یادداشتی از حسین آرین: در هفته‌های اخیر، درحالی‌که تنش میان ایران و آمریکا با تردد ناو‌ها و یک فروند زیردریایی اتمی آمریکا در خلیج فارس و آب‌های اطراف بالا گرفته است، سه فروند از مهم‌ترین زیردریایی‌های ایران غیرعملیاتی شده‌اند.
گزارش تارنمای «مؤسسه نیروی دریایی آمریکا» بر پایهٔ تازه‌ترین اطلاعات از مؤسسه پژوهشی «اینتِل لَب» می‌گوید سه فروند از زیردریایی‌های کلاس کیلو ایران بیش از یک ماه است که بیرون از آب بوده‌اند.
زیردریایی‌های کلاس کیلو ایران به نام‌های طارق، یونس و نوح با وزن جابهجایی ۳۹۵۰ تُن در حالت غوطه‌ور، با موتور‌های دیزلی - الکتریکی، در روسیه ساخته شدند ونزدیک به سه دهه پیش به نیروی دریایی ارتش پیوستند.
بیشتر در این باره: ناو مَکران و تلاش ارتش جمهوری اسلامی برای حضور طولانی در دریاپایگاه این زیردریایی‌ها که بزرگ‌ترین و کارآمد‌ترین یکان‌های زیرسطحی ایران‌اند، در بندرعباس است. این زیردریایی‌ها به اژدر مجهزند، قابلیت مین‌گذاری دارند و با «تحرک رانش مستقل از هوا» یا «اِی‌آی‌پی» می‌توانند برای چند روز زیر آب بمانند. زیردریایی‌های کلاس کیلو در واقع مهم‌ترین یکان‌های نیروی دریایی ارتش در خط اول دفاعی آن در دریای عمان محسوب می‌شوند.
عدم تحرک و غیرعملیاتی بودنِ هم‌زمانِ این سه زیردریایی، جدا از سن آن‌ها، نشانگر ضعف عمده از نظر تعمیر و نگهداری و بهینه‌سازی در صنایع دریایی ایران است. نیرو‌های دریایی عموماً با برنامه‌ریزی و زمان‌بندی تعمیرات دوره‌‌ای یا اساسی یکان‌های سطحی یا زیرسطحی تلاش می‌کنند که همواره شماری از یکان‌هایشان عملیاتی و در دریا باشند.
جدا از این گونه زیردریایی‌ها، ایران یک فروند زیردریایی نیمه‌سنگین کلاس فاتح با وزن جابهجایی حدود ۶۰۰ تُن دارد که شش سال پیش به نیروی دریایی ارتش ملحق شد. این زیردریایی گرچه توانایی‌های زیردریایی‌های کلاس کیلو را ندارد ولی می‌تواند در زمان تعمیر و نگهداری این یکان‌ها بخشی از مأموریت‌های آن‌ها را انجام دهد و در دریا باشد. اما مدت‌هاست که این زیردریایی نیز در بندر عباس در کنار اسکله قرار دارد.
زیردریایی فاتح
علاوه‌بر این زیردریایی‌ها، ایران تعدادی زیردریایی کوچک کلاس غدیر با وزن جابهجایی ۱۱۵ تُن هم دارد که به اژدر مجهزند و می‌توانند موشک‌های کوچک ضد کشتی جاسک -۲ را نیز شلیک کنند. ولی این زیردریایی‌ها از نظر کارایی قابل‌مقایسه با زیردریایی‌های بزرگ نیستند و حوزهٔ عملیاتی آن‌ها به آب‌های ساحلی محدود می‌شود.
پس از تحویل گرفتن زیردریایی‌های کلاس کیلو از روسیه، ایران همواره سعی کرده است تعمیرات اساسی (اورهال) این یکان‌ها را در سازمان صنایع دریایی کشور انجام دهد. اجرای این تعمیرات همواره بیش از حد معمول طول کشیده و این می‌تواند ناشی از کمبود مهارت‌های لازم و یا کمبود قطعات برای این کار باشد.
عکس‌های ماهواره‌‌ای نشان می‌دهد که یک فروند از زیردریایی‌های کلاس کیلو از سال ۲۰۱۹ در یک حوض خشک بندر عباس بوده است (حوض خشک به حوضی می‌گویند که پس از ورود ناو به آن، آبش را خالی می‌کنند تا دسترسی به بخش‌های زیرین ناو آسان شود).
بیشتر در این باره: ناو رودکی سپاه؛ کاربردهای واقعی و برداشت‌های رسانهاییک فروند دیگر از همین زیردریایی‌ها ماه‌هاست که در مجتمع دریایی شهید درویشی در غرب بندرعباس قرار دارد. سومین زیردریایی کلاس کیلو هم وضعی مشابه دارد و از اواسط ماه دسامبر سال گذشته در یک حوضچهٔ دیگر در بندر عباس گذاشته شده است.
بر پایهٔ عکس‌های ماهواره‌‌ای گرفته‌شده تا ۳۱ ژانویه سال جاری، موقعیت این سه زیردریایی تغییری نکرده است. تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر تعمیرات طولانی این زیردریایی‌ها انتشار نیافته، ولی غیرعملیاتی بودن هر سه زیردریایی پرسش‌های زیادی را به ذهن متبادر می‌کند.
جمهوری اسلامی در گذشته از ساختن یکان‌های زیرسطحی بومی و حتی از ساختن زیردریایی‌های با رانشِ هسته‌‌ای سخن به میان آورد. به هر صورت، اگر زیردریایی‌های موردنظر ایران قابلیتی فراتر از زیردریایی‌های نیمه‌سنگین کلاس فاتح داشته باشند، تولید بومی این یکان‌ها سال‌ها طول خواهد کشید و نیروی دریایی ارتش قادر نخواهد بود که به‌آسانی جای خالی زیرسطحی‌های کلاس کیلو را پر کند.