الیویه واندهکاستیل امدادگر بلژیکی که خردادماه امسال در ازای آزادی و بازگشت اسدالله اسدی به تهران، از زندان‌های ایران آزاد شد، در گفت‌وگویی سکوت خود را شکست و توضیحاتی را درباره دوران بازداشتش در ایران و همچنین برنامه‌های کنونی خود ارائه کرد.
اسدالله اسدی دیپلمات جمهوری اسلامی بود که در پرونده توطئه برای بمبگذاری در یک نشست سازمان مجاهدین خلق، از سوی دستگاه قضایی بلژیک به‌جرم اقدام‌های تروریستی به ۲۰ سال زندان محکوم شده بود.
جمهوری اسلامی متهم است که با بازداشت خودسرانه اتباع خارجی یا ایرانیان دوتابعیتی در تلاش است خواسته‌های خود را از جمله آزادی زندانیان مورد نظرش در کشورهای غربی برآورده کند.
بارها فعالان حقوق بشر، سیاستمداران غربی و زندانیان پیشین این رفتار جمهوری اسلامی را «گروگانگیری» خوانده‌اند.
آقای واندهکاستیل نیز که به مدت ۴۵۵ روز در تهران بازداشت شده بود، در گفت‌وگو با روزنامه لوموند، مهمترین روزنامه چاپ فرانسه که روز پنجشنبه ۲۴ اسفند منتشر شد، تاکید کرده که جمهوری اسلامی از او برای «چانه‌زنی‌های شرم‌آور» خود استفاده کرد.
دستگاه قضایی جمهوری اسلامی، این شهروند بلژیکی را که اکنون ۴۳ ساله است، به اتهام‌های مختلف سیاسی به مجموعا به ۴۰ سال زندان، جریمه نقدی و و ۷۴ ضربه شلاق محکوم کرده بود.
مقام‌های قوه قضائیه هیچ مدرکی برای اثبات اتهام‌ها علیه آقای واندهکاستیل منتشر نکردند.
دستگاه قضایی جمهوری اسلامی معمولا برای اثبات اتهام‌ها از جمله اتهام‌های سیاسی علیه زندانیان، از آنان اعترافات اجباری علیه خود اخذ می‌کند که این رفتار جمهوری اسلامی با اعتراض جامعه جهانی و سازمان‌های حقوق بشری مواجه شده است.
اخذ اعترافات اجباری شامل زندانیان دوتابعیتی و اتباع خارجی نیز می‌شود و برخی از آنان پس از آزادی تاکید کرده‌اند که اظهاراتشان در زندان حقیقت نداشته و تحت فشار و شکنجه جسمی یا روانی بوده است.
واندکاستیل چگونه بازداشت شد؟
الیویه واندکاستیل که پس از ماه‌ها تصمیم گرفت درباره دوران زندان و پس از زندانش سخن بگوید، با یک کیسه پر از مدارک با غزل گلشیری، خبرنگار لوموند در یکی از کافه‌های پاریس قرار گذاشت.
او گفت که از زمان آزادی‌اش، بر بازسازی خود و کار روی این پروژه که ایده‌اش قبل از دستگیری به ذهنش رسیده بود، متمرکز شده است.
به نوشته لوموند، آقای واندهکاستیل قبل از این که به ایران برود، به ویژه در مالی و افغانستان کار می‌کرد. او در سال ۲۰۱۵، به عنوان مدیر شورای پناهندگان نروژ که در امور مهاجران افغان فعال است، به تهران نقل مکان کرد.
ایران در سال‌های گذشته، میزبان تعداد عمده‌ای از مهاجران و پناهجویان افغان بود که تعداد دقیق آنها هرگز مشخص نشده است و تا حدود دو میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
پنج سال بعد، او ریاست یک نهاد غیردولتی به نام ریلیف اینترنشنال (Relief International) را بر عهده گرفت و سپس به بلژیک بازگشت.
این نهاد غیردولتی در زمینه کمک به کسانی است که زندگی‌شان تحت تاثیر درگیری‌ها، بحران‌های اقلیمی و بلایای طبیعی قرار گرفته‌اند.
واندهکاستیل در فوریه ۲۰۲۲ در حالی که برای چند روز با ویزای توریستی به ایران بازگشته بود تا حساب بانکی خود را ببندد، وسایلش را جمع و آپارتمانش را تخلیه کند به دست نیروهای امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی دستگیر شد.
او درباره چگونگی بازداشت شدنش به لوموند گفت: «من چند دوست را برای خداحافظی دعوت کردم. ماموران که برای دستگیری من آمده بودند، پشت پیک‌موتوری که پیتزا را آورد پنهان شده بودند.»
واندهکاستیل در بدو ورود به بلژیک در دیدار با خانواده‌اش
مأموران جمهوری اسلامی که با لباس شخصی به سراغ این شهروند خارجی رفته بودند، از نشان دادن حکم دستگیری او خودداری کردند.
این امدادگر سپس به زندان اوین واقع در شمال تهران منتقل شد و ۹ ماه را در آنجا در انزوای کامل سپری کرد، تا اینکه در اوت ۲۰۲۲ به خانه‌ای امن با سه اتاق خواب منتقل شد و در آنجا تنها بود.
به نوشته لوموند، او در این خانه گهگاه حضور افراد دیگری را احساس می‌کرد که هرگز آنان را نمی‌دید.
پیشتر این زندانی سیاسی سابق در خردادماه و یک هفته پس از آزادی‌اش، در نخستین پست اینستاگرامی خود نوشت که ۱۳ ماه از ۱۵ ماه بازداشت خود را در انزوای کامل، بدون دسترسی و آگاهی از رویدادهای دنیای بیرون سپری کرده بود.
بیشتر در این باره: اولین پیام فانده کاستیل پس از آزادی: «۱۳ ماه را در انفرادی گذراندم»جمهوری اسلامی نه تنها او را در بی‌خبری مطلق نگاه داشته بود، بلکه تا مدت‌ها درباره بازداشت این شهروند بلژیکی اطلاع‌رسانی نکرده بود.
در اواسط تیر ۱۴۰۱ و در پی انتشار خبر حبس یک بلژیکی در تهران، سخنگوی وزارت خارجه بلژیک در گفت‌وگو با رادیوفردا از بازداشت یک شهروند این کشور در ایران در چهار ماه قبل از آن (بهمن ۱۴۰۰ / فوریه ۲۰۲۲) خبر داد.
همان زمان، وزارت دادگستری بلژیک با تایید این خبر اعلام کرد که اتهام این شهروند بلژیک برای بازداشت در ایران «جاسوسی» قید شده است.
افشای بازداشت یک اروپایی دیگر در تهران به اتهام تکراری «جاسوسی» که هرگز در مورد هیچ کدام از بازداشت‌شدگان خارجی در هیچ دادگاهی اثبات نشده پس از آن رخ داده بود که پارلمان بلژیک در پی تصویب طرح دولت این کشور برای قانونی کردن مبادله زندانیان با ایران بود.
با بررسی این طرح، گمانه‌زنی‌ها برای مبادله اسدالله اسدی، دیپلمات جمهوری اسلامی محبوس در بلژیک بالا گرفته بود و فعالان سیاسی و حقوق بشر ایرانی نیز بارها نسبت به چنین مبادله‌ای هشدار می‌دادند.
اسدالله اسدی، دیپلمات حدودا ۵۰ ساله جمهوری اسلامی که در سفارت ایران در اتریش شاغل بود، متهم شد که ماده‌ای انفجاری به وزن نیم کیلوگرم را در اختیار یک زوج ایرانی ساکن بلژیک قرار داده تا همایش سازمان مجاهدین خلق در حومه پاریس را هدف حمله قرار دهند.
بیشتر در این باره: دادگاه بلژیکی به حکم ۲۰ سال حبس برای دیپلمات ایرانی رای داددولت فرانسه، وزارت اطلاعات ایران را به طراحی و اجرای این توطئه متهم کرد و اسدالله اسدی نیز پس از محاکمه از سوی دستگاه قضایی بلژیک به ۲۰ سال زندان محکوم شد.
آقای اسدی حتی به حکم خود اعتراض هم نکرد و شاید او به راه‌های دیگر برای آزادی خود مطمئن بود.
رفتار سرسختانه زندانبانان
الیویه واندهکاستیل در گفت‌وگو با لوموند از «رفتار سرسختانه زندانبانان» پیشین خود خبر داده و تاکید کرده که در طول بازداشت او، هیچ رویه قانونی رعایت نشد و کم‌کم به او اجازه داده شد تا به صورت بسیار کم با خانواده‌اش در بلژیک تماس تلفنی بگیرد و ملاقات‌های کنسولی کمی داشته باشد.
این امدادگر بلژیکی افزود که بازجویی‌ها از او «شاق و اغلب طولانی» بود. او مجبور شده بود صدها صفحه بنویسد تا به «سوالات همیشه یکسان» درباره فعالیت‌های بشردوستانه خود پاسخ دهد. او گفته که در پس سماجت و سرسختی زندانبانانش، میل به «فرسوده شدن» یا «کشاندن او به اشتباه» نهفته بود.
او به لوموند گفت: «من مدام به آنها می‌گفتم که در طول شش سالی که در ایران بودم، کاری قابل سرزنش انجام ندادم و خودشان از همه فعالیت‌های من آگاه بودند. من سعی می‌کردم به آنان وضعیت مهاجران افغانی را که در ایران زندگی می‌کنند و اینکه این ایران است که بر اساس برجام از اتحادیه اروپا درخواست کمک‌های بشردوستانه کرده، توضیح دهم.»
پس از آن که آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای امضا شده در سال ۲۰۱۵ میان تهران و قدرت‌های جهانی موسوم به برجام خارج شد، مقامات جمهوری اسلامی به ویژه علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی اروپایی‌ها را نیز متهم به «همدستی» با آمریکا کردند.
بیشتر در این باره: دوتابعیتی‌ها، از زندان تا آزادی؛ گفت‌وگو با کامران قادریرهبر جمهوری اسلامی اول فروردین ۹۸ گفت: «اروپایی‌ها، عملا از برجام خارج شده‌اند، چراکه وظایف خود را در قبال برجام انجام نداده‌اند».
سرانجام پس از مدت‌ها بی‌خبری و انزوا، الیویه واندکاستیل، در آبان ۱۴۰۱، مقابل یک قاضی در تهران حاضر شد.
لوموند نوشت که تا آن روز، با وجود درخواست‌های مکرر این شهروند بلژیکی، هیچ دلیلی از سوی مقامات ایرانی برای دستگیریش ارائه نشده بود.
دو ماه بعد، دی ۱۴۰۱، رسانه‌های جمهوری اسلامی از محکومیت این امدادگر به چهل سال زندان و هفتاد و چهار ضربه شلاق خبر داد.
علاوه بر «جاسوسی»، او به «همکاری با دولت متخاصم آمریکا» و «قاچاق حرفه‌ای ارز به مبلغ ۵۰۰ هزار دلار و پولشویی به همین میزان» متهم شده بود.
لوموند تاکید کرده که «جاسوسی» و «همکاری با دولت متخاصم آمریکا» یکی از اتهام‌های رایج علیه شهروندان خارجی یا دوتابعیتی در ایران است که حکومت ایران از آنها به عنوان ابزار چانه‌زنی برای معامله با جامعه جهانی استفاده می‌کند.
الیویه واندکاستیل در گفت‌وگو با این روزنامه تاکید کرد: «مقامات ایران نمی‌توانستند کوچک‌ترین دلیلی به من نشان دهند. علیرغم درخواست‌های مکرر من هرگز به پرونده یا وکیل مورد نظرم دسترسی نداشتم. »
زندگی در زندان
این شهروند بلژیکی در سلول انفرادی برنامه‌ای روزانه برای خود می‌ریزد. او خود را مجبور می‌کند که گاهی «۲۰ کیلومتر در روز پیاده‌روی کند تا غروب خسته شود و بخوابد».
او از خاطرات دوران زندان به لوموند گفت: «سعی کردم خوانده‌هایم، قطعات موسیقی و افرادی را که روی من تأثیر گذاشته بودند به یاد بیاورم.»
در مدتی که واندکاستیل در زندان بود، خانواده او بارها نسبت به شرایط سخت زندانی شدن او هشدار دادند و تاکید کردند که خطرات متعددی جان او را تهدید می‌کند.
به عنوان نمونه، در تیرماه ۱۴۰۱ خانواده‌اش گفتند که او در زندان به شدت وزن کم کرده و از عفونت پا رنج می‌برد.
در بهار امسال او دوباره به اوین منتقل شد و در آنجا سه روز را در سلولی با لوئی آرنو یکی از چهار گروگان فرانسوی در ایران، سانتیاگو سانچز کوگدور زندانی اسپانیایی که چند ماه پیش آزاد شد و احمدرضا جلالی شهروند دوتابعیتی ایرانی-سوئدی که به اعدام محکوم شده، گذراند.
احمدرضا جلالی، پزشک و استاد دانشگاه ایرانی‌تبار و شهروند سوئد، اردیبهشت سال ۹۵ وقتی برای شرکت در یک کنفرانس علمی به ایران سفر کرده بود به دست ماموران وزارت اطلاعات بازداشت شد.
بیشتر در این باره: سیامک نمازی پس از آزادی خواستار تلاش جهانی برای جلوگیری از گروگان‌گیری‌های جمهوری اسلامی شداو پس از ۹ ماه زندان، از جمله سه ماه انفرادی، در ۱۲ بهمن ۱۳۹۵ در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب توسط قاضی ابوالقاسم صلواتی با اتهام‌های ادعایی چون «جاسوسی و فروش اطلاعات به اسرائیل» و «افساد فی‌الارض» به اعدام محکوم شد.
خبرگزاری ایسنا سال گذشته به نقل از «منابع آگاه»، به‌روشنی پرونده این زندانی سیاسی را به محاکمه حمید نوری در سوئد مرتبط دانسته بود.
واندکاستیل به لوموند گفت: «من با هم زندانیانم زیاد صحبت کردم تا بفهمم چه اتفاقی برایم می‌افتد. این باعث پیوندهای محکمی بین ما شد.»
سپس این امدادگر بلژیکی به بند دیگری از زندان اوین منتقل می‌شود که زندانیان افغان متهم به عضویت در گروه دولت اسلامی (داعش) در آنجا نگهداری می‌شدند.
در ۲۶ مه ۲۰۲۳، زندانبانان او را از سلولش خارج کردند و در حالی که یک چشم‌بند روی چشمانش گذاشته بودند، او را سوار یک خودرو کردند.
دیدار واندهکاستیل و خانواده‌اش در فرودگاه در بدو ورود به بلژیک
او در گفت‌وگو با لوموند به یاد می‌آورد که «ما بیش از حد معمول رانندگی کردیم.»
بالاخره وقتی به او اجازه داده شد که چشمبندش را بردارد، می‌فهمد که در فرودگاه مهرآباد است. او در حال مبادله با اسدالله اسدی با میانجیگری عمان بود.
واندکاستیل وقتی به این بخش از دوران زندانی شدن خود در ایران رسید، گفت: «ایران از یک امدادگر برای چانه‌زنی شرم‌آور خود بهره‌برداری کرد».
راه‌اندازی یک موسسه خیریه
الیویه واندهکاستیل از زمان بازگشت به بلژیک، «انرژی زیادی» در راه‌اندازی پروژه خود، به نام سازمان «حفاظت از امدادگران» پیدا کرده و قصد دارد به اقدامات بشردوستانه خود به گونه‌ای دیگر ادامه دهد.
هدف از تاسیس چنین نهاد غیردولتی، حمایت از امدادگران در سراسر جهان در برابر تهدیدات و همچنین ایجاد یک صندوق اضطراری برای ارائه حمایت‌های مادی، پزشکی و حقوقی به امدادگران در معرض تهدید است؛ به ویژه امدادگران محلی که کمترین حمایت از آنان صورت می‌گیرد.
بیشتر در این باره: تجمع جمعی از کنشگران مدنی ایران در اعتراض به شکنجه سفیدواندهکاستیل گفته که این روزها هنوز در پی کلمات مناسب است تا آنچه را برای او اتفاق افتاده و احساساتی را که تجربه کرده، بیان کند.
او به لوموند گفته که از خواندن کتاب‌ها قدرت می‌گیرد، به ویژه از خواندن کتاب «شکنجه سفید» نوشته نرگس محمدی که اخیرا به زبان فرانسه ترجمه شده است.
این کتاب تجربه‌های خانم محمدی، فعال حقوق بشر و برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ از تجربه‌های خود در سلول انفرادی زندان‌های جمهوری اسلامی است.
واندهکاستیل همچنین اغلب به کسانی که در اوین ملاقات کرده، فکر می‌کند: «به خودم می‌گویم که می‌توانستم در زندان بمانم و یکی از هم‌زندانیانم آزاد شود. من فقط زمانی واقعاً آرام می‌گیرم که آنها آزاد شوند.»