در میان جمعیت پرشور و خیل پرچم‌هایی که در هوا به اهتزاز درآمده بود، رجب طیب اردوغان در مجتمع کاخ ریاست‌جمهوری در آنکارا به‌عنوان مردی که از سال ۲۰۰۲ به این سو در هیچ رقابت انتخاباتی شکست نخورده است، بار دیگر و این بار به‌عنوان سیزدهمین رئيس‌جمهور این کشور سخنرانی کرد.
«دموکراسی و مردم پیروز شده‌اند» نکته اصلی پیام او در سخنرانی‌اش بود. اردوغان اگرچه تأکید کرد با اتحاد ۸۵ میلیونی ترکیه قوی‌تر خواهد شد اما در این سخنرانی به انتقاد از رقبای خود نیز پرداخت.
کمال کلیچداراوغلو، رقیب اردوغان در این انتخابات، حدود سه ساعت پیش از سخنرانی رئيس‌جمهور تلویحاً این شکست را پذیرفته بود اما انتخابات را «ناعادلانه» خوانده بود. مرال آکشنر، دیگر رهبر اپوزیسیون، نیز در سخنرانی خود از اردوغان خواست که رئیس‌جمهور ۸۵ میلیون نفر باشد و بر آتش اختلافات ندمد.
حال ترکیه قرن جدید جمهوریت خود را با رئيس‌جمهوری رجب طیب اردوغان آغاز خواهد کرد؛ مردی که سال‌هاست او را در این کشور مقتدر می‌خوانند. اما چه چالش‌های دولت او و چه چالش‌های پیش روی جامعه در این پنج سال کم نیست.
چه عواملی در پیروزی اردوغان تاثیرگذار بود؟
ریشه پیروزی اردوغان به دوره تبلیغات انتخاباتی او باز نمی‌گردد. او در هر پیروزی انتخاباتی وعدهٔ تلاش برای انتخابات بعد را می‌دهد، چنان‌که در اولین سخنرانی بعد از پیروزی اخیر خود در استانبول نیز گفت «حزیش باید برای انتخابات بعدی (شهرداری‌ها) در سال ۲۰۲۴ آماده شود».
مؤثرترین استراتژی او درواقع همین برنامه‌ریزی مدام برای انتخابات است. او و همکارانش به‌واسطه این تلاش‌ها نبض جامعه را در دست می‌گیرند و بر همین اساس هم می‌توانند برنامه‌ریزی و گفتمان‌سازی کنند.
بیشتر در این باره: انتخابات ترکیه؛ گرایش به کدام سو، ملی‌گرایی سکولار یا اسلامی؟این اولین بار در تاریخ کشور بود که انتخابات به دور دوم کشیده شد و اولین بار بود که اقتدار اردوغان برای دو هفته به لرزه افتاد. اما او و هوادارانش از تبلیغ باز نایستادند. حتی اعضای حزب در مناطقی از کشور خانه به خانه تلاش کردند تا با مردم گفت‌وگو کنند. محور تبلیغات این دوره آنها تلاش برای ایجاد استقرار و پاک‌شدن از بلای تروریسم بود؛ نگرانی‌ای که هم جامعه محافظه‌کار و اسلام‌گرای ترکیه و هم ملی‌گرایان کشور دارند.
البته بخشی از این تلاش‌ها را طرف مقابل ناعادلانه دانسته است. بررسی‌های برخی اعضای ائتلاف مخالفان نشان داده است بخشی از مردم مناطق شرقی و مرکزی ترکیه حتی استدلال‌های کمال کلیچداراوغلو را نشنیده و با او آشنا نیستند. یکی از دلایل این امر آن است که بر اساس آمار دور اول انتخابات اردوغان ۴۸ ساعت در رسانه ملی ترکیه که با مالیات مردمی اداره می‌شود حضور داشت اما در مقابل تنها ۴۸ دقیقه زمان در اختیار رقیب اصلی او قرار داده شد. این‌گونه، شهروندان کمتری سخنان رقیب را شنیدند.
نگرانی‌ها از دموکراسی
اردوغان ششم خرداد گفته بود «ما چنان پیروز خواهیم شد که معادل پیروزی همهٔ ترکیه باشد. ملت ما با همه رنگارنگی‌اش پیروز خواهد شد و دموکراسی ما که بهای زیادی برای آن پرداختیم، پیروز خواهد شد». او این سخنان را بعد از پیروزی نیز تکرار کرد.
با این حال او علی‌رغم وجود حکم دادگاه برای آزادی صلاح‌الدین دمیرتاش گفت که امکان ندارد در این حکومت وی از زندان آزاد شود چرا که در مرگ ۵۱ نفر دست داشته است. همین امر طرفداران دموکراسی در کشور را نگران می‌کند و می‌گویند دستگاه قضا در این کشور درگیر مسائل سیاسی شده و مستقل نيست.
نه فقط دستگاه قضا بلکه مخالفان بر آن هستند که یکی از شاخص‌های دموکراسی داشتن رسانه‌های مستقل است که در زمان حکمرانی اردوغان استقلال آنها نیز از دست رفته است. یا مورد دیگر نگرانی‌شان بانک مرکزی ترکیه است که از نظر آنها تنها سیاست‌های شخص اردوغان را دنبال می‌کند.
مخالفان دلیل دیگر خود برای نگرانی از دموکراسی ترکیه را موضوع جامعه رنگین‌کمانی می‌دانند. اردوغان در صحبت‌های ۲هفتم خرداد خود نیز بعد از کسب نتایج اولیه گفته بود مخالفانش همه «طرفدار LGBT هستند» اما حکومت او بر بنیان تقدس خانواده است. این تأکید و احتمال نقض حقوق اولیه جامعه رنگین‌کمانی از دیگر نگرانی‌های طرفداران دموکراسی در این کشور است.
انتظار تغییرات در صحنه سیاسی ترکیه
آن‌چه مشخص است این است که اکثر اعضای فعلی کابینه دولت نماینده مجلس شده‌اند و از این رو بیشتر اعضای هیئت دولت ترکیه تغییر خواهد کرد. همین امر نوید سیاست‌های متفاوت‌تری را می‌دهد، اما هنوز سمت و سوی این سیاست‌ها مشخص نیست.
اما کارشناسان ترکیه انتظار دارند که بعد از این نتایج به‌دست‌آمده تغییراتی در میان آرایش مخالفان سیاسی ترکیه به وجود بیاید. آنها می‌گویند کمال کیلیچداراوغلو به احتمال زیاد از حزب خود استعفا خواهد داد. اما سیگنال‌های اولیه حاوی آن است که کلیچداراوغلو تا پایان انتخابات شهرداری‌ها در صحنه سیاسی باقی بماند.
تقاضای تغییر از بدنه حزب «خوب» نیز به گوش می‌رسد. آنها نیز از رهبر این حزب، مرال آکشنر، تقاضای تغییر دارند، به‌ویژه که عموم این بدنه با تصمیم میز شش‌نفره برای نامزد اعلام کردن کمال کلیچداراوغلو موافق نبودند. حتی یکی از اعضای حزب پس از مشخص‌شدن نتایج در توئیتی با اشاره به منصور یاواش، شهردار آنکارا، و اکرم امام‌اوغلو شهردار استانبول اعلام کرده بود «اگر رونالدو و مسی را در نیمکت ذخیره نگه دارید، نتیجه این می‌شود».
آیا در روابط بین‌الملل این کشور تغییری خواهیم دید؟
به نظر می‌رسد ترکیه زیر نظر اردوغان نقشه راهی را که در سیاست خارجی دنبال کرده است ادامه خواهد داد. البته هنوز معلوم نیست چه کسی متصدی وزارت امور خارجه خواهد شد، اما به احتمال زیاد ابراهیم کالین، مشاور فعلی رئیس‌جمهور، این مأموریت را بر عهده بگیرد. احتمال آن می‌رود که کالین نسبت به چاووش‌اوغلو سیاست غربگرایانه‌تری را دنبال کند. با این حال، ترکیه نمی‌تواند از خاورمیانه یا آسیا جدا شود.
بیشتر در این باره: رهبر بزرگترین حزب در پارلمان اروپا خواستار پایان روند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا شدعلی فواد گوکچه، استاد دانشگاه، معتقد است حزب عدالت و توسعه در سیاست خود عمل‌گراست، چرا که به‌راحتی می‌تواند مسیر خود را ۱۸۰ درجه تغییر دهد. شاید برای این اتفاق در داخل و خارج ترکیه ده‌ها نمونه بتوان آورد، مانند تلاش برای گفت‌وگو با نیروهای کُرد و همکاری با فتح‌الله گولن تا سدکردن مسیر آنها یا در سیاست خارجی نمونه‌هایی مانند اسرائیل، قطر، امارات، مصر، عربستان سعودی. اگر با شرق رابطهٔ بدی پیدا کند، صورت خود را به سمت غرب می‌چرخاند و وقتی با غرب دچار تنش می‌شود، بلافاصله رو به سمت شرق می‌کند.
اما شاید مهم‌ترین چالش کوتاه‌مدت ترکیه در روابط خارجی خود با سوریه باشد. دولت وعده داده که در ظرف مدت کوتاهی پناهندگان سوریه‌ای بیشتری را به خانه خود بازگرداند. برای تداوم این سیاست اردوغان باید بتواند با بشار اسد دیدار کند. اما تا کنون و با وجود نشست‌های چهارجانبه مسکو در روزهای گذشته، هنوز به نظر نمی‌رسد که اسد خواهان چنین دیداری باشد.
اقتصاد موضوع اصلی ترکیه
معضل اصلی پیش روی ترکیه اقتصاد است. کاهش نرخ ارز، کسری حساب جاری و بدهی خارجی بالا باعث شده ورود سرمایه خارجی در کشور محدود شود و همین از نظر اقتصاددانان ترکیه باعث خواهد شد کسری ارز به‌صورت جدی در ترکیه به وجود آید.
این کسری از نظر اقتصاددانان منجر به این خواهد شد که تورم در کشور بالا برود و میزان استخدام نیز کاهش یابد. با توجه به این تابلو آنها می‌گویند ترکیه با یک بحران اقتصادی روبه‌روست.
دارون عجم‌اوغلو در مصاحبه با رویترز این وضعیت را به سال‌های ۱۹۹۰ ترکیه و بحران اقتصادی آرژانتین تشبیه کرده است. بیلگه ییلماز، اقتصاددانی که اعلام شده بود در صورت پیروزی کلیچداراوغلو سکان اقتصاد این کشور را به دست خواهد گرفت، در سخنرانی‌هایش از کمبود حداقل ۱۶۰ میلیارد دلار در اقتصاد ترکیه سخن گفته است. اما آیکوت اردوغدو، نماینده مجلس ترکیه و عضو حزب جمهوری‌خواه خلق، تابلوی موجود در ترکیه را وخیم‌تر ترسیم کرده و در یک برنامه تلویزیونی از نابودشدن ۴۱۸ میلیارد دلار در ترکیه در چرخه فساد خبر داده است.
در دیگر سو اگر چه اردوغان گفته است به برنامه اقتصادی‌اش ادامه خواهد داد، اما اقتصاددانان مدلی را که او برای سیاست کشور ارائه داده است، سراشیبی می‌دانند. مهم‌ترین هدف در «مدل اقتصاد جدید» ترکیه که حدود دو سال پیش توسط دولت به اجرا گذاشته شد، داشتن مازاد در معاملات جاری است. دولت معتقد بود که تورم بالا به این صورت کاهش خواهد یافت.
اما روز هفتم خرداد در مصاحبه‌ای که رویترز با کسانی که خود را تیم اقتصادی دولت خوانده‌اند اعلام شد که در مورد ادامه مدل اقتصادی فعلی اختلاف‌نظر وجود دارد. اختلاف بر سر آن است که مدل اقتصادی فعلی ادامه یابد یا دولت بعد از انتخابات به مدل اقتصادی «ارتدوکس» روی می‌آورد.
معضلات پیش روی ترکیه چیست؟
برخی از اساتید دانشگاه ترکیه که در این انتخابات موضعی بی‌طرف گرفته بودند، معتقدند که مسائل بسیاری در روند انتخابات ترکیه مطرح نشد.
از نظر آنها وضعیت جوانان ترکیه، مسائل اقتصادی مربوط به آنها، تورم، امکان خرید خانه و استخدام آنها در کانون بحث‌های انتخاباتی قرار نگرفت. یکی از معضلات مربوط به جوانان در ترکیه عدم حضور آنها در شغل‌هایی است که متناسب با میزان تحصیلات‌شان است. به بیان دیگر، تأثیر تخصصی که جوانان ترکیه در دانشگاه‌ها کسب کرده‌اند، در یافتن شغل در سال‌های گذشته کمتر شده است.
آمار حکایت از آن دارد که میزان درآمد جوانان از شغل‌های وابسته به تخصص نیز کمتر شده است، درحالی‌که سال ۲۰۱۴ متخصصان سه برابر حداقل دستمزد در این کشور دریافت می‌کردند، امروز دو برابر حداقل دستمزد را دریافت می‌کنند.
میزان کار ثبت‌نشدهٔ فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز در این مدت افزایش دو برابری داشته است که این به معنای نداشتن امکان بیمه آن‌هاست. بسیاری از کارشناسان این موضوعات را یکی از عوامل مهاجرت جوانان ترکیه دانسته‌اند.
موضوع دیگر میزان اشتغال زنان بود. فمینیست‌های ترکیه در جریان انتخابات به هر دو طرف انتقادات بسیاری وارد کردند. آنها می‌گویند هر دو طرف در کمپین‌های انتخاباتی وقع چندانی به مسئله زنان در ترکیه نگذاشتند.
یکی از مسائلی که آنها مطرح می‌کنند این است که میزان مشارکت زنان در نیروی کار ترکیه در سال ۲۰۲۲ برابر ۳۴.۲ درصد بود و این‌گونه در میان ۱۸۳ کشور جهان در رتبه ۱۵۹ قرار گرفت. به همین سبب هم این فعالان معتقدند هر دولتی که بر سر کار بیاید، باید این معضل را حل کند.
بیشتر در این باره: مشارکت سیاسی زنان و آینده آن بعد از انتخابات ترکیه