یادداشتی از بابک تقوایی: پرواز دو فروند هواپیمای ناشناس بر فراز آسمان ایران و خاموش شدن فرستنده‌های موقعیت‌نمای آنها پیش از فرود در نزدیکی تهران در بامداد سوم مرداد ۱۴۰۰ برابر با ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۱ توجه نگارندهٔ این مطلب را به خود جلب کرد تا در مورد مشخص شدن هویت آنها تحقیق کند.
نتیجهٔ تحقیقات نشان داد که هواپیماهای موردنظر آخرین دو فروند از شش هواپیمای تشریفاتی هاوکر ۴۰۰ ایکس‌پی (Hawker 400XP) خریداری‌شده توسط شرکت هواپیمایی ماهان است که بنا بر گفته‌های یکی از کارکنان سابق آن، به‌سفارش شرکت سرمایه‌گذاری غدیر وابسته به علی خامنه‌ای، رهبر رژیم جمهوری اسلامی، و همچنین نزدیک به بنیاد تعاون سپاه پاسداران به کشور وارد شده‌اند.
شرکت هواپیمایی ماهان جهت خریداری و وارد کردن این هواپیماها به ایران اقدام به ثبت یک شرکت صوری در کشور بوروندی در آفریقا کرده و ضمن دریافت علائم ثبت کشوری آن (برای مثال 9U-TKR و 9U-TKN) برای آنها تحت گواهی صلاحیت فعالیت پروازی (Air Operator’s Certificate) شرکت موردنظر و صادرشده توسط اداره عالی هوانوردی این کشور کوچک، توانست آنها را سرانجام در سه هفته به‌تدریج وارد ایران کند.
برای مخفی نگه داشتن خرید و روند تحویل این هواپیماها، ورود آنها در نیمه‌شب صورت گرفته و کارکنان شرکت ماهان به‌محض فرود هواپیماها علائم ثبت کشوریِ بروندی را با زدن رنگ سفید بر روی آنها پنهان کرده‌اند.
از دیگر اقدامات جهت مخفی نگه داشتن خرید هواپیماهای هاوکر 400 ایکس‌پی توسط ماهان ایر، نگهداری این هواپیماها در چهار فرودگاه متفاوت در شهرهای تهران، اصفهان، زاهدان و مشهد است.
از میان شش فروند هواپیما، سه فروند در فرودگاه مهرآباد تهران به سر می‌برند. محل نگهداری آنها ابتدا رمپ گمرک فرودگاه بود، اما با توجه به عبور و مرور کارکنان شرکت‌های هواپیمایی از نزدیکی آنها امکان افشا شدن هویت هواپیماها وجود داشت، برای همین تصمیم گرفته شد تا آنها را در تاریخ دوم اوت ۲۰۲۱ (۱۱ مرداد) به رمپ گردان فوکر ۲۷ نیروی هوایی ارتش در جنوب فرودگاه مهرآباد منتقل کنند.
نقشهٔ پراکندگی شش فروند هاوکر 400 ایکس‌پی که به‌تازگی خریداری و به ایران منتقل شده است
سال‌هاست که شرکت‌های هواپیمایی به‌خصوص ماهان ایر با اتخاذ تدابیر پیچیده‌ای اقدام به دور زدن تحریم‌ها و خرید هواپیماهای مسافربری می‌کنند. در مقایسه با خرید‌های گذشتهٔ شرکت هواپیمایی ماهان، خرید شش فروند هاوکر ۴۰۰ ایکس‌پی برای شرکت سرمایه‌گذاری غدیر پیچیده‌ترین در نوع خود است.
پیشتر، در ۱۵ سال گذشته، این شرکت در مجموع پنج فروند هواپیمای تشریفاتی در سه نوع بیزینس جت، باریک‌پیکر و پهن‌پیکر وارد ایران کرده است؛ هواپیماهایی که علاوه بر استفاده توسط مقامات جمهوری اسلامی، مورد استفادهٔ فرماندهان سپاه قدس در جریان پروازهای رسمی به کشورهای عراق و سوریه قرار گرفته‌اند.
سابقه شرکت هواپیمایی ماهان در خرید هواپیماهای تشریفاتی و اجاره دادن به سپاه قدس
این نخستین بار نیست که هواپیماهای تشریفاتی سبک موسوم به بیزینس جت (Business Jet) خریده و به ایران منتقل شده‌اند.
در سال ۱۳۹۸، یک شرکت وابسته به نیروی هوافضای سپاه پاسداران یک فروند هواپیمای تشریفاتی بمباردیِر سی‌آرجِی-۲۰۰اِل‌آر (Bombardier CRJ-200LR) را جهت استفادهٔ یک شرکت هواپیمایی به نام پارس‌ایرکیش خریداری کرد. این هواپیما در تاریخ ۱۳ اسفند ۱۳۹۸ (سوم مارس ۲۰۲۰) با یک توقف در غازان روسیه و یک توقف در آکتاو قزاقستان وارد فرودگاه مهرآباد شد.
شرکت هواپیمایی ماهان نیز خود یکی از قدیمی‌ترین واردکنندگان هواپیماهای تشریفاتی به ایران است. در شهریور ۱۳۹۵، این شرکت یک فروند هواپیمای سسنا ۵۲۵آ سایتیشن جت سی جِی ۲ (Cessna 525A CitationJet CJ2) ساخت ایالات متحده آمریکا را از طریق یک شرکت واسطهٔ ارمنستانی از یک شرکت آلمانی خرید و وارد ایران کرد.
البته ماهان ایر هرگز نتوانست، به‌دلیل مسائل امنیتی، مجوزهای لازم جهت استفاده از این هواپیمای هفت‌نفرهٔ تشریفاتی را کسب کند و در نتیجه این هواپیما سال‌ها بی‌استفاده در اختیار این شرکت باقی مانده و تنها در تابستان سال جاری پس از مدت‌ها عملیاتی شده و جهت آموزش خلبانان آیندهٔ هواپیماهای تشریفاتی هاوکر 400 خریداری‌شده توسط ماهان استفاده شد.
پس از عدم موفقیت ماهان در کسب مجوز بهره‌برداری از هواپیماهای جت تشریفاتی سبک، این شرکت دست به خرید هواپیماهای تشریفاتی بزرگ‌تر زد. همه‌چیز از خرید هواپیمای پهن‌پیکر ایرباس آ۳۱۰-۳۰۴ (Airbus A310-304) سابق صدر اعظم آلمان، آنگلا مرکل، در سال ۱۳۹۰ آغاز شد.
هدف ماهان اجاره دادن این هواپیما به سازمان‌های دولتی جهت انجام پروازهای تشریفاتی‌شان بود. در این راستا، این شرکت تنها توانست موفقیت‌های انگشت‌شماری در اجاره دادن این هواپیما به رژیم جمهوری اسلامی جهت انجام پروازهای تشریفاتی کسب کند.
دو سال پس از ورودش به ایران، علائم ثبت کشوری EP-MMX را دریافت کرد و سرانجام در ۲۵ اسفند ۱۳۹۲، این هواپیما برای پرواز تیم مذاکره‌کنندهٔ هسته‌ای از تهران به وین استفاده شد.
پس از آن، در اول فروردین ۱۳۹۳، این هواپیما برای پرواز خانواده آیت‌الله هاشمی از تهران به مقصد جزیرهٔ کیش استفاده شد. حدود دو ماه بعد نیز، در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۳، حسن روحانی از این هواپیما برای پرواز به شانگهای و شرکت در چهارمین اجلاس سران سیکا استفاده کرد.
استفاده حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، از آر جِی-85 تشریفاتی ماهان ایر با علامت ثبت کشوری EP-MOQ برای سفر به شاهرود در ۱۳ آذر ۱۳۹۷
خرید هواپیمای پهن‌پیکر ایرباس آ۳۴۰ توسط شرکت هواپیمایی معراج جهت استفاده آشیانه جمهوری اسلامی به منظور سفرهای فواصل دور مقامات رژیم جمهوری اسلامی سبب بلااستفاده ماندن ایرباس آ۳۱۰-۳۰۴ تشریفاتی سابق نیروی هوایی آلمان در ماهان ایر شد و در نهایت این شرکت توانست برای آخرین بار در اسفند ۱۳۹۳ و فروردین ۱۳۹۴ از این هواپیما برای چند مأموریت سپاه قدس استفاده کند.
این هواپیما در تاریخ یکم اسفند ۱۳۹۳ به‌دلیل دارا بودن مخازن سوخت اضافی و توانایی پرواز مستقیم و بدون توقف از تهران به صنعا جهت انتقال فرماندهان سپاه قدس و مقامات شبه‌نظامیان حوثی استفاده شد.
پروازهای این هواپیما به یمن ادامه یافت و سرانجام با واکنش منفی دولت عربستان سعودی مواجه شد تا جایی که در تاریخ ۸ اردیبهشت ۱۳۹۴، جهت جلوگیری از فرود آن در فرودگاه بین‌المللی صنعا، ابتدا دو فروند جنگندهٔ رهگیر اف-15سی نیروی هوایی سلطنتی عربستان سعودی آن را بر فراز یمن رهگیری و با هشدار دادن به خلبان آن، بهزاد صداقت‌نیا، تلاش کردند وی را از پرواز به صنعا باز دارند و در نهایت پس از بی توجهی او، باند‌های پروازی فرودگاه و برج مراقبت آن توسط شماری دیگر از جنگنده‌های عربستانی بمباران شد.
پس از آن، این هواپیما دیگر مورد استفادهٔ سپاه قدس واقع نشد و زمینگیر و تبدیل به منبع لوازم یدکی شد.
استفادهٔ هاشمی رفسنجانی (عکس بالا) از هواپیمای بی اِی ئی-146-300 ماهان ایر برای سفرهای داخلی (سفر به مشهد در ۴ مرداد ۱۳۹۰) و استفادهٔ محمدی گلپایگانی (عکس پایین) از آر جِی 85 تشریفاتی ماهان برای سفر به شیراز در ۱۷ تیر ۱۳۹۸
اگرچه ماهان ایر در اجاره ایرباس آ۳۱۰-۳۰۴ تشریفاتیِ سابقِ صدراعظم آلمان به رژیم جمهوری اسلامی موفق نبود، اما با خرید هواپیماهای تشریفاتی باریک‌پیکر و کوتاه‌برد از نوع بی اِی ئی-۱۴۶-۲۰۰ (BAe-146-200) و همچنین آر جِی-۸۵ (RJ-85) انگلیسی توانست توجه بسیاری از مقامات جمهوری اسلامی و حتی فرمانده کنونی سپاه قدس، اسماعیل قاآنی، را به خود جلب کند تا جایی که او در چندین مورد از یک فروند هواپیمای تشریفاتی بی اِی ئی-۱۴۶-۲۰۰ این شرکت با علائم ثبت کشوری EP-MMV در جریان سفرهای رسمی‌اش به عراق استفاده کرد.
یکی از آن سفرها در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۳۹۹ صورت گرفت. متعاقبا افشای استفاده از هواپیمای EP-MMV توسط سرتیپ اسماعیل قاآنی در آن سفر توسط نگارنده، این گزارش سبب توقف موقتی استفاده سپاه قدس از هواپیماهای تشریفاتی ماهان ایر جهت سفرهای رسمی‌شان به عراق شد.
موفقیت هواپیماهای بی ای ئی-۱۵۶ و آر جِی-۸۵ ماهان ایر در جلب توجه مقامات دولتی جمهوری اسلامی سبب شد تا در سال ۱۳۹۸، سومین فروند از این نوع نیز خریداری شود. این هواپیما با علامت ثبت کشوری قرقیزستان EX-27009 به همراه دو فروند دیگر از آن نوع اما با کابین مسافری، از طریق یک شرکت واسطهٔ قرقیزستانی به نام TezJet خریداری و در تاریخ چهارم بهمن ۱۳۹۸ وارد ایران شدند.
این هواپیما پیشتر تا سال ۲۰۱۳ مورد استفادهٔ رئیس‌جمهور ازبکستان بود و از آن برای سفرهای منطقه‌ای و کشورهای همجوار بهره می‌برد. این هواپیما پس از انجام تعمیرات دوره‌ای لازم و آماده‌سازی در آشیانهٔ تعمیراتی شرکت هواپیمایی ماهان در فرودگاه خمینی عملیاتی می‌شود و علامت ثبت کشوری EP-MMS را در سال ۱۳۹۹ دریافت می‌کند.
آر جِی-85 با علامت ثبت کشوری EP-MMV هواپیمای محبوب هاشمی رفسنجانی جهت سفرهای درون ایران بود. این هواپیما پیشتر متعلق به یک مالک چندین قمارخانه در یونان بود که جهت حمل قماربازان مشهور و مشتریانش به جزایر یونان مورد استفاده واقع می‌شد.
آیا شرکت سرمایه‌گذاری غدیر برنامه‌ای مشابه برای استفاده از هواپیماهای تشریفاتی هاوکر ۴۰۰ دارد؟
بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا، شرکت سرمایه گذاری غدیر مهم‌ترین نهاد مالی متعلق و یا دست‌کم وابسته به رهبر رژیم جمهوری اسلامی است. در این راستا در سال ۱۳۹۲، این شرکت تحت تحریم وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت؛ تحریم‌هایی که به‌دنبال توافق هسته‌ای موسوم به برجام ملغی شد و به‌مدت دو سال به این شرکت اجازه داد تا بتواند دست به انعقاد چندین قرارداد تجاری مهم بین‌المللی بزند.
اما دیری نپایید که این شرکت به‌عنوان یکی از اولین و مهم‌ترین نهادهای مالی رژیم جمهوری اسلامی و رهبر آن بار دیگر در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۷ تحت تحریم‌های شدید وزارت خزانه‌داری آمریکا واقع شد.
استفادهٔ شرکت سرمایه‌گذاری غدیر از هواپیمایی ماهان که خود نیز به علت تعلق سهامش به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و همچنین فراهم کردن هواپیماهایش جهت انتقال تسلیحات و نیروهای سپاه قدس به سوریه سال‌هاست تحت تحریم‌های شدید آمریکا قرار دارد، باعث نگرانی‌های شدیدی در مورد نوع و چگونگی استفاده از هواپیماهای تشریفاتی هاوکر ۴۰۰ شده است.
در این راستا نگارنده با یکی از مشاوران و دست‌اندرکاران خرید شش فروند هواپیمای تشریفاتی جهت استفادهٔ یک شرکت خدمات هوایی متعلق به غدیر، به‌شرط ذکر نشدن نامش، مصاحبه کرده است. او که سال‌ها رؤیای برپایی و جان دادن به صنعت ایرتاکسی در ایران را در سر می‌پروراند، ادعا کرد که خرید هواپیماهای موردنظر به‌قصد حمل تاجران و سرمایه‌داران ایرانی و خارجی و همچنین توریست‌درمانی جهت حمل بیماران ثروتمند از کشورهای خارجی به ایران جهت درمان انجام شده است.
وقتی نگارنده از ارتباط شرکت غدیر با دفتر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، و سپاه پاسداران از او پرسید، او حاضر به ادامهٔ مصاحبه نشد.
نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا از ۱۷۸ فروند هواپیمای هاوکر 400 برای آموزش خلبانان هواپیماهای ترابری و سوخت‌رسان خود استفاده می‌کند
یکی از مدیران سابق شرکت هواپیمایی ماهان که اکنون در یکی از شرکت‌های هواپیمایی ایرانی مشغول کار است نیز، به‌شرط ذکر نشدن نامش، دربارهٔ کاربری احتمالی هواپیماهای هاوکر ۴۰۰ ایکس‌پی خریده‌شده توسط ماهان ایر به نگارنده گفت که هواپیماهای موردنظر به‌همراه تنها سسنا سایتیشن ماهان ایر قرار است به یک شرکت به نام خدمات هوایی غدیر منتقل شود که تحت مدیریت شماری از فرماندهان سابق سپاه پاسداران ازجمله فرمانده سابق پایگاه هوایی قدر نیروی هوافضای سپاه است، تا برای حمل‌ونقل فرماندهان نظامی و مقامات دولتی رژیم جمهوری اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
او همچنین افزود که در ۴۲ سال گذشته، به‌دلیل مسائل امنیتی، هیچ شرکت هواپیمایی مجوز انجام عملیات ایرتاکسی (تاکسی هوایی) دریافت نکرده و نخستین شرکت تاکسی هوایی ایران پس از انقلاب به نام شاهین بال پرواز متعلق به محمدرضا اختراع، از مدیران سابق شرکت هواپیمایی آسمان، به‌علت محدودیت‌های ایجادشده از سوی سپاه حفاظت هواپیمایی، اجازه فعالیت پیدا نکرد و در نهایت در سال ۱۳۹۴ فعالیت ایرتاکسی‌اش متوقف شد.
سال‌هاست که شرکت هواپیمایی ماهان ایر، به‌رغم تعلق بخشی از سهامش به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از کسب مجوز لازم جهت راه‌اندازی خدمات هوایی ایرتاکسی به‌دلایل امنیتی عاجز بوده است. کسب چنین مجوزی از سوی شرکت سرمایه‌گذاری غدیر نشان‌دهندهٔ سطح بالای نفوذ مدیران آن و همچنین کاربری احتمالی هواپیماهای تشریفاتی در راستای حمل مقامات دولتی و فرماندهان نظامی سپاه پاسداران در آینده‌ای نزدیک است.
نظرات نویسندگان در یادداشت‌ها لزوماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
یادداشت‌های دیگر از بابک تقوایی
همه چیز درباره رصد ناوگروه ۷۷ ارتش در دریای بالتیکنیروی هوایی ارتش؛ یاری‌رسان قربانیان بی‌آبی یا سرکوبگر آنها؟چطور وزارت اطلاعات، افرادی در خارج از کشور را برای اقدامات خود به خدمت می‌گیرد؟طالبان و حکومت ایران؛ از نمایش اتحاد روی صحنه تا آمادگی پشت‌پرده برای رویارویی نظامیدلیل سقوط هلیکوپتر ارتش در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری چه بود؟ نیروی هوایی اسرائیل چگونه کار نیمه‌تمام ایران را در عملیات اپرا تکمیل کرد؟