر سیاسی مستقر در استانبول، به رادیو فردا گفت: « اردوغان و حزب حاکم ترکیه، یک نیروی سیاسی پراگماتیست است. با این‌که یک عضو قدرتمند ناتوست، هر جایی که لازم بوده که برای منافعش به روسیه نزدیک شده و جایی که لازم بوده به آمریکا نزدیک شده است».
او افزود: «ولی مخالفان، خیلی جدی طرفدار نزدیکی ترکیه به اروپا هستند. طرفدار یک حکومت عرفی لائیک، برگشتن به اصول لائیسیته و برگشت به اصول دمکراسی و به سمت غرب... من فکر می‌کنم حکومت جمهوری اسلامی انتخابی اگر داشته باشد، انتخابش اردوغان خواهد بود تا مخالف لائیک او».
موقعیت جغرافیایی ترکیه نفوذ منطقه‌ای وسیعی به این کشور می‌دهد. آنکارا در اوایل جنگ اوکراین تنگه بسفر را به روی کشتی‌های روسی بست و ارتباط مسکو با نیروهایش در سوریه را بغرنج کرد.
نفوذ ترکیه در سوریه، جایی که یکی از متحدان اصلی حکومت موقت دمشق است، کارت‌های زیادی در اختیار این کشور برای بازی در دیپلماسی بین‌المللی می‌دهد. ارتش ترکیه و نیروهای تحت حمایت آن نقش بزرگی در درگیری‌ها ایفا کرده‌اند و احتمالاً به این نقش ادامه خواهند داد.
آسیای مرکزی
نفوذ ترکیه از خاورمیانه فراتر رفته و تا آسیای مرکزی دامن گسترده است، جایی که اکثریت قریب به اتفاق جمعیت چهار کشور قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان ترکی صحبت می‌کنند.
همه به جز ترکمنستان در سازمان کشورهای ترک‌زبان که آذربایجان را نیز در بر می‌گیرد، جمع شده‌اند.
برخی از کارشناسان منطقه می‌گویند که در میانهٔ نگرانی‌ها از این‌که توسعه‌طلبی روسیه، مانند مورد اوکراین، ممکن است به مناطقی از آسیای مرکزی با جمعیت روسی‌زبان تسری پیدا کند، ترکیه می‌تواند قطب جایگزین به شمار رود.
آسل توتوملو، از دانشگاه خاور نزدیک در شمال قبرس، نوامبر پارسال به سرویس قزاقستان رادیو آزادی گفت: «آن‌ها تمرینات نظامی مشترکی را انجام می‌دهند و در حال تهیه و تولید تسلیحات از بازارهایی غیر از روسیه هستند».
تا پیش از جنگ اوکراین، بیشتر تجارت آسیای مرکزی با اروپا از طریق روسیه انجام می‌شد. توتوملو می‌گوید تحریم‌های غرب علیه روسیه به مسیرهای تجاری جدید از طریق آذربایجان و ترکیه رونق بخشیده است.
در واقع، تقویت پیوندها در زمینهٔ حمل‌ونقل و لجستیک در مسیرهای موسوم به کریدور مرکزی، از چین به اروپا که روسیه را دور می‌زند، در نشست منطقه‌ای بیشکک در اواخر سال گذشته مورد توجه قرار گرفت.
بالکان
ترکیه همچنین یک بازیگر اصلی در بازارهای انرژی است و این در هیچ کجا به اندازه جنوب شرقی اروپا مشهود نیست.
مجارستان، رومانی و صربستان همگی از مشتریان اصلی گاز ترکیه از طریق خط لوله هستند. ترک‌استریم اکنون تنها خط لوله انتقال گاز روسیه به اروپا است که مستقیماً از زیر دریای سیاه از روسیه به ترکیه و سپس به بالکان می‌رود.
کریم اِلگندی از اندیشکده چتم هاوس در لندن در ماه دسامبر خاطرنشان کرد: «آنکارا در حال تلاش مجدد برای مطرح کردن خود به عنوان قطب برتر انرژی منطقه است».
ترکیه همچنین یک سرمایه‌گذار بزرگ در بالکان، به ویژه صربستان، است. ترکیه علاوه بر مشارکت در طرح‌های بلندپروازانه‌ای چون ایجاد بزرگراه بلگراد - سارایوو، برنامه‌هایی را برای ساخت پهپادهای با نشان تجاری خود در صربستان ارائه کرده است.
مذاکراتی نیز برای فروش هواپیماهای بدون سرنشین به بوسنی و آلبانی صورت گرفته است.
در بالکان، ترکیه از قدرت اقتصادی به عنوان مشوق برای تحرکات سیاسی استفاده کرده است؛ همچنین به فراتر از کشورهای دارای جوامع مسلمان بزرگ نگاه می‌کند تا بتواند در نقاط دیگر نیز جای پای خود را محکم کند.
