وکلای ۱۱ کنشگر حقوق زنان در استان گیلان که مرداد سال گذشته بازداشت شده بودند، هشتم فروردین خبر دادند که این فعالان مدنی در مجموع به بیش از ۶۰ سال زندان محکوم شده‌اند. این پرونده چه جزئیاتی دارد و ناگفته‌های آن چیست.
مأموران اداره کل اطلاعات استان گیلان ۲۵ مرداد ۱۴۰۲ در کمتر از یک روز ۱۲ فعال حقوق زنان را در شهرهای رشت، فومن، بندر انزلی و لاهیجان بازداشت کردند: زهره دادرس، زهرا دادرس، متین یزدانی، فروغ سمیع‌نیا، سارا جهانی، شیوا شاه‌سیاه، یاسمین حشدری، آزاده چاووشیان، نگین رضایی، واحده خوش‌سیرت، جلوه جواهری و هومن طاهری.
«خشونت و تعرض» هنگام بازداشت و در بازداشت
رویه‌ای مشابه در شیوهٔ بازداشت این افراد وجود داشت که باعث می‌شد تفاوتی محسوس نسبت به سایر پرونده‌های سیاسی و امنیتی در استان گیلان داشته باشد. یکی از نزدیکان فعالان بازداشتی در خصوص شیوهٔ بازداشت آنها به رادیوفردا می‌گوید: «پیشتر هم در مواردی شاهد بازداشت افرادی بوده‌ام و با خشونت مأموران بازداشت غریبه نیستم، اما این بار این حجم از اعمال خشونت را فقط در فیلم‌ها دیده بودم.»
رادیوفردا مستقلاً قادر به تأیید این جزئیات نیست، اما بنا به اطلاعات منتشرشده که یکی دیگر از نزدیکان بازداشتی‌ها هم در گفتگو با رادیوفردا آن را تأیید می‌کند، تمام افراد در زمان بازداشت مورد خشونت فیزیکی و لفظی قرار گرفتند:
«بدون این‌که اجازه پیدا کنند حکم قضایی مأموران امنیتی را ببیند، از اولین لحظات بازداشت مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. در مواردی تلاش مأموران وزارت اطلاعات برای دریافت رمز عبور تلفن‌های همراه و حساب‌های کاربری ایشان در لحظات اول بازداشت با القای حس خفگی مصنوعی به آنها هم همراه شد.»
بیشتر در این باره: ۱۱ کنشگر حقوق زنان در گیلان به «بیش از ۶۰ سال زندان» محکوم شدندخشونت فیزیکی، تهدید با اسلحه و خشونت لفظی به‌خصوص استفاده از دشنام‌های رکیک جنسی از دیگر مواردی است که منابع رادیوفردا می‌گویند مأموران برای دستیابی به حساب‌های کاربری این فعالان و هنگام انتقال آنها به بازداشتگاه اطلاعات رشت مرتکب آن شده‌اند.
پیشتر هم گزارش‌هایی که از خشونت مأموران اطلاعات این استان منتشر شده بود. برخورد خشونت‌آمیز نیروهای وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی با اعضای کانون صنفی معلمان گیلان از موارد قابل توجه اعمال خشونت و رفتار غیرقانونی با مخالفان سیاسی و مدنی بود.
یکی از فعالان صنفی گیلان قبلاً به رادیوفردا گفته بود ۲۱ اسفند ۱۴۰۰ یکی از بدترین تجربه‌های جامعه معلمان گیلان در مورد برخوردهای امنیتی بود: «معلمانی که به قصد حمایت از سخنگوی کانون صنفی معلمان گیلان به دادگاه رفته بودند، مورد ضرب و شتم و بی‌حرمتی قرار گرفتند و تعدادی از همکاران در جریان این برخوردها بازداشت شدند.»
در مورد اخیر، یکی از بستگان یکی از فعالان بازداشتی به رادیوفردا می‌گوید با وجود تجربیات قبلی از جمله تجربهٔ بازداشت خشن فعالان فرهنگی، رفتاری که با فعالان زنان گیلان در ۲۵ مرداد و بعد از آن شد، «بیشتر به بازداشت گروهی تبهکار تروریست شباهت داشت. آن حجم از شکنجه‌های فیزیکی و آن میزان توحش در زمان بازداشت باورکردنی نبود».
ادعای نهاد امنیتی علیه بازداشت‌شدگان چیست؟
ادارهٔ اطلاعات گیلان کمتر از ۲۴ ساعت پس از بازداشت این ۱۲ فعال مدنی اطلاعیه‌ای منتشر کرد و مدعی شد یک تیم تشکیلاتی «اغتشاشگر» در گیلان را منهدم کرده است.
وزارت اطلاعات بدون اشاره به نام این افراد آنان را یک «تیم تشکیلاتی ۱۲ نفره» خواند و بدون ارائه مدرک و سند مدعی شد «سابقه فعالیت‌های ضدامنیتی متعددی در اغتشاشات سال گذشته» داشته‌اند. ادعای بزرگ‌تر این نهاد امنیتی این بود که بازداشت‌شدگان با «گرد آوردن دیگر افراد سابقه‌دار در آن وقایع و فریب تعدادی از جوانان و متشکل نمودن آنها در حال فراهم آوردن مقدمات اغتشاش و ناامنی در سطح استان گیلان و برخی شهرستان‌های استان کردستان» بودند، اما در این مورد نیز هیچ سند و مدرکی هنوز ارائه نشده است.
ادعای وزارت اطلاعات دربارهٔ «افراد سابقه‌دار» در حالی بود که دست‌کم هشت تن از فعالان بازداشتی هیچ‌گونه سابقهٔ کیفری نداشتند؛ برخی از آنها صرفاً به‌عنوان فعالان حقوق زنان شناخته می‌شدند و گروهی دیگر نیز شهروندان عادی بودند که جز در حوزهٔ کاری و تخصصی خود فعالیتی نداشتند.
با همهٔ این اوصاف، منابعی به رادیوفردا گفته‌اند که خشونت علیه متهمان این پرونده پس از بازداشت نیز متوقف نشد. این منابع ادعا می‌کنند که بازداشت‌شدگان در دوران بازداشت «مورد تعرض جنسی کلامی و آزار جنسی قرار گرفته‌اند».
به‌گفتهٔ یکی از آشناهای این بازداشتی‌ها، این تعرض شامل مواردی از جمله «توهین‌های جنسی رکیک از جانب تیم بازجویی و بازپرس پرونده و در مواردی آزار جنسی» بوده است. «تهدید به انجام تست بکارت» یکی دیگر از مواردی است که علیه بازداشت‌شدگان اعمال شده تا جایی که به‌گفتهٔ منابع رادیوفردا، تعدادی از آنان شکایاتی به مراجع قضایی از جمله هیئت نظارت بر اجرای قانون و حفظ حقوق شهروندی تسلیم کرده‌اند که تا امروز بی‌پاسخ مانده است.
فعالان بازداشتی در مدت زمان بازداشت از حق ملاقات، تماس با خانواده و دسترسی به وکیل محروم بودند تا این‌که به‌تدریج در یک بازه زمانی یک ماهه بعد از سالگرد جان باختن مهسا امینی با قرار وثیقه آزاد شدند.
بیشتر در این باره: آمریکا صدور احکام سنگین برای ۱۱ کنشگر حقوق زنان در گیلان را محکوم کرداحکام پرونده
یازدهم اسفند، شعبه سوم دادگاه انقلاب رشت ۱۱ تن از این فعالان را با اتهاماتی از جمله «عضویت در گروه غیرقانونی و اجتماع و تبانی به قصد بر هم زدن امنیت ملی، ایجاد گروه غیرقانونی و تبلیغ علیه نظام» محاکمه کرد و هفتم فروردین ۱۴۰۳، احکام بدوی این فعالان به آنها ابلاغ شد.
بر اساس این احکام، زهره دادرس به ۹ سال و شش ماه حبس محکوم شد. زهرا دادرس، متین یزدانی، فروغ سمیع‌نیا، سارا جهانی، شیوا شاه‌سیاه، یاسمین حشدری، آزاده چاووشیان و نگین رضایی هر کدام به ۶ سال و یک ماه و ۱۷ روز زندان و جلوه جواهری و هومن طاهری نیز هر کدام به یک سال حبس تعزیری محکوم شدند. واحده خوش‌سیرت نیز از اتهامات واردشده تبرئه شده است.
بنا بر اطلاعات منتشرشده، در حکم صادرشده از سوی شعبه سوم دادگاه انقلاب رشت، اشاره‌ای به اتهامات ذکرشده در بیانیه‌ٔ وزارت اطلاعات نشده است. یکی از منابع رادیوفردا که تصویر حکم این فعالان را دیده، می‌گوید آن‌چه در این حکم تحت عنوان گروه غیرقانونی از آن یاد شده، تنها یک گروه تلگرامی بحث و گفتگو بوده که حضور در آن هم به «عضویت» و هم به «اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت ملی» تفسیر شده است.
علاوه بر این، با وجود این‌که شواهد و مستنداتی از هیچ اقدام «خرابکارانه» یا فعالیت غیرقانونی در همین گروه نیز ارائه نشده، زهره دادرس که فاقد سابقه کیفری است، به‌عنوان کسی که این گروه را تشکیل داده، به سه سال و شش ماه حبس بیشتر محکوم شده است.
مصطفی نیلی، یکی از وکلای دو تن از این فعالان، اعلام کرده که وکلا درخواست تجدیدنظر خواهند داد.
۲۸ مرداد ۱۴۰۲ در آستانه سالگرد اعتراضات؛ تداوم بازداشت‌ها در گیلان و استان‌های دیگر