گروهی از کارشناسان حوزه عدم اشاعه و دیپلماسی در ایالات متحده، روز پنجشنبه با انتشار نامه‌ای خطاب به جو بایدن رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، از او خواسته‌اند فوراً به توافق اتمی سال ۲۰۱۵ بازگردد و همزمان از بار تحریم‌ها بر ایران بکاهد.
بنا بر نامه‌ای که با ابتکار شورای ملی ایرانیان آمریکا (نایاک) تهیه شده و به امضای بیش از پنجاه متخصص این حوزه رسیده، سیاست دولت ترامپ در قبال جمهوری اسلامی موفق نبوده و مسیر صحیح این است که قدم‌هایی برداشته شود تا آمریکا و ایران، هر دو به تعهداتشان در برجام بازگردند.
امضاکنندگان این نامه معتقدند تحریم‌های ایالات متحده از یک سو «واکنش ایران به بحران همه‌گیری ویروس کرونا را مختل کرده» و از سوی دیگر بر این باورند که «افزایش این تحریم‌ها برای محدود کردن گزینه‌های پیش‌روی جو بایدن در مذاکره با ایران» بوده است.
یکی از امضاکنندگان این نامه مارک فیتزپاتریک است. او پیشتر از مقام‌های وزارت خارجه آمریکا در حوزه خلع سلاح و همچنین مدیراجرایی انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک در واشینگتن بوده است.
Your browser doesn’t support HTML5
«بازگشت به برجام»؛ گفت‌وگو با مارک فیتزپاتریک
آقای فیتزپاتریک ممکن است توضیح دهید که دلیل پیوستن شما به ده‌ها امضاکننده این نامه چه بوده و چرا دولت آینده ایالات متحده را به بازگشت سریع به برجام ترغیب می‌کنید؟
این مهم است که گفت‌وگو با ایران از سرگرفته شود تا بتوان به موضوعات مربوط به امنیت در خاورمیانه رسیدگی کرد. بهترین راهی که می‌توان این کار را انجام داد هم این است که آمریکا به توافقی متعهد باشد که ایران تا زمانی که رئیس جمهور ترامپ به صورت یکجانبه از آن خارج نشد، به آن پایبند بود. این یکی از بدترین اشتباهات سیاست خارجی ترامپ بود و از هر جهت وضعیت را بدتر کرد. برای بازگشت به خانه اول، رئیس‌جمهور منتخب جو بایدن باید برجام را احیا کند، و سپس درباره سایر نگرانی‌های ایالات متحده با ایران مذاکره کند.
به تعهدات اشاره کردید. ما در زمانی صحبت می‌کنیم که تهران قدم به قدم از تعهداتش در برجام فاصله گرفته است. درباره اقدام اخیرش در زمینه غنی‌سازی ۲۰ درصدی سه کشور اروپایی بیانیه‌ای شدید صادر کردند و اقدامات ایران را خطرناک برای نظام عدم اشاعه و دیپلماسی خوانده‌اند. در چنین شرایطی آیا وضعیت را مناسب برای بازگشت آمریکا به برجام می‌بینید؟ مثلاً به نظرتان آن فضای سال ۲۰۱۳ و پیش از مذاکرات دور پیشین پابرجاست؟
این اقدامات مطمئناً وضعیت را برای بازگشت به برجام اصلاً آسان‌تر نمی‌کند. مثلاً می‌تواند منجر به اتهاماتی نظیر این شود که رئیس‌جمهور آمریکا تسلیم فشارهای ایران شده و هیچ رئیس جمهوری نمی‌خواهد چنین تصویر در افکار عمومی داشته باشد. در نتیجه راهبرد ایران در این زمینه می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد و کار را برای بازگشت بدون شرط بایدن به برجام سخت‌تر کند.
غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم هم تنها اقدام ایران نیست، مثلاً ما شاهد توقیف نفتکش کره جنوبی بودیم که نمونه‌ای دیگر از نقض حقوق بین‌الملل است و ایران برای افزایش قدرت اهرم فشار خود انجام داده است. چنین اقداماتی که تنش را افزایش می‌دهد متوقف نخواهد شد، و تنها راه توقف آن بازگشت به جایی است که در سال ۲۰۱۶ در آن بودیم.
آقای فیتزپاتریک، در نامه شما به گروهی اشاره شده که می‌گویند نباید فوراً به برجام بازگشت. این گروه از «اهرم فشار» ایجاد شده در دوران دولت ترامپ سخن می‌گویند. در این هفته‌ها از این کلمه زیاد شنیدیم. آنها می‌گویند باید از این قدرت و دست بالا داشتن و تحریم‌ها استفاده کرد. شما چه پاسخی برای این افراد دارید؟
اولاً که درباره اینکه تحریم‌ها چقدر اهرم فشار مؤثری برای دولت ترامپ بوده، سؤال است. اگر این اهرم انقدر پرقدرت بود چرا به این منجر نشد که ایران سیاست خود را دستکم در یک حوزه عوض کند. هیچ کدام از آن ۱۲ درخواستی که مایک پومپئو مطرح کرده بود به دست نیامد.
فشار باید تبدیل به یک اهرم شود، اما اینجا این اهرم کارآیی نداشته است. شاید یک اهرمی همچنان وجود داشته باشد و آن ادامه تحریم‌هاست. راستش به نظر من تحریم پیش از اعمال است که قدرت دارد. این تهدید به تحریم است که می‌تواند تبدیل به قوی‌ترین اهرم فشار شود.
می‌خواهم به یک مورد دیگر هم بپردازم و آن اینکه همه کسانی که می‌گویند باید از این اهرم فشار استفاده کرد، رویکردهای متفاوتی درباره این استفاده دارند. برخی می‌خواهند به وسیله آن، بازه زمانی محدودیت‌های اتمی ایران افزایش یابد، برخی می‌خواهند گروگان‌های آمریکایی آزاد شوند، گروه دیگر می‌گوید به وسیله آن ایران دست از برنامه موشکی بردارد، یا دست از فعالیت‌هایش در سایر کشورها بردارد.
این‌ها همه خواسته‌های معقولی است، اما وقتی این میزان خواسته دارید، برمی‌گردیم به همان ۱۲ خواسته پومپئو و هیچ چیز تبدیل به اولویت نمی‌شود. و این من را به این نتیجه می‌رساند که برخی از این افراد که می‌گویند بایدن از اهرم‌های فشار استفاده کند، خواستار دستیابی به توافق با ایران نیستند، آنها می‌خواهند وضعیت بدتر شود و ایران همچنان یک کشور یاغی و دشمن ایالات متحده باقی بماند.
اما این موضوعاتی که شما به آنها اشاره کردید مورد اشاره آقای بایدن و اطرافیانش هم بوده است. مثلاً ما اخیراً در این باره از جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آقای بایدن هم درباره مثلاً موضوع موشکی شنیدیم. یا مثلاً موضوع زندانیان آمریکایی در ایران یا رفتار ایران در منطقه موضوعاتی به نظر می‌رسند که دولت بایدن هم بخواهد درباره آنها با ایران صحبت کند. اینطور نیست؟
البته که همین‌طور است. دولت بایدن موضوعات بسیار زیادی دارد که باید درباره آنها با ایران صحبت کند. رفتارهای ایران در بسیاری از حوزه‌ها برای آمریکا نگران‌کننده است و باید درباره آنها صحبت شود. اما باید به این‌ها به صورت جداگانه پرداخته شود، نه اینکه پیش‌شرطی برای برجام باشند. وقتی دائم شروطی را اضافه کنید، احتمال آنکه چیزی به دست نیاورید خیلی بیشتر است.
مهم‌ترین چیزی که می‌توان به دست آورد، متوقف کردن مسیر آن برای دستیابی به توانایی ساخت سلاح اتمی است. این موضوع مستقیم امنیت ملی برای آمریکاست و بعد آن را مبنا قرار داده و به صورت جداگانه درباره سایر موضوعات صحبت کنید.
این سیاست دولت اوباما بود و این سیاستی است که رئیس‌جمهور منتخب بایدن در مقاله‌ای که در وبسایت سی‌ان‌ان نوشته بود، توضیح داد. جیک سالیوان هم وقتی درباره موضوع موشکی حرف زد، نگفت که باید شرطی برای برجام باشد، بلکه گفت به علاوه آن موضوع باید به این مسئله هم پرداخت. و به نظرم این راهی است که آنها ادامه خواهند داد.
آقای فیتزپاتریک اگر قرار باشد شما در حوزه عدم اشاعه به دولت آینده آمریکا مشاوره دهید، درباره مواردی که بسیاری از ناظران این حوزه به برجام ایراد وارد کردند، گفتند نقض دارد، مشکل‌آفرین است و باید تصحیح شود، چه پیشنهاد می‌کردید؟
ببینید هیچ توافقی ایده‌آل نیست. همه دلشان می‌خواست توافق شامل محدودیت‌های طولانی‌تر بر برنامه هسته‌ای ایران می‌شد، سانتریفوژها کمتر بود یا تحقیق و توسعه به این گستردگی نبود، اما اینکه بگوییم این‌ها باید تصحیح شود، رویکرد اشتباه به این مسئله است. این توافق نتیجه یک مذاکره بوده، و همه طرف‌ها بهترین نتیجه‌ای که می‌توانستند را گرفتند و بعد یک طرف از آن خارج شد. شما می‌توانید آن توافق را پابرجا کنید، بعد درباره سایر مشکلات صحبت کنید.
در نهایت توصیه من در زمینه اهمیت زمان‌بندی است. ایران تأکید می‌کند که آمریکا باید اول رفع تحریم را انجام دهد. بسیاری در آمریکا می‌گویند ایران باید قدم اول را بردارد و به تعهداتش در برجام بازگردد. وقتی هر دو طرف خواستار برداشته شدن قدم اول از سوی دیگری هستند، (البته باید تأکید کنم که باید این را به صورت مشخص نگفته است) راه به جایی نمی‌برند.
راه‌حل واضح در این زمینه، همزمانی است. هر دو طرف با یک سرعت حرکت کنند، ضرب الاجلی تعیین کنند و بگویند از الان تا سه ماه دیگر متعهد به اجرای تعهداتشان هستند. دیپلمات‌ها می‌دانند که این همزمانی چگونه کار می‌کند و به نظرم این‌گونه این مسیر به نتیجه می‌رسد.