در پی اجرای حکم اعدام محمد قبادلو، معترض جوانی که از آبان پارسال در بازداشت بود، و با توجه به افزایش آمار اعدام در ایران، رادیوفردا با راوینا شامداسانی، سخنگوی دفتر حقوق بشر سازمان ملل متحد در ژنو، گفت‌وگو کرده است.
راوینا شامداسانی در این گفت‌وگو ضمن توضیح برخی فعالیت‌های دفتر حقوق بشر سازمان ملل در زمینۀ مقابله با اعدام در ایران، به برخی انتقادها از این نهاد حقوق‌بشری نیز پاسخ می‌دهد و تأکید می‌کند که این نهاد فکر نمی‌کند که «حرف نزدن (با حکومت ایران) کمکی به این وضعیت بکند».
به‌گفتۀ سخنگوی دفتر حقوق بشر سامان ملل، اعتراضات «زن زندگی آزادی» در ایران «الهام‌بخش همۀ دنیا بود که موجب شد جنبشی بین‌المللی در حمایت از حقوق زنان و مخالفت با اعدام در ایران شکل بگیرد».
- رادیوفردا: خانم شامداسانی، این گفت‌وگو یک روز پس از اعدام محمد قبادلو انجام می‌شود و در زمانی که شاهد بالارفتن آمار اعدام در ایران هستیم. ارزیابی دفتر حقوق بشر سازمان ملل متحد دربارۀ این عملکرد تهران چیست؟
راوینا شامداسانی
راوینا شامداستانی: موضوع اعدام در ایران تازه نیست و ما همواره دربارۀ این اعدام‌ها ابراز نگرانی کرده‌ایم؛ اعدام کودک مجرمان، مجرمان مرتبط با مواد مخدر، افرادی که به نظر می‌آید به دلایل سیاسی اعدام شده‌اند و همچنین نگرانی بابت برخی گروه‌های اجتماعی که به نظر می‌آید بیشتر از دیگران در معرض دریافت حکم اعدام هستند.
اما حالا تعداد اعدام‌ها در یک سال اخیر به‌شدت افزایش یافته است. از صدها اعدام صحبت می‌کنیم و اعدام محمد قبادلو که ۲۳ سال داشت و این‌که گفته شده از بیماری روانی رنج می‌برده، بسیار نگران‌کننده است.
یکی از نگرانی‌های اصلی نبودِ دادرسی عادلانه است. متهمان دسترسی به وکیل ندارند، به خانوادۀ خود دسترسی ندارند و همچنین در بازداشت مورد آزار قرار می‌گیرند.
- می‌گویید بسیار نگران این وضعیت هستید. بسیاری می‌پرسند در کنار ابراز نگرانی و هشدار، سازمان ملل متحد، نهاد حقوق‌بشری این سازمان و جامعۀ بین‌المللی چه کاری برای متوقف کردنِ این روند می‌توانند انجام دهند؟
ما متوجه نارضایتی هستیم. در مورد نقش سازمان ملل، ما مستقیماً با مقام‌های ایران در این زمینه صحبت می‌کنیم و نگرانی‌های خود را با جزئیاتِ بسیار به آگاهی آن‌ها می‌رسانیم. کمیساریای عالی حقوق بشر این کار را مستقیماً انجام داده است. این کار را در کنار صحبت در فضای عمومی و جلب توجه عموم به این پرونده‌ها انجام می‌دهیم.
همچنین روندهای ویژۀ حقوق بشری در سازمان ملل داریم و متخصصانی داریم که نگرانی خود را دربارۀ پرونده‌ها به طور مفصل ابراز می‌کنند. ادامۀ این روند برای ما بسیار مهم است. چون اولاً سازمان ملل متحد مخالف استفاده از اعدام در هر جا و به هر دلیل است.
اما فراتر از آن، هرکدام از پرونده‌ها را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کند تا ببیند چه ضعف‌هایی در روندهای حقوقی وجود داشته و این را با مقامات مطرح می‌کند، چون این وظیفۀ آن‌ها به عنوان حکومت است که از حفاظت از حقوق شهروندان اطمینان حاصل کنند.
به نظرم خیلی مهم است که ما این کار را انجام می‌دهیم و به آن ادامه می‌دهیم و سایر بازیگران در این عرصه در فضای بین‌المللی نیز اقداماتی را که می‌توانند در این زمینه انجام دهند، پیش ببرند تا فشار را بیشتر کنیم.
- می‌گویید که متوجه نارضایتی هستید. در فضای فعالان حقوق بشری، آن‌ها که مخالف و منتقد جمهوری اسلامی هستند، بر این باورند که این ارتباط و این گفت‌وگو با تهران به جایی نمی‌رسد و مخالف این گفت‌وگو هستند. واکنش شما به این انتقادها چیست؟
ما همواره از ارتباط حمایت می‌کنیم چون جایگزین آن صحبت نکردن است. ما نیاز داریم که از هر ابزاری که در جعبۀ ابزارمان داریم، استفاده کنیم تا بتوانیم از حقوق بشر در کشورهای مختلف حفاظت کنیم.
از همین رو هم در سازمان ملل همواره مدافع ارتباط و استفاده از همۀ ابزار هستیم و فکر نمی‌کنیم که حرف نزدن کمکی به این وضعیت بکند.
- در کنار گفت‌وگو، سایر ابزارها چه می‌تواند باشد؟ در این ماه‌ها مثلاً کسب برخی جایگاه‌های جدید برای ایران در گروه‌هایی در سازمان ملل به‌شدت مورد انتقاد بوده، که چگونه به جای تنبیه شدن به‌دلیل نقض حقوق بشر، این کشور موفق به کسب جایگاه و مقام هم می‌شود.
ببینید، دو موضوع وجود دارد. یکی نقش ایران در نهادهای میان دولتی است. سازمان ملل متحد در این زمینه و ریاست و عضویت در آن نقشی ندارد. این کشورهای عضو هستند که در این زمینه تصمیم می‌گیرند. اما ابزاری که ما در اختیار داریم، ارتباط مستقیم با مقامات است.
کمیسر عالی با مقامات ارشد ازجمله اخیراً وزیر خارجه ایران دیدار می‌کند، با نمایندگی ایران در ژنو در ارتباط هستیم و هر آن‌چه می‌توانیم، انجام می‌دهیم تا نه فقط با مقامات حکومتی بلکه با جامعۀ مدنی، دانشگاهیان و سایرین هم ارتباط داشته باشیم.
ابزار دیگرمان کاری است که هم‌اکنون انجام می‌دهیم. به‌صورت عمومی دربارۀ این مسائل صحبت می‌کنیم و این بسیار مهم است، چون باید از قربانیان دفاع کرد؛ آن‌ها که حقوق‌شان نقض شده است. این نباید در پس‌زمینه بماند و چون ممکن است امید نداشته باشید که تأثیری داشته باشد، فراموش شود.
با این شیوه، باید حرف زدن را هم متوقف کرد و این راه درستی نیست. باید آشکارسازی کرد و با این کار آگاهی ایجاد می‌شود، فشار افزایش می‌یابد و در مواردی می‌تواند تغییر ایجاد کند.
- پس از اعدام محمد قبادلو، مرور واکنش ایرانیان ترکیبی از خشم، نارضایتی و البته ناامیدی را نشان می‌دهد، آن هم دقیقاً زمانی که گروهی از فعالان مدنی در حال گرد هم آمدن پیرامون مسئلۀ مخالفت با اعدام بودند. تنها دو روز پیش بیش از ۳۰۰ فعال فمینیست ایرانی در داخل و خارج از کشور بیانیه‌ای در این زمینه منتشر کرده بودند. چگونه می‌توان در چنین وضعیتی همچنان امید داشت که روزی ایران هم دیگر دست به اعدام نزند؟
هر تغییری در زمینۀ حقوق بشر نیازمند صبر و استقامت بسیار است. جنبش‌های حقوق‌بشری موفقیت‌های بسیاری به دست آورده‌اند و آن‌ها که در خط مقدم این جنبش‌ها هستند، خود مردم‌اند؛ آن‌ها که در میدان هستند.
ما به عنوان نهادهای بین‌المللی می‌توانیم حمایت کنیم و از صدای قوی خود برای این حمایت استفاده کنیم. ما در ایران شاهد اعتراضات گسترده‌ای بودیم که پس از کشته شدنِ مهسا امینی شکل گرفت. آن جنبش محلی الهام‌بخش همۀ دنیا بود که موجب شد جنبشی بین‌المللی در حمایت از حقوق زنان و مخالفت با اعدام در ایران شکل بگیرد.
در نتیجه ما باید این مسیر را ادامه دهیم. نمی‌توانیم امیدمان را از دست بدهیم. حتماً در این مسیر عقبگردهایی هم خواهد بود، اما حتی در کشورهایی که در مقاطعی به نظر می‌رسد هیچ امیدی برای تغییر وجود ندارد، تغییر اتفاق می‌افتد؛ اما بدون تلاش مداوم فعالان حقوق بشر امکان‌پذیر نیست.
بیشتر در این باره: ابراز نگرانی دفتر حقوق بشر سازمان ملل از «افزایش» شمار اعدام‌ها در ایران در واکنش به اعدام قبادلو