«افزایش جمعیت»، «فرزندآوری» و «جوانی» کلیدواژه‌های پروژ‌ه‌ای که از ابتدای دهه ۱۳۹۰ توسط رهبر جمهوری اسلامی به راه افتاد و با گذشت یک دهه وارد قوانین و اسناد مالی حکومت ایران شده است.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، «افزایش جمعیت» را از ابزارهای قدرت کشور توصیف می‌کند، و خواستار محقق شدن جمعیت کشور تا ۱۵۰ میلیون نفر است. در عمل اما پروژه «افزایش جمعیت» به کسب‌وکاری پررونق در حکومت تبدیل شده که چند برابر آنچه دولت صرف یارانه‌های دارو یا سازمان محیط زیست می‌کند، هزینه دارد.
تحقیقات گروه داده‌کاوی رادیوفردا نشان می‌دهد که در قانون بودجه ۱۴۰۲ دست‌کم ۱۰ هزار و ۸۹۹ میلیارد تومان اعتبارات مستقیم برای «پروژه جمعیت» در نظر گرفته شده است. این رقم حدود هفت برابر اعتبارات ستادی وزارت علوم، حدود چهار برابر بودجه وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، نزدیک دو برابر اعتبارات وزارت جهاد کشاورزی و سه برابر کل اعتبارات سازمان محیط زیست است.
در ردیف‌های اصلی اعتبارات مستقیم برای «پروژه جمعیت» هفت هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان سهم «دبیرخانه ستاد حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» است و در پیوست اطلاعات تکمیلی نیز سه هزار و ۳۸۹ میلیارد تومان تحت عنوان «برنامه‌های راهبردی و اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» در نظر گرفته شده است.
بودجه «جوانی جمعیت» به مراتب بزرگتر از برخی ردیف‌های اقلام ضروری و بودجه‌های اضطراری است. به عنوان نمونه در قانون بودجه ۱۴۰۲ کل بودجه یارانه دارو و شیرخشک هزار میلیارد تومان، کل بودجه اورژانس کشور و اورژانس تهران روی هم کمی بیش از دو هزار، و کل بودجه سازمان هلال احمر کمتر از هفت هزار میلیارد تومان است. با این اوصاف بودجه «جوانی جمعیت» ۱۱ برابر یارانه شیرخشک و دارو، بیش از پنج برابر اعتبارات ضروری اورژانس و حدود یک و نیم برابر بودجه هلال احمر است.
این اما همه ماجرا نیست. علاوه بر این دو ردیف، در متن و تبصره‌های قانون بودجه نیز منابع مالی دیگری برای پروژه جمعیت در نظر گرفته شده است.
به عنوان نمونه می‌توان به بند‌های «هـ»، «ح» و «ع» تبصره ۹ قانون بودجه اشاره کرد که در دو پاراگراف پنجره‌ای ۴۱ هزار میلیارد تومانی برای تبلیغ «جوانی جمعیت» و تشویق «فرزندآوری» باز کرده است.
در اولی شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت مکلف شده‌اند، یک‌درصد از هزینههای خود (معادل ۲۰ هزار و ۱۷۳ میلیارد تومان) را برای تبلیغ موضوعات به اصطلاح فرهنگی، از جمله «جوانی جمعیت» اختصاص دهند.
در دومی کلیه دستگاه‌های اجرایی مکلف شده‌اند یک‌درصد اعتبارات هزینه‌‌ای‌شان (معادل ۱۴ هزار و ۵۸۲ میلیارد تومان) را به «تحکیم نهاد خانواده» اختصاص دهند که «حمایت از فرزندآوری» یکی از مصادیق آن اعلام شده است. و در سومی نیز استان‌ها موظف شده‌اند که پنج درصد از اعتبارات عمرانی‌شان (معادل شش هزار و ۴۸ میلیارد تومان) را به مواردی اختصاص دهند که یکی از آنها تأمین مالی «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» است.
علاوه بر این در متن قانون بودجه، ۱۰ بار دیگر به «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» اشاره شده است. به عنوان مثال می‌توان به تکلیف بند «ح» تبصره ۱۱ اشاره کرده که با استناد به این قانون وزارت راه و شهرسازی را موظف کرده به خانواده‌های دارای چهار فرزند زمین رایگان فراهم کند. یا در بند «الف» تبصره ۱۶ شبکه بانکی کشور موظف به تأمین اعتبار ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی برای تسهیلات فرزندآوری، ازدواج، جهیزیه و تأمین ودیعه مسکن خانواده‌های پرجمعیت شده است.
بودجه جمعیت صرف چه کارهایی می‌شود؟
در ردیف بودجه اصلی هفت هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی «دبیرخانه ستاد حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، هیچ اشاره‌ای به جزئیات این ردیف نشده است. در پیوست‌های بودجه نیز، بر خلاف سایر ردیف‌ها هیچ برنامه اجرایی برای این ردیف تعریف نشده است.
این ستاد در واقع نقش کلان سیاست‌گذاری و نظارت دارد و در شرح وظایف آن هم هیچ برنامه اجرایی یا عمرانی، با بار مالی خاصی پیش‌بینی نشده است. این ستاد بعد از تصویب قانون آزمایشی در پاییز ۱۴۰۰ متشکل از مقام‌های دولتی، مذهبی و نظامی تشکیل شده است: رئیس‌جمهور رئیس ستاد است و اعضای آن را ۱۳ وزیر، معاون زنان ریاست جمهوری، رؤسای سازمان‌های صداوسیما، برنامه و بودجه، و پزشکی قانونی، مدیر حوزه‌های علمیه، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، دادستان کل کشور، دو نماینده مجلس، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و رئیس سازمان بسیج تشکیل می‌دهند.
گزارش دقیقی از عملکرد، برنامه‌ها و هزینههای ستاد سایر نهادهای متولی اجرای قانون موقت جوانی جمعیت در دست نیست، اما جست‌وجو در منابع رسانه‌ای نشان می‌دهد، طی سال‌های گذشته گروه‌های زیادی از هواداران جمهوری اسلامی، از جمله روحانیون و افراد بسیجی به عنوان «فعالان جمعیت» در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با عنوان «فعال حوزه جمعیت» خود را معرفی می‌کنند؛ گروهی که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در اردیبهشت ۱۴۰۱ در پیامی اختصاصی خطاب به «فعالان حوزه جمعیت»، از آنها خواست تا در عرصه عمومی مشغول فعالیت شوند.