از روز شنبه ۲۶ فروردین سودان شاهد درگیری‌های سنگین میان دو بخش نیروهای مسلح این کشور است؛ درگیری‌هایی که بنا بر اعلام منابع پزشکی سودان، تا روز سه‌شنبه بیش از ۱۸۰ کشته و ۱۸۰۰ زخمی بر جای گذاشته است.
در جریان این درگیری‌ها به یک کاروان دیپلماتیک متعلق به سفارت آمریکا نیز حمله شد و علاوه بر حمله به ساختمان نمایندگی اتحادیه اروپا، مسئول این نمایندگی هم مورد ضرب و جرح قرار گرفت. دست‌کم سه تن از کارکنان برنامه جهانی غذا در دارفور کشته شدند و فعالیت سازمان‌های امدادرسان، به‌دلیل خطرناک‌بودن وضعیت، به حال تعلیق درآمد.
شرایط کنونی سودان را در آستانۀ جنگ داخلی قرار داده و چندپارگی نیز کشور را تهدید میکند. سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و شماری از کشورهای غربی و عربی و آفریقایی، با محکوم کردن خشونت‌های جاری در سودان، خواستار توقف درگیری، اعلام آتش‌بس و آغاز گفت‌وگوها میان طرف‌های رقیب شدند. اما ریشۀ حوادث جاری در سودان چیست؟
ریشه تنش‌ها در سودان
از زمان کودتای اکتبر ۲۰۲۱ سودان، شورای حاکمیت اداره کشور را در سودان بر عهده دارد. در دل تنش جاری سودان، دو فرمانده نظامی قرار دارند. یکی عبدالفتاح البرهان فرمانده نیروهای مسلح است که ریاست شورای حاکمیت را بر عهده دارد و طرف دیگر تنش، محمد حمدان دقلو ملقب به «حمیدتی» است که فرمانده نیروی واکنش سریع و در شورای حاکمیت نایب‌رئیس است.
آغاز درگیری مسلحانه
درگیری‌های روز شنبه ۲۶ فروردین پس از چند روز تنش میان البرهان و حمیدتی آغاز شد. روز شنبه ۱۰۰ خودروی زرهی وابسته به نیروهای واکنش سریع در اطراف خارطوم، پایتخت سودان، به‌ویژه در پایگاه نظامی مروی مستقر شدند، ارتش این اقدام را تهدید تلقی کرد و درگیری‌ها میان دو طرف آغاز شد.
پیش از این امیدهایی برای حل‌وفصل اختلافات میان دو طرف از راه گفت‌وگو وجود داشت اما این امیدها به‌مرور کم‌رنگ‌تر شد. هنوز مشخص نیست آغازگر درگیری‌های مسلحانۀ روز شنبه کدام طرف بوده است.
محمد حمدان دقلو مشهور به حمیدتی (بالا)، عبدالفتاح البرهان (پایین)
نیروی واکنش سریع چیست؟
نیروی واکنش سریع سال ۲۰۱۳ از شبه‌نظامیان «جنجوید» تشکیل شد که شورش‌های دارفور را سرکوب خونین کردند. از آن هنگام ژنرال محمد حمدان دقلو ملقب به «حمیدتی» تلاش کرد نیرویی قوی و توانمند تأسیس کند. این نیرو در تنش‌های یمن و لیبی هم دخالت داشت.
نیروی واکنش سریع متهم به دست‌داشتن در نقض حقوق بشر از جمله کشتن بیش از ۱۲۰ تن از معترضان غیرنظامی در ژوئیه ۲۰۱۹ در شهر خارطوم است.
نقش روسیه
نیروی واکنش سریع که نیروی مسلح خارج از چارچوب ارتش است، با توجه به تسلیحات و نیرویی که دارد، از عوامل بی‌ثباتی در سودان در سال‌های اخیر معرفی می‌شود.
نیروی واکنش سریع سودان عمدۀ تسلیحات خود را از روسیه دریافت کرده و بسیاری از نیروهایش نیز زیر نظر نظامیان روس آموزش دیده‌اند.
با توجه به این موضوع که نیروی واکنش سریع کنترل بسیاری از معادن طلای سودان را در دست گرفته است، می‌توان دلایل اقدامات روسیه را متوجه شد؛ موضوعی که در گزارش‌های متعدد رسانه‌ای ازجمله گزارش‌های شبکه CNN به آن اشاره شده است.
شایان ذکر است که سودان موقعیتی راهبردی در قاره آفریقا دارد. این کشور که در شمال شرق آفریقا قرار دارد، با هفت کشور هم‌مرز است. از این میان، دو کشور هم‌مرز با سودان از کشورهای قدرتمند آفریقا هستند؛ مصر و اتیوپی.
سودان همچنین از کشورهای مشرف بر دریای سرخ است که از گذرگاه‌های مهم اقتصادی و نظامی است.
حکومت ارتش در سودان
در سال ۲۰۱۹، اعتراض‌ها علیه نظام ۳۰ ساله عمر البشیر تمام سودان را فراگرفت. سرکوب نیروهای امنیتی هم نتوانست جلوی اعتراض‌ها را بگیرد و بدین ترتیب، با دخالت ارتش، عمر البشیر از قدرت کنار گذاشته شد.
اما غیرنظامیان در مخالفت با حکومت نظامیان و در حمایت از انتقال دموکراتیک قدرت در کشور، به اعتراضات خود ادامه دادند. بدین ترتیب دولتی متشکل از چهره‌های نظامی و غیرنظامی تشکیل شد. اما این دولت نیز در کودتای نظامی اکتبر ۲۰۲۱ سرنگون شد و با آغاز حکومت مطلق نظامیان، رقابت میان البرهان و حمیدتی بالا گرفت.
دسامبر ۲۰۲۱ اعتراض‌ها و فشارهای بین‌المللی به تدوین توافقی برای انتقال قدرت به غیرنظامیان انجامید، اما گفت‌وگوها دربارۀ نحوۀ اجرای آن به بن‌بست رسید.
بیشتر در این باره: درگیری‌های نظامی در سودان برای سومین روز متوالی ادامه یافتتنش میان نظامیان
حمیدتی می‌گوید کودتای ۲۰۲۱ اشتباه بود. او تلاش میکند خود و نیروی واکنش سریع را گروهی معرفی کند که در کنار مردم سودان و در مقابل حاکمان خارطوم ایستاده‌اند. اما کارنامۀ نیروی واکنش سریع و اقدامات خشن و خونباری که این نیرو و شبکۀ شبه‌نظامیانش در آن دست دارد، باور ادعاهای حمیدتی را برای بسیاری سودانی‌ها دشوار میکند.
در مقابل البرهان می‌گوید که ارتش قدرت را به‌طور کامل به غیرنظامیان اما تنها به «دولت منتخب» تحویل خواهد داد. او بدین ترتیب نقش غیرنظامیانی را که قرار است در توافق تسلیم قدرت حضور داشته باشند، نادیده می‌گیرد.
برخی ناظران می‌گویند دو فرمانده نظامی و نیروهایشان نگران سرنوشت ثروت و نفوذشان در صورت ترک پست‌های کنونی هستند.
قربانی‌شدن غیرنظامیان
با این‌که به نظر می‌رسد عمدۀ درگیری‌های سودان در اطراف سازمان‌های نظامی و حکومتی است، اما در واقع بسیاری از خشونت‌ها در مناطق غیرنظامی جریان دارد و این خود برای جان غیرنظامیان خطرآفرین است.
همچنین محل استقرار نیروهای واکنش سریع مشخص نیست و گزارش‌ها از انتقال آن‌ها به مناطق پرجمعیت حکایت دارد.
علاوه بر این‌ها، نیروی هوایی سودان مناطقی در خارطوم را هم بمباران کرده است که با توجه به سکونت بیش از شش میلیون نفر در پایتخت سودان، احتمال قربانی‌شدن غیرنظامیان در این حملات زیاد است.