به‌تازگی نهاد ویژه‌ای در روسیه تأسیس شده برای این‌که تصمیم بگیرد کدام کتابها حق عرضه به بازار کتاب دارند.
در تازه‌ترین مورد از سانسور کتاب، یکی از بزرگ‌ترین ناشران روس ترجمهٔ شرح‌حال پير پائولو پازولینی را منتشر کرده اما تصاویر کتاب «بیشتر به فایل‌های محرمانهٔ سی‌آی‌ای شباهت دارد».
این در حالی است که حکومت روسیه پس از تهاجم نظامی به اوکراین «ارزش‌های سنتی» را به یکی از اصول ایدئولوژیک برای سرکوب مخالفان خود تبدیل کرده و تشدید سانسور باعث شده هیچ رسانهٔ مخالف کرملین هم دیگر در داخل کشور باقی نماند.
انتشار کتاب در روسیه همچون در جمهوری اسلامی ایران نیازمند دریافت مجوز قبلی برای انتشار نیست. هم‌اکنون نیز انتشار کتاب در روسیه آزاد است به‌جز آثاری که «ادبیات ممنوعهٔ افراطی» خوانده می‌شوند و فهرست آن‌ها در وب‌سایت وزارت دادگستری روسیه منتشر شده است.
با این حال و به‌رغم این‌که برای افزوده شدن کتابی جدید به این فهرست وزارت دادگستری باید رأی دادگاه داشته باشد، این فهرست دائماً در حال به‌روز شدن و طولانی‌تر شدن است.
کتابی با صفحات سیاه
انتشارات «آست» که از بزرگ‌ترین ناشران روس است، در مجموعهٔ «سرشناس‌ترین شخصیت‌های فرهنگ و هنر»، ترجمهٔ شرح‌حال پير پائولو پازولینی را منتشر کرده است.
از تصاویر این کتاب در یک کانال پرمخاطب روسی در تلگرام چنین برمی‌آید حدود یک‌پنجم آن سانسور شده و «بیشتر به فایل‌های محرمانهٔ سی‌آی‌ای شباهت دارد تا آن‌چه ناشر، شرح خلاقیت پازولینی توصیف کرده است».
پير پائولو پازولینی (درگذشته ۱۹۷۵) شاعر، نویسنده و از برجسته‌ترین کارگردانان ایتالیایی در سدهٔ بیستم است که آشکارا همجنس‌گرا بود.
به گزارش نشریهٔ «گورکی»، کتاب جدید انتشارات «آست» نه تنها تمام بخش‌های مرتبط با موضوعات جنسی و زندگی خصوصی پازولینی بلکه حتی شعرهای او را حذف کرده است.
نشریهٔ «گورکی» با این مقدمه که از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین «با پیشبرد بربریت، خشونت و دروغ روبه‌رو هستیم»، در اعتراض به تشدید سانسور کتاب در روسیه، نقدی بر شرح‌حال سانسورشدهٔ پير پائولو پازولینی منتشر کرد که بیشتر خطوط آن نیز سیاه شده است.
انتشارات «آست» می‌گوید سانسور کتاب با نویسندهٔ ایتالیایی آن هماهنگ شده و معتقد است «سیاه کردن خطوط کتاب دروغ کمتری است تا حذف بخش‌هایی از آن به گونه‌ای که گویا در اصل کتاب وجود نداشته». ناشر، این کتاب را «نشانگر زمانه و حاوی یک پیام» می‌خواند که «ممکن است به زودی در موزه قرار گیرد».
این کتاب دو سه روز پس از عرضهٔ آن در بازار کتاب روسیه نایاب شد.
رمان‌هایی که فروش آن‌ها ممنوع اعلام شده
همین انتشارات «آست» که به دلیل انتشار کتاب سانسورشده مورد توجه فراوان قرار گرفته، چند روز پیش فروش چند رمان خود را متوقف کرد: «اتاق جیووانی» رمان نویسندهٔ آمریکایی جیمز بالدوین که برای نخستین بار بیش از ۵۰ سال پیش منتشر شده بود؛ «خانه‌ای در انتهای دنیا» از رمان‌نویس سرشناس آمریکایی مایکل کانینگهام؛ «میراث» سومین کتاب از مجموعه رمان‌های تخیلی نویسندهٔ روس، ولادیمیر ساروکین.
همزمان فروش سه کتاب انتشارات «کورپوس» نیز ممنوع اعلام شده: «آواز آشیل» از نویسندهٔ آمریکایی مادلن میلر؛ «زندگی واقعی» برندن تیلر؛ «یک زندگی کوچک» به قلم رمان‌نویس مدرن آمریکایی، هانیه یاناگیارا.
بیشتر در این باره: توقیف «قصۀ پریان» و شهروندان «خس‌وخاشاک» روسیهبه گزارش روزنامهٔ کامرسانت، از حدود دو ماه پیش فهرستی شامل بیش از ۲۵۰ اثر «نامطلوب» در اختیار کتابفروشی‌های روسیه قرار گرفته که در میان این کتابها نه تنها آثار مدرن بلکه رمان‌های داستایفسکی، مارسل پروست، اشتفان تسوایگ و اسکار وایلد هم به چشم می‌خورد.
«سیب ممنوعه»
از گزارش روزنامهٔ کامرسانت چنین برمی‌آید که خبرهای ممنوع شدن فروش برخی کتابها توجه عمومی به این آثار را دوچندان کرده است. برای نمونه، ظرف هفتهٔ گذشته جست‌وجوی اطلاعات دربارهٔ ولادیمیر ساروکین در گوگل بیش از ۹۰ درصد نسبت به هفتهٔ قبل از آن افزایش یافته و فروش کتاب‌هایش در فروشگاه‌های اینترنتی و در بازار سیاه بین ۳۰ تا ۴۰ درصد رشد داشته است.
ولادیمیر ساروکین که از مهم‌ترین نویسندگان مدرن روس به شمار می‌رود، در واکنش به ممنوعیت فروش رمان تازهٔ خود در روسیه چنین نوشت:
«گذشتهٔ تاریک، زندگی مدرن را له کرده و مردم روسیه از ترس فردایشان به پریروز متوسل شده‌اند... در این میان جمعی بی‌سواد که تنها برای پاداش حکومتی به دستگاه سرکوب پیوسته‌اند، مشغول حذف کتابها از بازار نشر روسیه هستند.»
ولادیمیر ساروکین
چرا کتابها در روسیه ممنوع‌ازفروش می‌شوند؟
ناشران می‌گویند رمان‌های خود را برای پیروی از قوانین اخیر دولت روسیه از بازار کتاب حذف می‌کنند.
دومای روسیه حدود یک سال و نیم پیش «قانون ممنوعیت تبلیغات دگرباشی در اینترنت، کتاب، رسانه و سینما» را تصویب کرد. مطابق این قانون، انتشار هرگونه اطلاعاتی که به‌عقیدهٔ قانونگذاران روس دگرباشی یا تغییر جنسیت را توجیه کند، ممنوع است.
از دید روس‌کوم‌نادزور، سازمان دولتی نظارت بر ارتباطات، فناوری اطلاعات و رسانه‌های جمعی، «تلاش‌ها برای جلب توجه مثبت» به مسائل همجنس‌گرایی و یا حقوق اقلیت‌های جنسی و جنسیتی ممنوع است.
در پاییز گذشته دادگاه عالی روسیه در حکمی «جنبش بین‌المللی اقلیت‌های جنسی و جنسیتی» را سازمان افراطی اعلام کرد.
چنین سازمانی وجود خارجی ندارد، به همین دلیل از دید مدافعان حقوق بشر این حکم نه تنها دستاویز دولت روسیه است تا حقوق این اقلیت‌ها نادیده گرفته شود بلکه از آن به عنوان اهرم فشار مضاعف بر تمام کسانی استفاده می‌شود که خود را پایبند به ارزش‌های لیبرال و دموکراتیک می‌دانند.
تسریع روند سانسور کتاب با تأسیس نهادی جدید
چند روز پیش روزنامهٔ ودوموستی به‌نقل از اتحادیهٔ کتاب‌فروشان روسیه گزارش داد نهاد ویژه‌ای تأسیس شده تا تصمیم بگیرد کدام کتابها حق عرضه در بازار را دارند.
در این نهاد که «شورای کارشناسی نظارت بر بازار کتاب» نامیده می‌شود، نمایندگان روس‌کوم‌نادزور، کلیسای ارتدوکس، سازمان‌های مسلمانان و یهودیان روسیه، انجمن‌های تاریخ و تاریخ نظامی و برخی سازمان‌ها و انجمن‌های دیگر گرد هم آمده‌اند با یک هدف: همهٔ کتاب‌های منتشرشده مطابق قوانین دولت روسیه بررسی شوند.
به‌گزارش ودوموستی، اشاره به اقلیت‌های جنسی و جنسیتی در این روند جدید به‌طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است.
در تحولات اخیر مربوط به سانسور، اگر برای مثال محتوایی مرتبط با اقلیت‌های جنسی و جنسیتی «افراطی» در کتابی باشد، با شکایت کسانی که حکومت روسیه آن‌ها را «شهروندان نگران» می‌خواند و یا اگر کمیته تازه‌تأسیس برای سانسور ممنوعیت یک کتاب را توصیه کند، این آثار ممنوع می‌شوند.
دلیل خودسانسوری ناشران همین است، چون اغلب نمی‌دانند مقامات چه واکنشی نشان خواهند داد.