بهمن نامور مطلق که روز سه‌شنبه ۱۹ اسفند در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست حسن روحانی، به مدت چهار سال به عنوان رئیس جدید فرهنگستان هنر منصوب شد، از نسل جدید مقام‌های فرهنگی جمهوری اسلامی است که تلاش می‌کنند همان سیاست‌های پیشین ایدئولوژیک را در روش‌هایی نو به پیش ببرند.
این نسل که سعیدرضا عاملی، دبیر کنونی شورای عالی انقلاب فرهنگی و حجت‌الله ایوبی، معاون پیشین وزیر ارشاد نیز جزو آنان است، اغلب با بورسیه‌ها و هزینه دولت در کشورهای غربی تحصیل کرده‌اند و بلافاصله پس از بازگشت به ایران، به سمت‌های دولتی و حکومتی منصوب شده‌اند.
معمولاً اقامت موقت این نسل در دنیای غرب منجر به آشنایی کلی آنان با جریان‌های روز دنیا می‌شود و همچنین موجب برتری‌شان در این زمینه نسبت به نسل پیشین مقام‌های حکومتی است، ولی به دلیل وابستگی‌شان به حکومت، خود و آثار علمی‌شان -صرف نظر از میزان علمی بودن آنها- مورد توجه و استقبال محافل علمی مستقل و غیرحکومتی قرار نمی‌گیرد.
تحصیل در غرب و سخن گفتن از اسامی و ایده‌های جدید، تاحدودی موجب افزایش مخاطبان آنان در نسل جدید جامعه ایران شده، اما در عوض همیشه خطر این اتهام را برای آنان به همراه داشته که مبادا از مدار «انقلابی‌گری» خارج شوند و به جرگه «غرب‌گرایان» بپیوندند.
به همین دلیل، هر از چند گاهی، این مقام‌ها به اظهارات یا اقداماتی روی می‌آورند که میزان بالای وفاداری خود به حکومت و پایبندی‌شان به اصول و ارزش‌های نظام جمهوری اسلامی را نشان دهد.
فرهنگستان هنر، نهادی ایدئولوژیک
نمونه فرهنگستان هنر در جمهوری اسلامی ایران، به خوبی بیانگر موازی‌کاری از یک سو، و نگاه ایدئولوژیک حکومت به مقوله هنر از سوی دیگر است.
این فرهنگستان که برخلاف فرهنگستان زبان و ادب فارسی، پیشینه‌اش به سال‌های دور نمی‌رسد و عمر آن حدود دو دهه است، با وجود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از اساس یک نهادی موازی به شمار می‌رود.
تأسیس نهادهای موازی در جمهوری اسلامی، از اصلی‌ترین راهبردها و روش‌ها برای افزایش کنترل‌های حکومتی در همه عرصه‌هاست؛ هر چند که گاهی این نهادهای موازی در دوره‌هایی به دلیل رقابت‌های سیاسی درون‌حکومتی، موجب ایجاد تکثر و رقابت نسبی شده‌اند.
فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران بر اساس مصوبه سال ۱۳۷۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی (که این شورا نیز یک نهاد ایدئولوژیک به شمار می‌رود) شکل گرفت و عملاً یک سال بعد کار خود را آغاز کرد.
این فرهنگستان جزو نهادهای وابسته به نهاد ریاست جمهوری است و اعتبارات آن در بودجه سالانه كشور منظور می‌شود.
آن طور که در وبسایت رسمی فرهنگستان هنر آمده، هدف از تأسیس این فرهنگستان، «پاسداری از میراث فرهنگی، هنر اسلامی و ملی» و همچین «ارتقای فرهنگ اسلامی برای مقابله با تهدیدهای فرهنگ مهاجم» است.
فرضیه «تهاجم فرهنگی» هسته اصلی گفتمان فرهنگی در جمهوری اسلامی است، که در مبنای خود، راه را بر هرگونه گفت‌وگوی آزاد فرهنگی با جهان می‌بندد.
از جمله وظایفی که برای فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی در نظر گرفته شده، می‌توان به «حفظ و توسعه هنر اسلامی، ملی و محلی»، «همكاری با حوزه‌های علمیه و علمای دینی در شناخت زمینه‌های مبانی فقهی هنر» و «مطالعه و بهره‌گیری از نظریه‌های جدید هنر با تكیه بر مبانی ملی و اسلامی» اشاره کرد.
اکثریت قریب به اتفاق اعضایی هم که برای این فرهنگستان انتخاب شدند، چه هنرمند و چه غیرهنرمند، از وابستگان و نزدیکان به حکومت بودند؛ از محمد بهشتی شیرازی، مقام پیشین جمهوری اسلامی تا جهانگیر الماسی و مجید مجیدی از هنرمندان وابسته به حکومت.
بلافاصله پس از تشکیل فرهنگستان هنر، میرحسین موسوی، آخرین نخست وزیر در جمهوری اسلامی که در دوران رهبری علی خامنه‌ای به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمده بود، به عنوان اولین رئیس این فرهنگستان انتخاب شد.
میرحسین موسوی در آن دوران چهره چندان فعالی در سیاست به شمار نمی‌رفت، اما ۱۰ سال بعد، به دلیل نامزدی او در انتخابات ریاست جمهوری، سرنوشت فرهنگستان هنر به دعواها و درگیری‌های سیاسی گره خورد.
دوران جنجالی علی معلم دامغانی
پس از انتخابات جنجالی سال ۱۳۸۸ و کنار گذاشته شدن میرحسین موسوی از مسئولیت‌های حکومتی، علی معلم دامغانی، شاعر مورد اعتماد رهبر جمهوری اسلامی به ریاست این فرهنگستان منصوب شد.
صرف‌نظر از عدم سنخیت یک شاعر غیرآکادمیک با فرهنگستان هنر، عضویت و ریاست خارج از روال قانونی معلم دامغانی در فرهنگستان، یک «شبه‌کودتا» در این سازمان به شمار رفت و حتی موجب اعتراض اعضای آن شد.
در آن زمان، طبق اساسنامه فرهنگستان هنر، ۲۰ نفر از اعضای مجمع فرهنگستان به پیشنهاد شورای هنر و تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی و ۱۰ نفر از آنان توسط این ۲۰ نفر تعیین می‌شدند، اما عضویت علی معلم دامغانی با این قاعده نبود و شورای عالی انقلاب فرهنگی راساً علی معلم را به عضویت پیوسته فرهنگستان درآورد.
دو هفته پس از عضویت در فرهنگستان، علی معلم دامغانی، با تغییر اساسنامه فرهنگستان از سوی احمدی‌نژاد رئیس فرهنگستان شد.
در زمینه نحوه انتصاب معلم دامغانی به ریاست فرهنگستان نیز بر اساس قانون، باید رئیس فرهنگستان به پیشنهاد اعضای پیوسته انتخاب می‌شد، اما شورای انقلاب فرهنگی به ریاست احمدی‌نژاد با تصویب یک مصوبه جدید این قانون را تغییر داد و معلم دامغانی با پیشنهاد رئیس‌جمهور وقت به ریاست رسید.
احمدی‌نژاد در زمان جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای برکنار موسوی از ریاست فرهنگستان و جایگزین کردن علی معلم، در سفر استانی خود در فارس به سر می‌برد که برای شرکت در این جلسه به تهران آمد و دوباره به استان فارس بازگشت.
علی منتظری، از اعضای مجمع فرهنگستان هنر، در آن زمان با انتقاد از این قانون‌شکنی گفت: «حداقل انتظار ما از دولت این بود که قبل از هرگونه تصمیم‌گیری در شورای عالی انقلاب فرهنگی با اعضای فرهنگستان رایزنی کند.» او ادامه داد: «دولت باید اجازه بدهد فرهنگستان‌ها از جمله فرهنگستان هنر خود تصمیم‌گیری کنند.»
همزمان با تغییر ریاست فرهنگستان هنر، ترکیب اعضای آن نیز بیش از پیش وابسته و حکومتی شد؛ مهدی كلهر، مشاور محمود احمدی‌نژاد و جهانگیر الماسی بازیگر طرفدار احمدی‌نژاد به همراه مجتبی رحماندوست، مشاور دیگر احمدی‌نژاد نیز به عضویت فرهنگستان درآمدند.
مهدی مكی‌نژاد، عضو هیئت علمی فرهنگستان هنر، در گفت‌وگو با خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی پس از پایان دوران ریاست معلم دامغانی در فرهنگستان هنر درباره این دوران گفت: «وقتی آمدند نیروهای قدیمی را از مدیریت كنار گذاشتند و نیروهای خودشان را آوردند.»
مكی‌نژاد تأکید کرد که به ویژه در دوره چهار ساله اول، «درگیری آقای معلم با نیروهای قدیمی بر فعالیت فرهنگستان سایه انداخت.»
با وجود انتقادها، جایگاه علی معلم دامغانی چنان محکم بود که ریاست او در فرهنگستان هنر حتی پس از دوران محمود احمدی‌نژاد هم ادامه یافت و در دوران حسن روحانی، چهار سال دیگر ریاست این فرهنگستان را در اختیار داشت.
تا این که سرانجام در سال ۱۳۹۷، علیرضا اسماعیلی که در آن زمان معاون امور هنری فرهنگستان هنر بود به عنوان سرپرست فرهنگستان انتخاب شد.
اسماعیلی در اولین اظهارنظر رسمی‌اش گفت: رویكرد جدید این سازمان «بازگشت به اصول اساسنامه» و تلاش برای «محور قرار گرفتن خرد جمعی به جای علایق شخصی» است.
اما عدم انتخاب رئیس جدید و اداره شدن فرهنگستان به مدت دو سال با سرپرست، نشاندهنده ادامه بحران در این فرهنگستان و همچنین بیانگر فقدان مدیر فرهنگی مورد اعتماد حکومت بود.
بازگشت فرهنگستان به دوران موسوی؟
بهمن نامور مطلق که اکنون به ریاست فرهنگستان هنر منصوب شده، به نوعی بازگشت این فرهنگستان به دوران پیش از انتخابات سال ۱۳۸۸ محسوب می‌شود، زیرا نامور مطلق در آن زمان معاون میرحسین موسوی بود.
همچنین به دلیل از سرگذراندن یک دهه بحرانی، این بازگشت، صرف نظر از کیفیت و آثار آن، با استقبال برخی که از نزدیک تحولات فرهنگستان هنر را دنبال می‌کنند، مواجه شده است.
سحر آزاد، یک خبرنگار در ایران در واکنش به انتصاب نامور مطلق در حساب توئیتر خود نوشته است باید منتظر ماند و دید آیا با این انتصاب، فرهنگستان هنر از «رخوتی که از سال ۸۸ دچارش» شده، خارج خواهد شد یا نه.
اما فارغ از این که برنامه‌های نامور مطلق برای این فرهنگستان چه خواهد بود و آینده فرهنگستان هنر چه خواهد شد، مرور مسیری که او برای رسیدن به این مقام طی کرده، نشاندهنده چگونگی «پرورش» یک مدیر مورد اعتماد در جمهوری اسلامی و چگونگی «ارتقای» او در این نظام است.
رؤسای فرهنگستان‌های ایران به دلیل اینکه حکم آنان را رئیس‌جمهور صادر می‌کند، از مقام‌های عالی در جمهوری اسلامی به شمار می‌‌روند و این اولین بار است که نامور مطلق از ریاست جمهوری حکم انتصاب به مقامی را دریافت می‌کند.
نامور مطلق که متولد سال ۱۳۴۱ است، بلافاصله پس از دفاع از رساله دکتری خود در رشته ادبیات تطبیقی در سال ۱۳۷۸ در یکی از دانشگاه‌های شهرستان‌های فرانسه، مسیر به دست آوردن مقام‌های دولتی را آغاز کرد.
حمایت‌های نهادهای دولتی از او و مطرح کردن نام و آثارش را می‌توان از همان روزهای آغاز مشاهده کرد.
در آذرماه ۱۳۷۹، یعنی یک سال پس از دفاع از رساله دکتری با عنوان «خیال‌پردازی عرفانی در آثار مولوی و آنتوان دو سنت اگزوپری» این پایان‌نامه به عنوان یک «پژوهش فرهنگی برگزیده بین‌المللی» در یک مراسم دولتی با حضور احمد مسجد جامعی، قائم مقام وقت وزیر ارشاد در محل اجلاس سران كشورهای اسلامی تقدیر شد و به نامور مطلق جایزه داده شد.
دو سال بعد، در آذر ۱۳۸۱ باز هم در یک مراسم دولتی از نامور مطلق به عنوان «پژوهشگر نمونه» از اداره پژوهش‌های صداوسیما تقدیر شد.
همزمان در همان سال، وقتی ۴۰ ساله بود، به فرهنگستان هنر رفت و معاون پژوهشی این فرهنگستان شد. در تیرماه ۱۳۸۳، نیز طی حكمی از سوی میرحسین موسوی با حفظ سمت، به دبیری فرهنگستان هنر منصوب شد. همچنین به گروه زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه شهید بهشتی تهران (ملی سابق) راه یافت و در کوتاه‌ترین زمان به عضویت هیئت علمی درآمد.
در سال‌های ریاست میرحسین موسوی، تقریباً نفر دوم فرهنگستان بود و اگر موسوی به ریاست جمهوری اسلامی ایران می‌رسید، به احتمال قریب به یقین، نامور مطلق نیز به مقامی عالی‌تر ارتقا می‌یافت.
نامور مطلق وارد کارزارهای انتخاباتی میرحسین موسوی شد و به عنوان معاون فرهنگی دفتر مرکزی ارتباط مردمی موسوی به سفرهای استانی می‌رفت. او پیش از انتخابات در رشت، وعده‌هایی را در زمینه ایجاد «دولت فرهنگی و فرهنگ غیردولتی» مطرح کرد.
او همچنین گفت: «اگر مردم احساس می‌کنند که باید تغییر صورت بگیرد، پس اتفاق می‌افتد.» اما این تغییر اتفاق نیفتاد و رئیس جمهوری اسلامی تغییر نکرد.
پاداش نادیده گرفتن «کودتای انتخاباتی»
گرچه با ناکامی موسوی در انتخابات، شرایط برای مدت کوتاهی برای نامور مطلق هم دشوار شد و او از معاونت رئیس فرهنگستان هنر استعفا داد، اما در نهایت او توانست برخلاف دیگران که به «کودتای انتخاباتی» اصرار کردند و از قدرت کنار گذاشته شدند، با عدم انتقاد از شرایط سیاسی، به حیات سیاسی و در اختیار داشتن مقام‌های دولتی در جمهوری اسلامی ادامه دهد.
در حالی که بسیاری از هواداران نزدیک موسوی مورد پیگرد قضایی قرار گرفتند، مصونیت نامور مطلق، پاداش سکوت او در بحبوحه قلع و قمع‌های پس از انتخابات بود.
در فروردین ۱۳۸۹، معلم دامغانی، رئیس جدید فرهنگستان هنر، نامور مطلق را به عنوان عضو هیئت امنای موزه فلسطین منصوب کرد. همچنین کمی بعد به معاونت پژوهشی خانه هنرمندان ایران منصوب شد.
پیروزی حسن روحانی زمینه را برای مناصب بالاتر فراهم کرد. در سال ۱۳۹۲، محمدعلی نجفی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طی حکمی نامور مطلق را به عنوان معاون صنایع دستی این نهاد منصوب کرد.
او همزمان برخی پژوهش‌های خود را در راستای سیاست‌های حکومتی پیش برد و سال ۱۳۹۵، کتاب «نشانه‌شناسی فیلم‌های مستند دفاع مقدس» را به طور مشترک با منیژه کنگرانی نوشت.
در مهر ۱۳۹۷، محمدمهدی طهرانچی سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی با صدور حکمی، او را به سمت سرپرست و مسئول راه‌اندازی «دانشگاه هنرهای اسلامی ایرانی استاد محمود فرشچیان» منصوب کرد.
بهمن نامور مطلق که پیشتر چندان در رسانه‌ها اظهارنظر سیاسی نمی‌کرد، در یک سال اخیر بارها به اظهارنظرهای سیاسی در راستای سیاست‌های جمهوری اسلامی پرداخته و خود را بیشتر به عنوان چهره‌ای سیاسی مطرح کرده است.
او در اوایل بهمن یادداشت تندی علیه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، اسرائیل و کشورهای عربی منطقه خلیج فارس نوشت که در روزنامه ایران، روزنامه دولت جمهوری اسلامی منتشر شد.
همچنین نامور مطلق پیش از آن، در دی ۱۳۹۸، قاسم سلیمانی را یک «اسطوره» دانسته و گفته بود: «اسطوره‌ها نمی‌میرند بلکه تکثیر می‌شوند و زنده می‌کنند».
او که در گفت‌وگوهایش بر تخصص خود به عنوان «اسطوره‌شناس» و «نشانه‌شناس» تأکید دارد، همچنین گفت: «به عقیده من قاسم سلیمانی شاخصی برای خودشناسی است تا با خودمان بی‌پرده مواجه شویم. گاهی انسان تا مقابل اسطوره قرار نگیرد نمی‌تواند خودش را بشناسد.»
