در روزهای اخیر گزارش‌های متعددی از افزایش تلاش جمهوری اسلامی برای دسترسی به منابع اورانیوم و طلا در کشورهای آفریقایی کودتازده همچون نیجر منتشر شده است.
روزنامه وال استریت جورنال به‌تازگی به‌نقل از مقام‌های نیجر و آمریکا گزارش داده که نیجر تصمیم گرفته به اتحاد ضدتروریسم خود با واشینگتن پایان دهد.
در مردادماه ۱۴۰۲ گارد ریاست‌جمهوری نیجر با شورش علیه محمد بازوم، رئیس‌جمهور این کشور، دست به یک کودتای نظامی زد.
از همان ابتدا مشخص بود که تسلط نظامیان در این مستعمرۀ سابق فرانسه می‌تواند تلاش‌های غرب برای کمک به کشورهای منطقه غرب آفریقا برای مبارزه با شورش‌های جهادی که در دهه گذشته از مالی گسترش یافته است، پیچیده‌تر کند.
اکنون نیز وال استریت جورنال گزارش داده که تصمیم نیجر برای پایان دادن به همکاری نظامی با آمریکا «ضربه جدی» به تلاش‌های دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، برای مهار شورش گستردۀ اسلام‌گرایان در منطقۀ ساحل آفریقا وارد می‌کند.
بر اساس این گزارش، این تصمیم می‌تواند بر پایگاه ۱۱۰ میلیون دلاری که توسط ایالات متحده در نیجر ساخته شده و برای پرواز پهپادهای نظارتی بر فراز غرب آفریقا استفاده می‌شود، تأثیر بگذارد.
همچنین احتمالاً ممکن است بیش از ۶۰۰ نیروی آمریکایی مستقر در نیجر را مجبور به خروج از این کشور کند.
نگرانی از انتقال اورانیوم نیجر به ایران
علاوه بر نگرانی‌ها در زمینه تروریسم، وضعیت کنونی نیجر و دیگر کشورهای آفریقایی منطقه که به تازگی دستخوش کودتا شده‌اند، به نگرانی‌ها در زمینه پرونده هسته‌ای ایران نیز دامن زده است.
وال استریت جورنال گزارش داده که در ماه‌های اخیر مقامات ارشد آمریکا و دیگر کشورهای غربی اطلاعاتی را به دست آورده‌اند که نشان می‌دهد حکومت نظامی نیجر در حال بررسی مخفیانۀ توافقی با ایران است که به جمهوری اسلامی اجازۀ دسترسی به برخی ذخایر عظیم اورانیوم نیجر را می‌دهد.
بیشتر در این باره: آیا دلبستگی جمهوری اسلامی به کودتاگران در آفریقا دائمی است؟بر اساس این گزارش، مذاکرات در مورد چنین توافقی در دیدار علی لامین زین نخست‌وزیر نیجر با ابراهیم رئیسی در تهران در ۵ بهمن ۱۴۰۲ ادامه یافت.
کمی پس از این دیدار، مقامات غربی اعلام کردند که مذاکرات بین نیجر و ایران به مرحله بسیار پیشرفته‌ای رسیده است.
وال استریت جورنال به‌نقل از یک فرد مطلع گفته دو طرف قرارداد اولیه‌ای را امضا کرده‌اند که به تهران اجازه می‌دهد اورانیوم از نیجر دریافت کند. ولی دو مقام گفتند که این توافق هنوز نهایی نشده است.
پنتاگون به تازگی اعلام کرده که آمریکا در این زمینه به نیجر هشدار داده است.
مالی فی، دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور آفریقا، در سفر چند روز پیش به نیجر به مقامات این کشور درباره توافق با ایران، عدم استقرار یک دولت منتخب در نیجر و همچنین ورود قریب‌الوقوع مربیان و تجهیزات نظامی روسیه به نیجر هشدار داد.
در حالی که ایران دارای معادن اورانیوم است و می‌تواند برنامه هسته‌ای فعلی‌اش را تامین کند، مقامات جمهوری اسلامی بارها گفته‌اند که می‌خواهند زیرساخت‌های هسته‌ای غیرنظامی خود را گسترش دهند.
به نوشته وال استریت جورنال، این امر به مقادیر زیادی اورانیوم نیاز دارد که به گفته کارشناسان احتمالا ایران فاقد آن است و تأمین اورانیوم از نیجر می‌تواند این کمبود را برطرف کند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وابسته به سازمان ملل متحد پیش از این بر استخراج اورانیوم در ایران و تولید کیک زرد از سوی این کشور نظارت می‌کرد، اما تهران این نظارت را متوقف کرده است.
گزارش‌ها از تلاش جمهوری اسلامی برای دسترسی به اورانیوم دیگر کشورها در شرایطی است که طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جمهوری اسلامی تولید اورانیوم غنی‌شده خود را تا غلظت ۶۰ درصد افزایش داده است.
ذخایر اورانیوم نیجر چه قدر است؟
بر اساس گزارش انجمن جهانی هسته‌ای (World Nuclear Association) مستقر در بریتانیا، نیجر با تولید حدود ۲۰۲۰ تن متریک اورانیوم، هفتمین تولیدکننده بزرگ اورانیوم در جهان در سال ۲۰۲۲ بود.
بیشتر اورانیوم تولیدشده در معادن متعدد نیجر به فرانسه صادر می‌شود و شرکت اورانو متعلق به دولت فرانسه اورانیوم نیجر را با همکاری شرکت دولتی نیجر استخراج می‌کند.
معدن اصلی که استخراج اورانیوم از آن جریان دارد «اکوتا» است که در نزدیکی شهر ارلیت در شمال غرب کشور واقع است. از سال ۱۹۸۹ تا مارس سال ۲۰۲۱، ۷۵ هزار تن اورانیوم از معدن اکوتا استخراج شده است.
معدن اکوتا را را شرکت «سومیر» اداره می‌کند که ۵۹ درصد سهام آن متعلق به شرکت فرانسوی اورانو است، ۳۱ درصد متعلق به شرکت دولتی نیجری سوپامین و ۱۰ درصد متعلق به شرکت اسپانیایی اینوسا.
یک کارمند معدن اورانیوم در صحرای نیجر سنگ‌های حاوی اورانیوم را بازرسی می‌کند
اما معدن «ایمورارین» واقع در ۵۰ مایلی جنوب شهر ارلیت، یکی از بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم جهان را دارد.
مجوز استخراج اورانیوم از این معدن سال ۲۰۰۸ صادر شد، اما سال ۲۰۱۴ اعلام شد که علمیات استخراج اورانیوم از این معدن تا زمان افزایش قیمت اورانیوم و امکان به دست آوردن سود بیشتر تعلیق می‌شود.
هنوز شرکت فرانسوی اورانو واکنشی به توافق نیجر با جمهوری اسلامی برای ارسال اورانیوم به ایران نشان نداده، اما روابط نیجر و فرانسه پس از کودتای سال گذشته پرتنش شده و حکومت نیجر نیروهای فرانسوی و سفیر فرانسه را اخراج کرد.
با وجود این که سخنگوی حکومت نظامی نیجر مدعی شده که توافقی میان این کشور و ایران برای انتقال اورانیوم وجود ندارد، اما یک منبع دولتی نیجر اخیرا به خبرگزاری فرانسه گفت: «این [اورانیوم] منابع ما است و می‌توانیم آن را به هر کسی که بخواهد بفروشیم».
درخواست‌های پیشین جمهوری اسلامی از نیجر
گزارش‌ها مربوط به تلاش‌های جمهوری اسلامی برای دسترسی به اورانیوم نیجر مربوط به یک سال اخیر و پس از کودتای نظامی در این کشور نمی‌شود.
بیش از ۱۰ سال پیش که محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران، به نیجر سفر کرده بود، گزارش‌های مشابهی منتشر شد.
اما محمدو ایسوفو، رئیس‌جمهور نیجر، در یک کنفرانس خبری مشترک با احمدی‌نژاد در نیامی، پایتخت نیجر، به خبرنگاران گفت: «نیجر یک کشور تولیدکننده اورانیوم است اما ما به این موضوع اشاره نکردیم و این ممکن است برای شما تعجب‌آور به نظر برسد.»
دیدار احمدی‌نژاد با رئیس‌جمهور وقت نیجر در فروردین ۱۳۹۳
در آن زمان، به دلیل حساسیت‌های زیادی که فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی در جامعه جهانی برانگیخته بود، مقامات نیجر تلاش می‌کردند هرگونه اتهام مرتبط با همکاری هسته‌ای با تهران را رد کنند.
تلاش جمهوری اسلامی برای خرید اورانیوم از نیجر باز هم به قبل از دوره احمدی‌نژاد بازمی‌گردد.
خبرگزاری فرانسه به نقل از مقامات نیجر گزارش داده که در سال ۱۹۸۴ جمهوری اسلامی از حکومت نظامی سینی کنچه - افسر نظامی که علیه اولین رئیس‌جمهور نیجر کودتا کرده بود - خواسته بود که اورانیوم بخرد.
چشم طمع تهران به دیگر کشورهای آفریقایی
نیجر، بورکینافاسو و مالی، سه کشور همسایه در منطقه ساحل آفریقا، اکنون توسط کودتاگران اداره می‌شوند و جمهوری اسلامی روابط نزدیکی با آن‌ها برقرار کرده است.
در تازه‌ترین تحویل در زمینه نزدیکی جمهوری اسلامی به این سه کشور، رئیس ستاد برگزاری یک نمایشگاه در ایران موسوم به «نمایشگاه ایران اکسپو۱۴۰۳»، از وزرای اقتصادی بورکینافاسو دعوت کرد تا برای شرکت در این نمایشگاه به ایران سفر کنند.
بورکینافاسو یک تولیدکننده بزرگ طلا در جهان است، اما هنوز هیچ معدن اورانیوم ندارد.
در سال‌های اخیر گزارش‌های مختلفی درباره وجود اثراتی از اورانیوم در برخی نقاط کشور منتشر شده است.
بر اساس آخرین بولتن موجود از اداره ملی زمین‌شناسی بورکینافاسو، در این کشور از معادن طلا، نقره و روی بهره‌برداری می‌شود، اما اورانیومی استخراج نمی‌شود.
اورانو نیز هیچ اورانیومی در بورکینافاسو استخراج نمی‌کند.
زمزمه‌ها درباره وجود ذخایر اورانیوم در بورکینافاسو از سال ۲۰۱۸ شروع شد. در آن سال، زمین‌شناسان در این کشور غرب آفریقا احتمال وجود سنگ معدن اروانیوم در بوکینافاسو را مطرح کردند، اما وزیر معادن بورکینافاسو گفت: «این بدان معنا نیست که [اورانیوم] در مقدار قابل بهره‌برداری وجود دارد یا میدانی از دخایر اورانیوم وجود دارد».
با این حال، در یک سال اخیر، دولت ابراهیم رئیسی در تلاش بوده که همکاری‌های خود در حوزه انرژی به ویژه نفت را با بورکینافاسو افزایش دهد.
جواد اوجی در شهریور گذشته در دیدار با وزیر خارجه بورکینافاسو گفت که تهران آمادگی دارد که در بورکینافاسو پالایشگاه نفت بسازد.
این احتمال وجود دارد که جمهوری اسلامی با توجه به تحریم‌هایی که علیه تهران وجود دارد، در قبال چنین همکاری خواستار مبادله طلا از بورکینافاسو شود.
پیشتر گزارش‌هایی در مورد اقدام مشابه جمهوری اسلامی در مورد همکاری با دیگر کشورها منتشر شده است.
محمدحسن غلامی رئیس انجمن پولطلای ایران اردیبهشت سال گذشته اعلام کرد که جمهوری اسلامی در ازای فروش نفت خام ایران به کشورهای ونزوئلا، ترکیه و لبنان، طلا گرفته است.
بیشتر در این باره: رئیس انجمن پولطلای ایران: در ازای فروش نفت به ونزوئلا، ترکیه و لبنان طلا گرفتیم