دور نخست مذاکرات میان اوکراین و ایران، دو ماه پیش، به طرح سؤالات و بیان مواضع دو طرف گذشت و هفته پیش دور دوم این مذاکرات با حضور هیئت اوکراینی در تهران برگزار شد. پیش از این دور، یوگنی ینین، معاون وزیر خارجه اوکراین و سرپرست هیئت اوکراینی، گفته بود چشمش چندان آب نمی‌خورد این مذاکرات به نتیجه‌ای برسد، اما پس از بازگشت به کی‌یف محتاطانه اعلام کرد که امیدوار شده است.
در این باره با آقای ینین گفت‌وگو کردم و ابتدا از او پرسیدم چرا نظرش تغییر کرده است؟
یوگنی ینین: موضع طرف ایرانی مجموعاً سازنده بود. در حالی که طی دور اول مذاکرات در پاسخ به همه سؤالاتمان می‌گفتند این اطلاعات به دلایل امنیتی ویا قضایی محرمانه است، این بار دست‌کم به بخشی از سؤالاتمان پاسخ مفهوم‌دار دادند. این امر مثبت است زیرا ما را به حقیقت نزدیک‌تر کرد. احساس می‌کنم طرف ایرانی از ما شنید که تقاضای عدالت در مورد این پرونده بسیار جدی است و اگر نتوانیم این تقاضا را به کرسی بنشانیم، مذاکرات‌مان بی‌فایده است.
اطلاعاتی که دریافت کرده‌اید محرمانه است، اما آیا می‌توانید سؤالات خودتان را به ما بگویید؟
بیشتر در این باره: هیئت اوکراینی در تهران: نمی‌پذیریم که در ازای لاپوشانی حقیقت، پول دریافت کنیمکل روند مذاکرات محرمانه است و علنی کردن این اطلاعات زود است. اما موقعش خواهد رسید. باید تمام جزئیات این سانحه را بدانیم و مذاکرات جامع در این باره داشته باشیم. می‌خواهیم دربارهٔ کل سیستم تضمین امنیت هوانوردی و آن بخش از سیستم پدافند هوایی که به تعاملات بین نظامیان و غیرنظامیان مربوط است، بدانیم. کارگروه فنی‌مان دربارهٔ سیستم ارزیابی تهدیدها رایزنی کرد. کارگروه نظامی در پی کسب اطلاعات در مورد ویژگی‌های به‌کارگیری سامانه‌های پدافند هوایی و سلسله‌مراتب تصمیم‌گیری و مدیریت این سیستم است. کارگروه قضایی و نمایندگان دادستانی می‌خواهند دربارهٔ روند تحقیقات جنایی این پرونده اطلاعات داشته باشند.
مجدداً پیشنهاد ایجاد تیم تحقیقاتی مشترک را مطرح کردیم تا با هم بازرسی‌ها و اقدامات پزشکی قانونی و بازجویی‌ها را انجام دهد. بر ضرورت تکمیل هرچه سریع‌تر تحقیقات فنی جامع و باکیفیت تأکید کردیم و به ما قول دادند گزارش نهایی به‌زودی ارائه می‌شود. به طرف ایرانی گفتیم در مذاکرات‌مان اعتماد بسیار کم است اما می‌توان این وضعیت را تغییر داد. امیدواریم پاسخ همه سؤالاتمان را بگیریم و به‌مرور از تمام جزئیات این سانحه پرده برداریم. حقیقت پیش‌شرط غرامت است وگرنه بحث غرامت مانند دریافت پول بابت لاپوشانی حقیقت خواهد بود. هدف ما دستیابی به حقیقت و اجرای عدالت است و در مرحلهٔ بعد، دریافت غرامت.
شما همواره توضیح داده‌اید که این پرونده شامل سه بخش عمده است: فنی، جنایی و حقوقی از جمله بحث غرامت. و می‌گویید مبلغ غرامت پس از مشخص شدن جزئیات سانحه به بحث گذاشته خواهد شد. از دور اول مذاکرات تاکنون در تحقیقات این سانحه دقیقاً چه پیشرفتی حاصل شده؟
طرف ایرانی ما را مطلع کرد که به مرحلهٔ پایانی تدوین گزارش فنی این سانحه رسیده و تا دو سه هفتهٔ دیگر نسخه‌ای از این گزارش را در اختیار ما و سایر طرف‌هایی که مطابق ضمیمه ۱۳ کنوانسیون شیکاگو در این تحقیقات شریک‌اند، قرار خواهد داد. پس از مطالعهٔ این گزارش، ملاحظات خود را به ایران اعلام خواهیم کرد و حق این کشور است که این ملاحظات را در نظر بگیرد یا نه. اما نهایتاً تمام این اسناد به ایکائو (سازمان بین‌المللی هوانوردی) تحویل داده خواهد شد.
دربارهٔ تحقیقات جنایی، نمایندگان ما رایزنی‌های مفصلی در دادستانی نظامی تهران داشتند و آنجا با بازرسان و کسانی که پیگیر این پرونده در دادگاه خواهند بود تبادل‌نظر کردند. به ما وعده داده شده که ظرف دو سه ماه آینده روند قضایی دست‌کم در مورد افرادی که تفهیم اتهام شده‌اند تکمیل خواهد شد، اما پیش از آن، تا چند هفتهٔ دیگر، تمام یافته‌ها و شواهد مرتبط به همراه پاسخ تمام استعلام‌هایی را که طی ۹ ماه گذشته ارسال کرده بودیم، به دفتر دادستانی کل اوکراین خواهند فرستاد.
مجدداً پیشنهاد دادیم برای جامع‌تر کردن تحقیقات، بررسی‌های مشترک انجام دهیم و اگر چند ماه پیش پاسخ این پیشنهاد قاطعانه منفی بود، این بار به ما گفتند آن را بررسی می‌کنیم. منتظریم وعده‌هایشان عملی شود و پس از دریافت تمام اسناد، دربارهٔ جدیت طرف ایرانی در همکاری قضاوت خواهیم کرد.
یکی از جلسات مذاکره هیئت اوکراینی با هیئت ایرانی، تهران، ۲۸ مهر ۹۹
برای دور سوم مذاکرات و پیش از آغاز آن چه برنامه‌ای دارید؟
در تماس دائم با همتایان بین‌المللی‌مان – کانادا، بریتانیا، سوئد و افغانستان - هستیم و در آیندهٔ نزدیک قصد داریم موضعی واحد برای ادامهٔ مذاکرات هماهنگ کنیم و این موضع را طی دور سوم مذاکرات به ایران اعلام خواهیم کرد.
اما تهران اعلام کرد کانادا طرفیّتی در این پرونده ندارد...
ایران بارها گفته حاضر است با دولت هر کشورِ متأثر از این سانحه مذاکرات دوجانبه داشته باشد. طی دور اول مذاکرات که نمایندگان تمام کشورها به بخشی از آن پیوستند، مجدداً تاکید شد که اوکراین سخنگوی گروه بین‌المللی هماهنگی و پاسخگویی خواهد بود. هدف‌مان مشترک است: اجرای عدالت. از هر تلاشی برای تفرقه‌افکنی جلوگیری خواهیم کرد. ائتلاف متحد انتخاب ماست و در شرایط کنونی جایگزینی ندارد.
شما بارها از عدالت حرف زده‌اید. از دید خانواده‌های متأثر از سرنگونی هواپیمای اوکراینی، عدالت یعنی دادگاه بین‌المللی که عاملین و آمرین این جنایت را محاکمه کند. آیا اوکراین برای دادگاه احتمالی آماده می‌شود یا ترجیح می‌دهد این پرونده خارج از دادگاه به نتیجه برسد؟
طبق قوانین بین‌الملل، ایران از اختیارات کامل برای پیگیری قانونی این پرونده برخوردار است. از سوی دیگر، اوکراین هم مستحق است ابعاد جنایی این پرونده را پیگیری و به دادگاه ارائه کند تا دادگاه حتی در غیاب متهمین در این باره حکم صادر کند.
در حال حاضر ما انتظار داریم ایران وظایف خود در تحقیقات جنایی و محاکمهٔ افراد مسئول را ادا کند. این موضوع به دادگاه جنایی مربوط است. مسائل غرامت و یا نقض کنوانسیون‌های شیکاگو و مونترال توسط ایران مقولهٔ‌ای جداگانه است.
صراحتاً تمام موارد نقص این دو کنوانسیون توسط تهران را به طرف ایرانی توضیح دادیم و گفتیم بسته به رویکرد‌شان می‌توانیم این فهرست را تکمیل کنیم. مطابق مقررات ایکائو، طرفین درگیر باید از طریق مذاکره به موارد نقض این کنوانسیون‌ها رسیدگی کنند و صرفاً اگر به بن‌بست برسند و شورای ایکائو بی‌نتیجه بودن مذاکرات را تأیید کند، می‌توان این پرونده را به دیوان بین‌المللی دادگستری یا به دیوان بین‌المللیِ داوری برد. اما توجه کنید که این نهادها دربارهٔ مسئولیت دولت‌ها قضاوت می‌کنند، نه دربارهٔ اشخاص حقیقی مسئول جنایت.
سرپرست مذاکره‌کنندگان ایرانی اعلام کرد هدف تیمش متقاعد کردن اوکراین است که خطای انسانی رخ داده. شنیده‌ایم متهمین این پرونده در ایران با مجازات حداکثر سه سال زندان روبه‌رو هستند. اگر حرف آخر ایران همین باشد، اوکراین چه می‌کند؟ صرفاً طلب غرامت بیشتر خواهد کرد؟
مصالحه بر سر عدالت و حقیقت ممکن نیست. امیدواریم طرف ایرانی این را درک کند. به عنوان حقوقدان معتقدم در هر پرونده‌ای از این دست، دادگاه باید نقطهٔ پایان را بگذارد و دربارهٔ مقصر بودن و نوع مسئولیت افراد و نهادهایی که در این سانحه نقش داشته‌اند، حکم صادر کند.